Ξεκινάει άλλη μια χρονιά για το Processwork Hub. Συνεχίζουμε την εξέλιξη των υπαρχόντων δραστηριοτήτων, παραμένοντας ανοιχτές στην ανάδυση νέων project που θα προκύψουν από τη συλλογική δημιουργική διεργασία μεταξύ όλων μας.
Οι δραστηριότητες επικεντρώνουν σε επαγγελματική επιμόρφωση στο χώρο της ψυχικής υγείας και της εκπαίδευσης, καθώς και σε δράσεις στην κοινότητα, όπως ανοιχτές διεργασίες ομάδας και ανοιχτά φόρουμ, εποπτεία και επαγγελματική επιμόρφωση εργαζόμενων σε Μ.Κ.Ο., οργανισμούς και εθελοντές σε δομές αλληλεγγύης.
Το Processwork Hub είναι ο εκπρόσωπος των προγραμμάτων Ενδυνάμωσης που έχει αναπτύξει η Grundkraft (Teachers Empowered, Youth Workers Empowered, Leaders Empowered). Μαζί με την Ενδυνάμωση Εκπαιδευτικών, που συνεχίζεται για 8η χρονιά, φέτος θα ξεκινήσουμε και την Ενδυνάμωση Ηγεσίας. Είμαστε στο τελικό στάδιο ετοιμασίας του προγράμματος, λεπτομέρειες του οποίου θα ανακοινωθούν αργότερα μέσα στο φθινόπωρο.
Την φετινή χρονιά έχουμε την χαρά να φιλοξενούμε αγαπημένους φίλους και συνεργάτες από τη διεθνή κοινότητα του Processwork, οι οποίοι θα εμπλουτίσουν τις δραστηριότητες της χρονιάς.
Τον Ιανουάριο θα έρθει ο Joe Goodbread, ένας από τους πρώτους συνεργάτες του Arnold Mindell στην εξέλιξη της προσέγγισης του Processwork και η Kate Jobe, συνδημιουργός πολλών εκπαιδευτικών προγραμμάτων στο Processwork ανά τον κόσμο. Τον Απρίλιο θα έρθει η Dawn Menken, μια από τις εκπαιδεύτριες πρώτης γενιάς, η οποία έχει δημιουργήσει μαζί με άλλους τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Process Work Institute στο Portland, Oregon. Θα προσφέρουν την προσωπική τους ματιά πάνω στην θεώρηση του Processwork, στα πλαίσια μιας ανοιχτής εποπτείας. Τον Μάιο φιλοξενούμε την Emetchi και τη Rhea, μέλη της ομάδας εκπαιδευτών του Ελληνικού προγράμματος εκπαίδευσης στο Processwork, οι οποίες θα προσφέρουν την εμπειρία και γνώση τους στην ομάδα εκπαιδευομένων.
Μέσα στο κλίμα ολοένα αυξανόμενης έντασης στον πλανήτη μας συχνά απελπιζόμαστε, νιώθοντας ότι κάθε προσπάθεια είναι μια σταγόνα στον ωκεανό, σε σχέση με τις αλλαγές που χρειάζονται να γίνουν. Ελπίδα μας είναι ότι η μετατόπιση συνειδητότητας που χρειαζόμαστε ως ανθρωπότητα γίνεται μη γραμμικά! Μπορεί η δικιά μας αφύπνιση κι επίγνωση να είναι αυτή που θα κάνει τη διαφορά. Ας κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε!
(ένα κλικ στην αφίσα για να την κατεβάσεις σε αρχείο pdf)
Σιγά-σιγά μαζευόμαστε. Πρωτοβρόχια σήμερα, δροσιά, βοηθά στην προσαρμογή. Πήραμε ανάσα; Ναι και όχι. Μάλλον ανήκουν στο παρελθόν τα ξένοιαστα καλοκαίρια, που αφήνεις τα πάντα πίσω σου και αδειάζει ο νους. Αυτή τη φορά κουβαλήσαμε μαζί μας τις έγνοιες, δικές μας και των δικών μας, ανταμώσαμε άλλες έγνοιες στους τόπους που πήγαμε.
Ξεκινάει η καινούργια χρονιά. Σχεδιάσαμε κάποιες από τις δραστηριότητες της χρονιάς (επιμορφώσεις, ανοιχτές διεργασίες ομάδας), θα προκύψουν και άλλες στην πορεία. Για αυτά που είναι προγραμματισμένα, μπορείς να βρεις αναλυτικές πληροφορίες με ένα κλικ εδώ (αρχείο pdf). Για αυτές που είναι στα σκαριά, θα μπορείς να βρεις πληροφορίες σε μελλοντικά ποσταρίσματα του blog.
Αν θες να λαμβάνεις ανακοινώσεις και πληροφορίες για δραστηριότητες του Processwork Hub στο εμαιλ σου, μπορείς να γραφτείς στη λίστα ‘Processwork Hub info’ στέλνοντας ένα κενό εμαιλ στη διεύθυνση processworkhubinfo-subscribe@yahoogroups.com
Με χαρά ανακοινώνουμε ότι από τον Σεπτέμβρη του 2014 το www.processwork.gr, που φιλοξενούσε την επαγγελματική δραστηριότητα της Λένας Ασλανίδου, Αλεξάνδρας Βασιλείου και Λίλης Βασιλείου, γίνεται η διαδικτυακή διεύθυνση του συνόλου των επαγγελματιών του Processwork στην Ελλάδα.
Η νέα διαδικτυακή διεύθυνση για τις επαγγελματικές δραστηριότητες της Λένας Ασλανίδου, Αλεξάνδρας Βασιλείου και Λίλης Βασιλείου είναι www.ProcessworkHub.gr.
Processwork Hub λοιπόν. ‘Hub’ σημαίνει κόμβος. Το όνομα αυτό σηματοδοτεί για μας ότι αποτελούμε έναν από τους πολλούς κόμβους του διεθνούς και Ελληνικού δικτύου του processwork.
Παίρνοντας ενέργεια από τη συνδιαλλαγή και την συνδημιουργία μαζί σας, συνεχίζουμε τις δραστηριότητες μας στους άξονες ενδυνάμωσης, επιμόρφωσης και δουλειάς με την κοινότητα, διατηρώντας διαμορφωμένα σχήματα και αυτοσχεδιάζοντας με νέους συνδυασμούς.
Με μεγάλη χαρά ανακοινώνουμε ότι η Ελλάδα θα φιλοξενήσει το επόμενο σεμινάριο Worldwork, τον Απρίλιο 2017! Ανυπομονούμε να φιλοξενήσουμε τη διεθνή κοινότητα του processwork καθώς και ανθρώπους από όλον τον κόσμο, για να δουλέψουμε μαζί και να εξερευνήσουμε παγκόσμια θέματα που αφορούν όλες και όλους μας.
“Να αφανίσουμε τον φασισμό και να εμφανίσουμε τον άνθρωπο”
της Βασιλικής Κατριβάνου
(δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Εποχή, 29-4-2012)
Aνησυχώντας βαθιά για την άνοδο της Χρυσής Αυγής, την πιθανότητα να μπει στη Βουλή και την έξαρση της φασιστικής βίας, σκέφτομαι ξανά τη δουλειά που έχω κάνει με μαθητές θαυμαστές του Χίτλερ και τη βασική μου αγωνία: Μπορούμε να αφανίσουμε τον φασισμό και να εμφανίσουμε τον άνθρωπο;
Σαν μέλος αντιρατσιστικών και αντιφασιστικών πρωτοβουλιών, η φασιστική ιδεολογία και βία με εξοργίζει, ενώ σε υπαρξιακό επίπεδο μου δημιουργεί κύματα έντονου θυμού, απέχθειας και απόγνωσης. Θέλω να την αντιπαλέψω ιδεολογικά με κάθε τρόπο και ουσιαστικά επιζητώ την εξάλειψή της.
Συγχρόνως, δουλεύω ως ψυχοθεραπεύτρια σε σχολεία της Ελλάδας και του εξωτερικού για την πρόληψη της ενδοσχολικής βίας. Έτσι έχω συναντήσει μαθητές και μαθήτριες που έχουν τον Φύρερ ως μοντέλο και ίνδαλμά τους. Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας, ο ρόλος μου αλλάζει: δεν μπορώ να είμαι εχθρός του μαθητή που εκφράζει φασιστικές αντιλήψεις. Αποτελεί μεγάλο εκπαιδευτικό δίλημμα για μένα πώς θα μπορέσω να ξεπεράσω τη δικιά μου απέχθεια για την ιδεολογία που εκφράζει, να καταλάβω τι τον κινητοποιεί και ποιες ανάγκες του καλύπτει, να του προσφέρω γνωστικά στοιχεία και να ενισχύσω την ενδυνάμωσή του καταπολεμώντας έτσι τις φασιστικές απόψεις.
Αναλογιζόμενη τα περισσότερα περιστατικά με τα οποία έχω δουλέψει, συνειδητοποιώ ότι βασικό στοιχείο που αποζητούσαν οι νέοι και οι νέες, μέσα από την ταύτιση με ένα ναζιστικό πρότυπο, ήταν η αίσθηση της δύναμης. Βίωναν δηλαδή μια αίσθηση αδυναμίας που προσδιοριζόταν ταξικά, κοινωνικά αλλά και στις διάφορες σχέσεις και καθημερινές συναλλαγές τους.
Όταν δούλευα μαζί τους πάνω στο ζήτημα της δύναμης που αποζητούσαν, τους ρωτούσα πώς θα τη χρησιμοποιούσαν προς όφελός τους, στην καθημερινότητα και τις σχέσεις τους. Οι απαντήσεις, προς έκπληξή μου, δεν είχαν να κάνουν πλέον με πράξεις βίας, αλλά για το πώς θα αντιμετώπιζαν, π.χ., τις δυσκολίες στη σχέση τους με τη μάνα τους, πώς θα υπεράσπιζαν τη θέση τους απέναντι στους καθηγητές τους, πώς θα οργάνωναν καλύτερα τη ζωή τους. Η ανάγκη τους αφορούσε τη συμμετοχή τους σε μια συλλογικότητα που τους αποδέχεται και τους αγκαλιάζει, σαν απάντηση στη μοναξιά, την απαξίωση και αίσθηση περιθωριοποίησης που βίωναν. Ταυτόχρονα, αναζητούσαν ένα όραμα, την αίσθηση περηφάνιας, ανεξαρτησίας και ταυτότητας.
Έχω δει παιδιά που εκφράζονται εναντίον των μεταναστών, στην πράξη να συνεργάζονται σε προγράμματα με μετανάστες συμμαθητές τους δεύτερης γενιάς. Με τρόπο αντιφατικό, μπορούν να ξεχωρίζουν τη φιλία και τις προσωπικές τους σχέσεις με τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριες τους από τις γενικότερες ρατσιστικές τους απόψεις. Η κατάδειξη αυτής της αντίφασης δημιουργεί ανοίγματα για παραπέρα διάλογο και προβληματισμό.
Κάποιες φορές, πιάνω τον εαυτό μου όχι μόνο να αντιμάχεται την φασιστική ιδεολογία αλλά και να επιθυμεί τη βίαιη εξαφάνιση αυτών που την εκφράζουν. Τότε, μου έρχονται στο μυαλό τα πρόσωπα των μαθητών που δουλεύω μαζί τους: με ταρακουνούν, και επιζητώ με αγωνία πώς μπορούμε να πετύχουμε την αποδυνάμωση και ήττα του φασισμού, και συγχρόνως την ουσιαστική χειραφέτηση των νέων που καταφεύγουν σ’ αυτόν. Και σκέφτομαι ότι η μάχη κατά του φασισμού που δίνουμε καθημερινά είναι πολυεπίπεδη.
Σε μια εποχή που αισθανόμαστε κυρίως θύματα, που νιώθουμε ότι η δύναμη βρίσκεται σε εξωτερικούς παράγοντες (κυβέρνηση, τρόικα), που αντιλαμβανόμαστε ότι ο πλούτος είναι στα χέρια λίγων, σε μια εποχή που αναπτύσσεται ο ρατσισμός και ο φασισμός, μπορούμε να πιστέψουμε και να αξιοποιήσουμε το δικό μας κεφάλαιο, που δεν μπορεί να μας το κλέψει κανείς: τη δυνατότητά μας να έχουμε όραμα, τον πλούτο των σχέσεών μας, την αλληλεγγύη, τη συλλογική μας δημιουργία και αγώνα. Ένα κεφάλαιο που προέρχεται από όλες και όλους μας, γυναίκες και άντρες, γκέι και στρέιτ, μετανάστες και αυτόχθονες, που προκύπτει από το μοίρασμα των ιδεών, των θέσεων, των συναισθημάτων, των βιωμάτων, των φόβων και των ελπίδων μας.
Από τη δουλειά μου ως ψυχοθεραπεύτρια γύρω από ζητήματα χειραφέτησης και ενδυνάμωσης, και ως εκπαιδεύτρια σε θέματα επικοινωνίας και επίλυσης συγκρούσεων, όπως και από τη συμμετοχή μου σε διάφορες πολιτικές και κοινωνικές κινηματικές πρωτοβουλίες, καθώς και βιώνοντας και η ίδια την οικονομική και κοινωνική κρίση στην Ελλάδα, μου γεννιόνται καθημερινά κρίσιμα ερωτήματα και προσπαθώ να ανιχνεύσω κάποιες απαντήσεις..
Τι θα μπορούσε να συντελέσει στην ατομική και συλλογική ενδυνάμωση και χειραφέτηση των ανθρώπων, πώς ενισχύουμε διαδικασίες άμεσης δημοκρατίας και πώς διαχειριζόμαστε ζητήματα δύναμης και εξουσίας, τι μας βοηθάει να μάθουμε να σχετιζόμαστε και να δουλεύουμε πάνω τις συγκρούσεις μας; Πώς αντιμετωπίζουμε την κατάθλιψη και την απόγνωση;
Από τα κινήματα των πλατειών και από τις πρωτοβουλίες αλληλεγγύης έμαθα ακόμα μια φορά ότι οι λύσεις δεν έρχονται απέξω, αλλά μέσα από συλλογικές διαδικασίες, όπου οι άνθρωποι αισθάνονται ορατοί και νιώθουν ότι ακούγονται. Οι απαντήσεις δεν θα έρθουν από φωτισμένες ηγεσίες. Οι νέες ηγεσίες μπορούν να ξεπηδήσουν από τη χειραφέτηση της καθεμιάς και του καθένα μας και να είναι συλλογικές.
Οι γυναίκες στην Παλαιστίνη με τις οποίες είχα την ευκαιρία να δουλέψω με έμαθαν ότι ένας λαός χάνει όταν χάνει τη δυνατότητά του να ονειρεύεται. Όταν ρώτησα κάποιες που έχουν χάσει ένα δικό τους άνθρωπο στον πόλεμο ενάντια στην κατοχή και παρ’ όλα αυτά συναντιούνται και δουλεύουν με ισραηλινές γυναίκες που αντίστοιχα έχουν χάσει κάποιο δικό τους, πώς διαχειρίζονται μέσα τους το αίσθημα της αδικίας και της εκδίκησης, μου είπαν: «Θέλουμε να σταματήσουμε τον κύκλο της βίας, όχι γιατί ξεπεράσαμε τον πόνο και το θυμό μας, αλλά γιατί θέλουμε για τα παιδιά μας ένα καλύτερο μέλλον και έτσι πρέπει να κάνουμε κάτι διαφορετικό».
Οι μετανάστες και οι μετανάστριες με τους οποίους δουλεύω αποτελούν για μένα μεγάλη πηγή έμπνευσης και ανθρώπινου πλούτου. Μου έμαθαν ότι στη ζωή έχει σημασία να προσπαθείς, να προσπαθείς ξανά και ξανά! Και οι ανήλικοι μετανάστες μου είπαν: «Kαλά είναι τα λεφτά και τα xρειαζόμαστε πολύ, όμως η καλή ζωή πρέπει να έχει χαρά και αγάπη στις σχέσεις μας».
Η δουλειά με τις Ελληνοκύπριες και τις Τουρκοκύπριες γυναίκες μου έμαθε ότι, όταν ο πολιτικός διάλογος αφήνει χώρο να εκφραστεί το βίωμα, οι προσωπικές ιστορίες και το συναίσθημα, οι άνθρωποι μαλακώνουν και μπορούν να καταλάβουν περισσότερο τη θέση του άλλου και, μέσα από τη διαδικασία αυτή, να αλλάξουν.
Τα παιδιά στα σχολεία μου έμαθαν ότι αυτό που είναι πιο σημαντικό γι’ αυτά και τους δίνει ανάσα είναι να υπάρχει χώρος ανθρώπινης σχέσης με τους καθηγητές τους και να υπάρχουν διαδικασίες στις οποίες να μπορούν να μιλάνε συλλογικά, να είναι ορατά και να μην απαξιώνονται.
Οι δουλειά με τους καθηγητές και τους δασκάλους μου έδειξε πως το πάθος τους για κάτι διαφορετικό στη μικρή κλίμακα της τάξης δημιουργεί χώρο στους μαθητές για να αναπνεύσουν και να σχετιστούν τις δύσκολες τούτες μέρες.
Μ’ όλες αυτές τις εμπειρίες και σκέψεις συλλογίζομαι ότι δεν υπάρχουν πειστικές απαντήσεις διεξόδου από αυτήν την κρίση χωρίς την ενεργό συμμετοχή όλων μας. Ότι τα ερωτήματα είναι ανοιχτά και η καθεμιά και ο καθένας μας έχει να αναμετρηθεί με αυτά, ατομικά και συλλογικά. ‘Οτι ο δρόμος ανοίγει καθώς τον περπατάμε και οι αλλαγές γίνονται και μέσα στην καθημερινή μας συναλλαγή και τις συλλογικές πρωτοβουλίες και δράση. Ζούμε σε δύσκολους, αλλά σημαντικούς και πλούσιους καιρούς.
Αμφιθέατρο του Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου Αθηνών – Ακαδημίας 18
ώρα : 09:15 – 15:00
Στην Ημερίδα θα παρουσιαστούν:
Πλευρές της βίας στην κοινωνία, στο σχολείο, στον κυβερνοχώρο και η σημασία της πρόληψης
Ανταλλαγή Εμπειριών για την αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας
Παρουσίαση βιωματικού εργαστηρίου
Το πρόγραμμα “Επικοινωνία Δίχως Βία για Σχολεία Δίχως Βία” θα ξεκινήσει τον Οκτώβριο 2011 και θα διαρκέσει μέχρι το Μάιο 2012. Θα πραγματοποιηθεί μέσα από σειρά βιωματικών εργαστηρίων με στόχο την επιμόρφωση εκπαιδευτικών στην Επίλυση Συγκρούσεων και την Επικοινωνία Δίχως Βία.
Υπό την Αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων
Διάβασα με ενδιαφέρον την παρακάτω ανάρτηση του Βασίλη Ιωακειμίδη για το ρόλο της κοινωνικής εργασίας και των κοινωνικών λειτουργών στη σημερινή κατάσταση. Συμφωνώ με την ανάγκη της κοινωνικής εργασίας να στηρίξει την ενδυνάμωση των ευάλωτων ομάδων στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. Κατανοητή και η παρότρυνση για μη πληρωμή των έκτακτων φόρων και εισφορών. Άλλωστε για πολλά από τα μέλη των ευάλωτων και περιθωριοποιημένων ομάδων, αυτό δεν είναι πολιτική επιλογή αλλά αντικειμενική οικονομική πραγματικότητα.
Και η κοινωνική αλλαγή όμως έχει κόστος! Μπορείς να πεις ‘δεν πληρώνω τα χαράτσια σας’, είτε από πολιτική ιδεολογία είτε από ανάγκη. Αλλά, κάτι θα πληρώσεις για να επιτευχθεί η κοινωνική αλλαγή. Είμαστε έτοιμοι για αυτό το εναλλακτικό κόστος;
Θα χρειαστεί να επαναπροσδιορίσουμε όλες μας τις προτεραιότητες. Θα χρειαστεί να αποδεχτούμε ένα μακρύ μέλλον μεγαλύτερης φτώχειας από την παρούσα, και για περισσότερους ανθρώπους. Θα χρειαστεί να αντέξουμε την έκρηξη της κοινωνικής βίας που αυτό θα φέρει. Να δημιουργήσουμε δομές κοινωνικής αλληλεγγύης, να πάρουμε πρωτοβουλίες και ευθύνη για πράγματα που μέχρι τώρα (καλώς) θεωρούσαμε ευθύνη του κράτους. Το κοινωνικό κράτος διαλύεται μπροστά στα μάτια μας. Σκόπιμα ή όχι, ας το κρίνουν οι ιστορικοί του μέλλοντος.
Θα χρειαστεί να αναλάβουμε όλοι τις προσωπικές και επαγγελματικές μας ευθύνες και να δημιουργήσουμε κάτι καινούργιο, χωρίς τις πελατειακές σχέσεις και την κατάχρηση ισχύος που έγινε δεύτερη φύση για μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Να στηρίξουμε με κάθε τρόπο την αλληλεξάρτηση και τη δημιουργία κοινότητας, αποποιούμενοι προνόμια που θεωρούσαμε δεδομένα (ή και κεκτημένα). Να καταλάβουμε ότι η οικονομική ανασφάλεια είναι πλέον πραγματικότητα των πολλών και όχι αδικία για τους λίγους. Να ζήσουμε σε οικονομική φτώχια, χωρίς να χάσουμε την ανθρωπιά μας, χωρίς να αυξάνουμε την περιθωριοποίηση των ήδη περιθωριοποιημένων. Να δούμε πως εμείς οι ίδιοι έχουμε καθημερινή και συνεχή ευθύνη να ζούμε και να φερόμαστε με τον τρόπο που θέλουμε να μας φέρονται και οι άλλοι. Ο σεβασμός, η επίγνωση, η ευθύνη, να είναι και προσωπικές μας απαιτήσεις από τον εαυτό μας, όχι μόνο από τους άλλους.
Αυτό, και πολλά άλλα είναι το χαράτσι της κοινωνικής αλλαγής. Πιθανά να αξίζει να το πληρώσουμε (μαζί ή χωρίς το άλλο – του κράτους – που μάλλον δεν το γλυτώνουμε). Έτσι κι αλλιώς, θέλουμε δεν θέλουμε, κάποιο χαράτσι μας αντιστοιχεί.
Η δουλειά μας είναι να ενθαρρύνουμε τους ανθρώπους να κινηθούν, να δράσουν, να συμμετέχουν. Εν ολίγοις να αναπτύξουμε και να αξιοποιήσουμε την απαραίτητη δύναμη που θα μας οδηγήσει σε αποτελεσματική σύγκρουση με τα κυρίαρχα πρότυπα ώστε να τα αλλάξουμε. Όταν αυτοί που έχουν τη δύναμη γυρνούν και σου κολλούν την ετικέτα του «ταραχοποιού»… έχουν απόλυτο δίκαιο. Γιατί περιγράφει με μια λέξη τη δράση μας- να προκαλέσουμε κινητοποίηση με σκοπό τη σύγκρουση και κοινωνική αλλαγή
Με αυτά τα λόγια ο Saul Alinski περιέγραφε τη δεκαετία του 1970 την κατεύθυνση και λειτουργία τις ριζοσπαστικής κοινοτικής εργασίας σε συνθήκες βαθιάς ανισότητας και καταπίεσης των πιο αδύναμων και ευάλωτων ομάδων. Για τον Alinski σε συνθήκες κατάφωρης αδικίας και εκμετάλλευσης το ζήτημα της υπακοής ή μη των εκμεταλλευτικών κανόνων (ή νόμων) παύει να αποτελεί δίλημμα (το γνωστό ότι είναι νόμιμο είναι και ηθικό;). Ο ριζοσπάστης κοινωνικός λειτουργός ή κοινοτικός οργανωτής έχει ξεκάθαρα την υποχρέωση να αποκαλύψει τις μορφές αδικίας που βιώνει η κοινότητά και να οργανώσει την πορεία σύγκρουσης με τις δομές ή αντιλήψεις που συντηρούν και αναπαράγουν την αδικία. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας δράσης είναι διπλό. Από τη μια επιδιώκεται συνειδητά η κοινωνική αλλαγή, αξιοποιώντας συγκεκριμένη μεθοδολογία και τακτική σύγκρουσης. Από την άλλη, τα μέλη της κοινότητας –ακόμα και αν προσωρινά δεν επιτευχθεί η κοινωνική αλλαγή- διαπαιδαγωγούνται διεκδικώντας τα δικαιώματά τους. Το τοίχος αδιαφορίας, σιωπής, φόβου και έλλειψης εμπιστοσύνης σπάζει. Πολλές φορές χρειάζεται ένας κοινωνικός λειτουργός- «ταραχοποιός» για να επιταχύνει την πορεία αυτή της δυναμικής διεκδίκησης.
Σχεδόν 40 χρόνια μετά από την καταγραφή των μεθόδων του Alinksi, η Ελληνική κυβέρνηση αξιοποιεί συνθήκες κοινωνικού ελέγχου και κοινωνικής βίας που ξεπερνούν ακόμα και τις πλέον άγριες περιγραφές νεοφιλελεύθερης επιθετικότητας που έχει βιώσει ο Δυτικός κόσμος. Μαζικές απολύσεις, τεράστια ανεργία, σχολεία και νοσοκομεία σε υπολειτουργία. Ακόμα χειρότερα, στο στόχαστρο της κρατικής αυτής βίας έχουν μπει συστηματικά οι πλέον ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Οι ομάδες τις οποίες η κοινωνική εργασία εξ ‘ορισμού και εκ φύσης υποχρεώνεται να προστατεύει και να υπερασπίζεται. Οι άνεργοι, οι ψυχικά ασθενείς, ΆμΕΑ, εξαρτημένοι, κοινωνικά αποκλεισμένοι και άτομα που βιώνουν (ή καλύτερα επιβιώνουν) σε συνθήκες φτώχειας αποτελούν το εύκολο θύμα της κρατικής βίας. Δεν περνάει μέρα που οι εφημερίδες να μην αναφερθούν σε κοινωνικές δομές που κλείνουν, από το Βοήθεια στο Σπίτι, μέχρι μονάδες ‘Ψυχαργώς’ και ειδικά σχολεία. Αυτόν τον κοινωνικό κανιβαλισμό βεβαίως οι κοινωνικοί λειτουργοί τον βιώνουν καθημερινά λόγω εργασίας. Πολλοί από εμάς απλά παρατηρούν με δέος, αμηχανία και αμηχανία, άλλοι με φόβο και πανικό. Όλο και περισσότεροι όμως προσπαθούν να οργανώσουν αυτό που ο Alinski περιέγραψε ως κοινωνική εργασία της σύγκρουσης, να γίνουν «ταραχοποιοί» με στόχο την κοινωνική αλλαγή.
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες δυο δεδομένα παρουσιάζονται, με σχετική σαφήνεια, μπροστά στους κοινωνικούς λειτουργούς. Το πρώτο αφορά το γεγονός πως η πολιτική που εφαρμόζεται δεν είναι απλά βίαιη αλλά δε διαθέτει και καμία ηθική νομιμοποίηση στην κοινωνία. Η υποχρεωτική εξώθηση των ευάλωτων ομάδων στα όρια της επιβίωσης είναι προδήλως αναντίστοιχη όχι μόνο με τις αρχές της κοινωνικής εργασίας αλλά ακόμα και με βασικές πρόνοιες των Ευρωπαϊκού πολιτισμού και των συνταγματικών αρχών.
Στη όμως συγκεκριμένη περίπτωση προκύπτει το εξής συνακόλουθο ζήτημα,’ τι γίνεται όταν η στρατηγική επιλογή για τον στραγγαλισμό των λαϊκών στρωμάτων ενδύεται το ένδυμα της τυπικής νομιμότητας (βλέπε κεφαλικός φόρος, η έκτακτο τέλος);’ Φαινομενικά τίθεται το δίλημμα υπακοή στην τυπική νομιμότητα ή στις δεοντολογικές, ηθικές και πολιτικές αρχές του επαγγέλματος. Αν και θεωρητικά το συγκεκριμένο ζήτημα χρήζει εκτεταμένης ανάλυσης, η περίπτωση της Ελλάδας στις παρούσες συνθήκες είναι μάλλον ξεκάθαρη. Όταν ένας νόμος συνθλίβει την κοινωνία, όταν ακόμα περισσότερο όταν οι ίδιοι οι αρχιτέκτονες του νόμου (αυτό και αν είναι πρωτοφανές!!) αναγνωρίζουν ότι η πολιτική τους είναι άδικη, τότε οι κοινωνικοί λειτουργοί έχουν την ηθική και πολιτική υποχρέωση της αντιπαράθεσης και σύγκρουσης με τον άδικο αυτό νόμο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η οργανωμένη κοινωνική ανυπακοή αναδεικνύεται ως μια πολύ αποτελεσματική δράση στης κοινωνικής εργασίας με στόχο την υπεράσπιση των πλέον ευάλωτων ομάδων άλλα και του ίδιου του επαγγέλματος. Ο κορυφαίος ιστορικός και ακαδημαϊκός Howard Zinn περιέγραψε με τον καλύτερο τρόπο το γεγονός πως η κοινωνική ανυπακοή δεν έρχεται σε αντιπαράθεση με τη δημοκρατία αλλά πολλές φορές αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την υπεράσπισή της. Ιστορικά έχουν καταγραφεί πάρα πολλά παραδείγματα αποτελεσματικής αξιοποίησης των μεθόδων κοινωνικής ανυπακοής με κορυφαία βεβαίως αυτά του Γκάντι στην Ινδία, του Μαντέλα στη Νότια Αφρική και του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ στις ΗΠΑ. Φυσικά όταν οι τρείς τους πρωτοστάτησαν οργανώνοντας κοινωνική ανυπακοή ενάντια στην καταπίεση, χωρίς εξαίρεση κατηγορήθηκαν ως “ταραχοποιοί και τρομοκράτες”. Τώρα πια και αφού ο αγώνας τους υπήρξε νικηφόρος, η δράση τους καταγράφεται ως κατάκτηση του ανθρώπινου πολιτισμού στον αγώνα για ισότητα. Επομένως δε χρειάζεται να έχουμε αυταπάτες, η πορεία της σύγκρουσης δεν είναι στρωμένη με ροδοπέταλα αλλά είναι η μοναδική δίκαιη.
Διαθέτει όμως η κοινωνική εργασία στην Ελλάδα τις μεθόδους ή τη θεωρία που θα της επέτρεπαν να συγκρουστεί με τον τρόπο που περιέγραψε ο Alinski; Εδώ θα πρέπει να είμαστε αμείλικτοι. Η μεθοδολογία και παράδοση της Ελληνικής κοινωνικής εργασίας όπως έχει διαμορφωθεί δεκαετίες τώρα από τους επίσημους φορείς την καθιστά φαινομενικά ανίκανη να αντιδράσει στις συνθήκες οξυμένης κοινωνικής σύγκρουσης. Παρόλα αυτά οι πρωτόγνωρες συνθήκες απαιτούν και πρωτόγνωρες (για το επάγγελμα τουλάχιστον) δράσεις. Έστω και αν δεν το έχουν ξανακάνει σε μαζική κλίμακα, καλούνται σήμερα οι κοινωνικοί λειτουργοί να ξεπεράσουν μεθοδολογικά και πολιτικά πολλές από τις στείρες και βαθιά συντηρητικές «θεωρίες» με τις οποίες έχουν γαλουχηθεί. Οφείλουν να συμμαχήσουν με την κοινωνία και με αυτοπεποίθηση και φαντασία να αναζητήσουν νέες μορφές δράσεις. Να συντελέσουν στη δημιουργία μιας νέας κοινωνικής εργασίας πολιτικά δραστηριοποιημένης, κοινωνικά ευαίσθητης και μαχητικά τοποθετημένης στο πλευρό των αδυνάτων.
Άλλη μια σχολική χρονιά έφτασε στο τέλος της. Μαζί και ο κύκλος εποπτείας και εκπαίδευσης της ομάδα καθηγητών Προγραμμάτων Αγωγής Υγείας του Κολλεγίου Ψυχικού. Δροσιά και ανάσα η δουλειά που κάναμε και αυτήν τη χρονιά. Παρ’ όλες τις απαιτήσεις του σχολικού προγράμματος οι ‘συναντήσεις της Δευτέρας’ εξελίχτηκαν σε συναντήσεις ‘επαναφόρτισης και ξεκούρασης’. Ένα μεγάλο ευχαριστώ στην Τζώρτζια Κουμάνταρη (σχολική ψυχολόγο) για το συντονισμό του προγράμματος. Ευχαριστώ Τζώρτζια, Γεράσιμε, Πέλη, Αναστασία, Αλεξάνδρα, Σοφία, Μαρία Β, Βίκυ, Γιάννη, Αγγελική, Αντώνη, Εύα, Γεωργία, Πέγκυ, Μαρία Κ, Πάκη. Ευχαριστώ για την εμπιστοσύνη που χτίσαμε σαν ομάδα, για την όρεξη για εξερεύνηση, για το γέλιο και το μεράκι, για τις δύσκολες στιγμές που ξεπεράσαμε παρέα. Καλή ξεκούραση – την έχετε κερδίσει!
Κυκλοφόρησε το τελευταίο τεύχος του Positive – περιοδικό του Κέντρου Ζωής. Με τον συνάδελφο Νίκο Βλαχάκη συζητήσαμε για την ομοφοβία και το τραύμα.
Ομοφοβία και Τραύμα
του Νίκου Βλαχάκη
Η Αλεξάνδρα Βασιλείου είναι ψυχοθεραπεύτρια και ιδρυτικό μέλος του Process Work Ελλάδας. Τη γνωρίζω εδώ και χρόνια, είχα τη χαρά να συνεργαστώ μαζί της και πάντοτε παρακολουθώ με αγωνία και θαυμασμό τη δουλειά και τα γραφτά της. Αφορμή για τη συνάντηση μας ήταν ένα σεμινάριο που πραγματοποιήθηκε, με τίτλο «Δυο Φτερά για να Πετάξεις: η προσέγγιση του Process Work στην ομοφοβία και το τραύμα», ενώ η συζήτηση μας έγινε στη σκιά πολλών δυσάρεστων γεγονότων: από τη μία οι διαδοχικές αυτοκτονίες ομοφυλόφιλων εφήβων που συγκλόνισε το υγιές κομμάτι της Αμερικής και από την άλλη μια διπλή αυτοκτονία Ελληνόπουλων που αγνοήθηκε από τους πάντες και αποκρύφτηκε σιωπηρά, σαν να μη συνέβη ποτέ. Με την Αλεξάνδρα επιχειρήσαμε να καταλάβουμε το πώς και το γιατί.
Positive: Εν αρχή ην η ομοφοβία. Η εσωτερικευμένη ομοφοβία και η εξωτερική βία. Που οδηγούν στο τραύμα και το αντίστροφο. Πολλοί έχουμε τα τραύματα μας, εάν όμως δεν μπορέσουμε να εστιάσουμε πάνω τους, γίνονται μια χρόνια κατάσταση που ακολουθεί όλα τα γεγονότα της ζωής. Πώς όμως αντιμετωπίζει κανείς το τραύμα;
ΑΒ: Πρέπει κανείς να εξερευνήσει το βίωμα γύρω από το τραύμα από πολλές διαφορετικές σκοπιές. Να μπορέσει να υπερασπιστεί τον εαυτό του 100%, ακόμα και μετά το γεγονός. Να αντιμετωπίσει θέματα που αφορούν το μετατραυματικό σοκ (αφού μάθει να αναγνωρίζει τα σημάδια του). και πιθανές ενοχές για τη δική του εμπλοκή ή επιλογή αντιδράσεων. Να βρει στήριξη στο προσωπικό και κοινωνικό του περιβάλλον να εκφράσει όλα τα συναισθήματα που δημιουργούνται από το γεγονός: πόνο, θλίψη, οργή, θυμό, κατάθλιψη ή και απελπισία. Ταυτόχρονα μπορεί να είναι βοηθητικό να εξερευνήσει και κάτι από την «ενέργεια» του θύτη. Για παράδειγμα, αν δεις με καθαρά συμβολικό τρόπο, την πράξη ενός θύτη, μπορεί αυτή να έχει μέσα της μια στάση αποφασιστικότητας και αποδέσμευσης από κοινωνικά πρότυπα, που μπορεί να είναι χρήσιμα. Επαναλαμβάνω, όχι στον κυριολεκτικό τρόπο με τον οποίο εκφράζονται από τον θύτη, αλλά με συμβολικό τρόπο. Προσπαθείς δηλαδή να μπεις στη θέση εκείνου που σου δημιούργησε το τραύμα, όχι για να καταλάβεις γιατί σε τραυμάτισε, ούτε για να δικαιολογήσεις την πράξη του, αλλά για να βρεις τις δύο πολικότητες: «θύμα» και «θύτης» και να μπορέσεις να καταλάβεις με ένα πιο συνειδητό τρόπο την ενέργεια από τις δύο πλευρές, να μπορέσεις να τη χρησιμοποιήσεις δημιουργικά. Γιατί ως θύμα του τραύματος, και μόνο από το γεγονός ότι είσαι θύμα, κουβαλάς την ενέργεια του θύτη μέσα από το τραυματικό γεγονός. Το να μπορέσει κανείς να εξερευνήσει αυτή τη δυναμική και την ενέργεια που κουβαλάει ο θύτης, ίσως είναι ένα σημαντικό βήμα στο να μπορέσει να ολοκληρώσει την ιστορία του τραύματος και να προχωρήσει παραπέρα στη ζωή του.
Positive: Αν εστιάσουμε στην ομοφυλοφιλία, είναι σχεδόν βέβαιο ότι μιλάμε για πολλαπλά τραύματα, περισσότερο ή λιγότερο οδυνηρά, που προκαλεί η ίδια η κοινωνική πραγματικότητα. Υπάρχουν άνθρωποι που αυτό το τραυματικό βίωμα το κουβαλάνε σε όλη τους τη ζωή και κάποιοι χτίζουν όλη τους την προσωπικότητα πάνω σε ένα τέτοιο περιστατικό ή σε πολλά περιστατικά. Γιατί;
Α.Β.: Ένα πράγμα που παρατηρώ δουλεύοντας με ανθρώπους είναι ότι στην Ελλάδα προλάβαμε και πήγαμε στη μετα-ομοφοβική εποχή, την εποχή του «δεν τρέχει και τίποτα, όλα είναι αποδεκτά», πριν περάσουμε την επίγνωση της ομοφοβικής εποχής. Βρεθήκαμε δηλαδή στην εποχή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων πριν καν αντιμετωπίσουμε το τι σημαίνει ομοφοβία και πόσο ομοφοβική είναι η ελληνική κοινωνία. Πόσο τραυματικό είναι αυτό για την lgbtq κοινότητα! Στην Ελλάδα συναντάς συχνά ανθρώπους που είναι θύματα τραυματικών εμπειριών εξαιτίας της ομοφοβίας, αν και πολλές φορές οι ίδιοι δεν θα το αναγνωρίζουν ως ομοφοβία. Δηλαδή τραυματίζονται χωρίς καν να ξέρουν γιατί έχουν τραυματιστεί. Κι αυτό γιατί είναι τόσο αποδεκτή η ομοφοβία σαν κοινωνική στάση, που δεν την αναγνωρίζεις εύκολα για να μπορέσεις να την ονοματίσεις. Έτσι, όταν δεν μπορείς να αναγνωρίσεις την ομοφοβία στο εξωτερικό σου περιβάλλον, είσαι και πολύ πιο ευάλωτος στο να την υιοθετήσεις, χωρίς καν να ξέρεις ότι εκείνη τη στιγμή γίνεσαι πάρα πολύ ομοφοβικός.
Positive: Και αυτό είναι ακόμα πιο δύσκολο να το δουλέψεις και να το διαχειριστείς γιατί είσαι κι εσύ ταυτόχρονα θύτης τους εαυτού σου.
Α.Β.: Το πιο δύσκολο και πιο απειλητικό είναι να αναγνωρίσεις ότι εσύ ο ίδιος θυματοποιείς τον εαυτό σου. Είναι πιο εύκολα τα πράγματα, όταν ο εχθρός είναι εξωτερικός. Αντίθετα, είναι πολύ πιο δύσκολο να αναγνωρίσεις εσωτερικές στάσεις και αντιλήψεις, κι εκεί εμπλέκονται κι άλλα θέματα.
Positive: Σε λίγο παλιότερες εποχές, πριν περάσουμε σε αυτό το «πολιτικώς ορθό» καθεστώς του «είμαστε όλοι απελευθερωμένοι και δεν τρέχει τίποτα με την ομοφυλοφιλία» ήταν πιο διακριτά τα όρια θύτη-θύματος. Σήμερα όμως υπάρχει κόσμος που μπορεί να διαδηλώνει με σημαίες σε κάποιο pride και ταυτόχρονα να υπάρχει μια φωνή μέσα του που δεν έχει αποδεχτεί αυτά του τα κομμάτια.
Α.Β.: Αυτό μπορείς να το δεις ξεκάθαρα και σε κάποιον που νιώθει μεν την ανάγκη να κατέβει στο pride και να αισθανθεί την ύπαρξη της κοινότητας, τη στιγμιαία ορατότητα μέσα από την ασφάλεια που μπορεί να προσφέρουν οι 4-5.000 άνθρωποι, ταυτόχρονα όμως, πιστεύει μέσα του ότι «είμαι ομοφυλόφιλος, το αποδέχομαι, τι να κάνουμε έχω ένα κουσούρι. Αλλά είμαι άνθρωπος και έχω δικαίωμα να υπάρχω».
Positive: Και φυσικά υπάρχει ο διαχωρισμός ενδο-ομάδας εξω-ομάδας, η λογική του: «εγώ είμαι ομοφυλόφιλος αλλά δεν είμαι πούστης, εγώ δεν μπορώ τις κραγμένες, δεν μπορώ τις λεσβίες γιατί είναι δακτυλοδεικτούμενες, ενώ εγώ δεν είμαι».
Α.Β.: Φυσικά, γιατί ο κάθε άνθρωπος ορίζεται μέσα του, όχι μόνο από το ποιος είναι, αλλά και από το ποιος δεν είναι.
Positive: Πώς εξηγείται όμως αυτός ο διαχωρισμός; Πώς είναι δυνατόν οι ίδιοι οι ομοφυλόφιλοι να δίνουν αγώνα να ξεφύγουν από την κοινωνική περιθωριοποίηση και ταυτόχρονα να αποστασιοποιούνται και να στιγματίζουν το στερεότυπο «κραγμένη»;
Α.Β.: Αν είχα απέναντί μου τον ομοφυλόφιλο που λέει «δεν είμαι σαν την κραγμένη», η πρώτη μου ερώτηση θα ήταν «ποιος σου είπε ότι πρέπει να είσαι σαν οποιονδήποτε άλλον και όχι ο εαυτός σου;» Αυτή την πίεση θα ήθελα να καταλάβω. Πιστεύω ότι νιώθει την ανάγκη να αποστασιοποιηθεί από αυτό το «άλλο», για να προστατευτεί από τα στερεότυπα. Το δεύτερο πράγμα θα ήταν να θυμίσω σε αυτόν τον άνθρωπο που λέει «κοίτα την κραγμένη», ότι αυτή η «κραγμένη» είναι ένας από τους ανθρώπους που έχει σηκώσει στην πλάτη του την ταυτότητα του ομοφυλόφιλου για πάρα πολλές δεκαετίες εδώ στην Ελλάδα. Αυτή η «κραγμένη» έχει φάει πολύ ξύλο και έχει ανοίξει το δρόμο για τη διεκδίκηση περισσότερων δικαιωμάτων.
Positive: Γιατί στην Ελλάδα πολλοί ομοφυλόφιλοι άντρες και γυναίκες καταπιέζουν την σεξουαλική τους ταυτότητα και ενδίδουν ποικιλοτρόπως σε εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις να ανταποκριθούν στα ετεροκανονικά πρότυπα; Παντρεύονται, κάνουν οικογένειες, παιδιά…
Α.Β.: Όταν γίνεται αυτή η συζήτηση για την σεξουαλικότητα και τον σεξουαλικό προσανατολισμό, κυριαρχούν τα στερεότυπα ρόλων και τα «κουτάκια». Αυτό από μόνο του δημιουργεί ένα πρόβλημα. Οι ομοφυλόφιλοι άνθρωποι παντρεύονται έναν άνθρωπο του αντίθετου φύλου για πολλούς λόγους. Μπορεί να θέλουν να κάνουν παιδιά και δεν το φαντάζονται έξω από μία οικογένεια με το μοντέλο πατέρας-μάνα-παιδιά ή γιατί δεν αντέχουν άλλο την πίεση της γονικής τους οικογένειας. Μπορεί απλά να μην μπορούν να αποδεχτούν την πιθανότητα να ζήσουν για πάντα μία ζωή σε μία ομοφυλόφιλη σχέση και προτιμούν την ασφάλεια που προσφέρει ένας ετεροφυλόφιλος γάμος, ακόμα και αν δεν τους ικανοποιεί 100%. . Μπορεί να παντρεύονται γιατί ερωτεύτηκαν έναν άνθρωπο του αντίθετου φύλου, παρά το ότι στην μέχρι τώρα ζωή τους ταυτίζονταν ως ομοφυλόφιλοι.
Positive: Έξω από τα κουτάκια αυτά, το πρόβλημα που βιώνει κάποιος εξαρτάται από το βαθμό της εσωτερικής και εξωτερικής πίεσης. Οι έρευνες δείχνουν ότι σε κοινωνίες όπου η ομοφυλοφιλία είναι περιθωριοποιημένη, πολλοί νέοι άνθρωποι αναγκάζουν τους εαυτούς τους να παντρευτούν πιο γρήγορα για να μπορέσουν να αποδείξουν κάτι στους άλλους ή να ξορκίσουν την ομοφυλοφιλία τους. Επίσης, πολλά νέα παιδιά ωθούνται πολύ νωρίτερα στη ζωή τους στο να έχουν σεξουαλική ζωή για να αποδείξουν ότι δεν είναι ομοφυλόφιλοι, με όσα αυτό μπορεί να συνεπάγεται όταν είσαι έφηβος ή νέος ενήλικας και αυτές οι αποφάσεις δεν είναι συνειδητές.
Α.Β.: Πολλοί άνθρωποι έχουν καταστρέψει τον εαυτό τους, τις σχέσεις τους, τη ζωή και την υγεία τους για να αποδείξουν κάτι. Και ο γάμος αυτός θα πρέπει να σηκώσει και την πίεση μιας τέτοιας αγωνίας. Είναι πάρα πολύ άδικο αυτό και για τους δύο ανθρώπους μέσα στη σχέση.
Positive: Ωστόσο, ένας νέος άνθρωπος δεν μπορεί εύκολα να διαχειριστεί θέματα σεξουαλικότητας και ταυτότητας, όταν από έξω υπάρχει μεγάλη πίεση και το οικογενειακό περιβάλλον δεν δίνει την ευκαιρία στον έφηβο να συζητήσει για τέτοιου είδους πράγματα ή να τα αφήσει να βρουν την έκφραση τους.
Α.Β.: Είναι ανάλογα με την κουλτούρα αλλά και την μικρο-κουλτούρα. Δεν μπορείς να πεις ότι όλη η ελληνική ή όλη η αμερικανική κουλτούρα είναι έτσι, γιατί μέσα σε κάθε κουλτούρα υπάρχουν μικρότερες κοινότητες και ομάδες. Σίγουρα ένα παιδί που έχει ερεθίσματα και εικόνες άλλων σχέσεων, στο σχολείο για παράδειγμα ή στο σπίτι του ακόμα, τότε αυτό το παιδί έχει ένα πιο ευρύ ορίζοντα από ένα παιδί που γνωρίζει μόνο ένα μοντέλο. Είναι πάρα πολύ δύσκολο ένα οικογενειακό περιβάλλον να επιτρέψει την ελεύθερη έκφραση σεξουαλικού προσανατολισμού. Όλα όμως εξαρτώνται από την κάθε οικογένεια. Γνωρίζω έφηβους ή μικρότερα παιδιά που έχουν ενθαρρυνθεί από το οικογενειακό τους περιβάλλον να εξερευνήσουν τη σεξουαλικότητα τους πάντα ανάλογα με την ηλικία τους, με ένα τρόπο που τους αφήνει όλες τις πόρτες ανοιχτές. Έχω δει και μοντέλα οικογενειών όπου κάθε αναφορά στη σεξουαλικότητα απαγορεύεται. Εξαρτάται πολύ από την οικογένεια και την κοινότητα γύρω από την οικογένεια που έχει ένα παιδί. Ασφαλώς η οικογένεια αποτελεί ένα καθρέφτη του κοινωνικού συνόλου κι όπως δεν μπορεί να υπάρξει εκτός συνόλου, έτσι και δυσκολεύεται να ενθαρρύνει έναν τρόπο ζωής που δεν είναι αποδεκτός από το κοινωνικό σύνολο.
Positive: Η οικογενειακή σιωπή όμως ενισχύει το τραύμα, ιδιαίτερα στην εφηβεία, όταν ξεκινούν τα πρώτα βιώματα και οι πρώτες συνειδητοποιήσεις. Πολλά παιδιά και έφηβοι επιχειρούν με επικίνδυνους τρόπους να ανακουφιστούν από τη συνειδητοποίηση της ομοφυλοφιλίας που συχνά είναι οδυνηρή και αρνητική. Η σύγχρονη μάλιστα βιβλιογραφία λέει ότι οι αυτοκτονίες των γκέι εφήβων είναι σε ένα ποσοστό πολύ υψηλότερο από αυτό των ετεροφυλόφιλων εφήβων. Πώς λοιπόν να σταθεί κανείς δίπλα στα νέα παιδιά και τι μπορούμε να τους πούμε εμείς οι μεγαλύτεροι
Α.Β.: Υπάρχουν πολλοί τρόποι να σταθούμε δίπλα τους. Ένας είναι να δημιουργούμε εμείς το χώρο να εξερευνούν τη δικιά τους πραγματικότητα. Ως ψυχοθεραπευτές και ως σύμβουλοι είμαστε και φορείς ισχύος, κουβαλάμε και την ισχύ του να ονομάσουμε πράγματα «παθολογία» ή «υγεία», άρα ακόμα και ο τρόπος που εκφραζόμαστε και μιλάμε για τα πράγματα φτιάχνει ένα χώρο ελευθερίας ή μη ελευθερίας για έναν έφηβο. Είναι άλλο πράγμα να πεις σε έναν έφηβο «θα σεβαστώ την ιδιαιτερότητα σου» και είναι άλλο πράγμα να τους πεις «θα σεβαστώ τον προσανατολισμό σου». Είναι άλλο πράγμα να πεις «σέβομαι τις σεξουαλικές επιλογές του καθενός» και άλλο να πεις «σέβομαι τον προσανατολισμό του καθενός». Γιατί ακόμα και το να ονομάσεις την ομοφυλοφιλία σεξουαλική επιλογή, υπονοεί ένα είδος προσωπικής ευθύνης. Όλα αυτά βέβαια είναι πολύ λεπτές αποχρώσεις αλλά εμείς ως επαγγελματίες οφείλουμε να τα γνωρίζουμε.
Positive: Η ίδια η γλώσσα μπορεί να αποτελεί ένα ακόμα τραυματικό παράγοντα.
Α.Β.: Ένας άλλος τρόπος που μπορούμε να βοηθήσουμε τους εφήβους είναι χρησιμοποιώντας τις ίδιες λέξεις που τα παιδιά χρησιμοποιούν για να πληγώσουν το ένα το άλλο. Μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να πάρουν αυτές τις λέξεις και να τις κάνουν δικές τους. Για παράδειγμα, η λέξη «πούστης» χρησιμοποιείται για βρισιά, γιατί να μην αρχίσουν να τη χρησιμοποιούν σαν κάτι πάρα πολύ θετικό; Έτσι έγινε στα αγγλικά με το «queer», που πριν από μερικές δεκαετίες ήταν μία από τις χειρότερες βρισιές που μπορούσαν να σου πουν. Μπορούμε λοιπόν να δώσουμε στα παιδιά τρόπους να αμύνονται απέναντι στην επίθεση που δέχονται με δικιά τους δημιουργικότητα, με έναν τρόπο που θα παίρνει το αρνητικό μήνυμα και θα το μετασχηματίζει σε κάτι θετικό. Σαν επαγγελματίες ψυχικής υγείας έχουμε επίσης να κάνουμε πολλή δουλειά με τους εκπαιδευτικούς. Επειδή χρόνια εργάζομαι στην επιμόρφωση εκπαιδευτικών, γνωρίζω ότι τα θέματα της ποικιλομορφίας όχι μόνο αναφορικά με τον σεξουαλικό προσανατολισμό, αλλά οποιουδήποτε είδους διαφορετικότητας, είναι θέματα για τα οποία και οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί ζητούν βοήθεια στο πώς θα τα χειριστούν. Κι εκεί χρειάζεται να είμαστε περισσότερο σύμμαχοι και λιγότερο αντιπαραθετικοί. Όλοι έχουν κουραστεί να έρχεται κάποιος από έξω και να τους λέει πώς θα κάνουν τη δουλειά τους καλύτερα. Στο χώρο της εκπαίδευσης έχει να γίνει πάρα πολλή δουλειά.
Positive: Παρατηρώ ότι ενώ οι εκπαιδευτικοί είναι γενικά πολύ ευαισθητοποιημένοι σε θέματα ετερότητας, η αναφορά στη σεξουαλική ετερότητα τους προκαλεί αμηχανία. Ζητούν βοήθεια για το χειρισμό ενός παιδιού που προέρχεται από άλλες μειονοτικές ομάδες, διστάζουν όμως πολύ να μιλήσουν για κάποιον «θηλυπρεπή» μαθητή στην τάξη τους.
Α.Β.: Τώρα μπαίνουμε σε μια μεγάλη κουβέντα γιατί και μόνο η περιγραφή ενός μαθητή ως θηλυπρεπή, που είναι από τις συχνές περιγραφές, υπονοεί ότι το παλικαράκι δεν είναι άντρας, αλλά γυναικείας τάσης, άρα η περιγραφή του έχει κλέψει το δικαίωμα να είναι ο άντρας που είναι, και έχει ήδη βάλει μέσα το σεξισμό. Γιατί ποιο είναι το βασικό πρόβλημα με το να είναι θηλυπρεπές ένα αγόρι; Ότι γίνεται πιο γυναίκα, άρα γίνεται κάτι υποδεέστερο. Για να μπορέσουμε λοιπόν να τα κουβεντιάσουμε αυτά τα πράγματα, πρέπει να βρούμε και μια γλώσσα για να τα κουβεντιάσουμε. Δε λέω να μην χρησιμοποιούμε τη γλώσσα που έχουμε, αλλά να συνειδητοποιούμε τι είναι αυτό που κάνει προβληματική αυτή τη γλώσσα. Γιατί αυτό που την κάνει προβληματική είναι η περισσότερη ή λιγότερη αξία που δίνουμε σε μερικά πράγματα. Κι έτσι είναι μια βαθιά αντιδημοκρατική γλώσσα.
Positive: Που φυσικά κουβαλάει τις σεξιστικές καταβολές του συνόλου. Ίσως ήταν προτιμότερο να επινοήσουμε μια καινούργια γλώσσα, για να το πράξουμε όμως αυτό, θα πρέπει πρώτα να καταλάβουμε την αξία και τη βαρύτητα που υπονοεί και τι αξίες κουβαλάει η γλώσσα που χρησιμοποιούμε ήδη. Υπάρχουν πολλοί γονείς που ανησυχούν ότι ο 5χρονος ή ο 8χρονος γιος τους είναι «θηλυπρεπής» γιατί του αρέσει να φοράει τα ρούχα της μαμάς του ή να βάφεται με το κραγιόν, δοκιμάζει γενικά πράγματα που παραδοσιακά ταυτίζονται με το γυναικείο φύλο. Η ανησυχία αυτή αφορά κυρίως τα αγόρια γιατί το εύρος των δραστηριοτήτων των κοριτσιών που είναι αποδεκτό είναι μεγαλύτερο. Για να προσχωρήσουμε και να κατανοήσουμε την κατάσταση πρέπει καταρχάς να έρθουν οι ίδιοι αντιμέτωποι με τους φόβους τους. Πώς όμως μπορεί να γίνει αυτό;
Α.Β.: Σε αυτό το γονιό θα πρέπει κανείς να μιλήσει για το πόσο φυσικό είναι τα παιδιά να δοκιμάζουν διάφορες συμπεριφορές, ότι ανακαλύπτουν τον εαυτό τους. Να ξέρουν ότι όσο πιο απειλητικό και απαγορευμένο κάνουν κάτι, τόσο πιο πολύ δημιουργούν μια ατμόσφαιρα μυστηρίου γύρω από αυτό, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μεγάλη ένταση. Έτσι, το παιδί αντί απλά να είναι γεμάτο περιέργεια για τη ζωή και τον εαυτό του μέσα στη ζωή, αρχίζει και δημιουργεί γύρω του απαγορεύσεις χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο, διάλογο και δυνατότητα διαπραγμάτευσης.
Positive: Στην εφηβεία φυσικά τα πράγματα είναι ακόμα δυσκολότερα, όχι μόνο για τον ίδιο τον έφηβο που φτάνει σε οδυνηρές συνειδητοποιήσεις για τη ζωή του, αλλά και για τους γονείς που αρχίζουν να αντιλαμβάνονται την ομοφυλοφιλία του παιδιού τους.
Α.Β.: Στους γονείς αυτούς με παιδιά που εκφράζουν την ομοφυλοφιλία ή την περιέργεια τους για την ομοφυλοφιλία, αν οι ίδιοι νιώθουν πελαγωμένοι, αυτό που θα τους συμβούλευα θα ήταν να ψάξουν να βρουν έναν ειδικό που θα μπορέσει να σεβαστεί και τη ζωή του παιδιού τους και τους φόβους τους, χωρίς όμως να υπνωτιστεί από αυτούς τους φόβους. Δηλαδή, δε νομίζω ότι βοηθάει να υπάρχουν δύο κατηγορίες επαγγελματιών, αυτοί που θα πουν στους γονείς «δίκιο έχετε, είναι τραγική η κατάσταση, ελάτε να δώσουμε και φάρμακα στο παιδί για να το αλλάξουμε» και αυτοί που θα πουν «μην σας νοιάζει, δεν τρέχει τίποτα, μια χαρά είναι όλα, αφήστε το ήσυχο το παιδί». Γιατί σαν γονείς δεν μπορούν να αφήσουν ένα παιδί ήσυχο να εξερευνήσει τη ζωή του μέσα σε μία κοινωνία που δεν επιτρέπει την εξερεύνηση. Ο γονιός δηλαδή δεν μπορεί να επιτρέψει παραπάνω εξερεύνηση από όση η κοινωνία επιτρέπει. Λίγη παραπάνω όμως μπορεί. Κι εκεί είναι που χρειάζονται βοήθεια από κάποιον που θα σεβαστεί το φόβο και την αγωνία τους.
Positive: Ωστόσο οι περισσότεροι γονείς σήμερα πιέζονται να αποδεχτούν την κατάσταση και στιγματίζονται αν δεν το κάνουν, ενώ ταυτόχρονα δεν βρίσκουν το πλαίσιο και το χώρο για να εκφράσουν τους δικούς τους φόβους.
Α.Β.: Αυτή η συμπεριφορά απέναντι σε γονείς ομοφυλόφιλων εφήβων είναι και πολύ κακοποιητική γιατί δεν λαμβάνει υπόψη της ότι όσο ο έφηβος έχει μπροστά του μία ολόκληρη διεργασία coming out, μία αντίστοιχη διεργασία έχει και ο γονιός. Και όσο ο έφηβος έχει να πενθήσει την ετεροφυλοφιλία που νόμιζε ότι θα έχει αλλά δεν έχει, να ανακαλύψει τον τρόπο να εκφραστεί, να δυναμώσει, να αντιμετωπίσει την ομοφοβία, να γνωστοποιήσει την ομοφυλοφιλία του σε ένα αργότερο σημείο κλπ, όλα τα αντίστοιχα έχει να τα περάσει και ο γονιός. Να πενθήσει την ετεροφυλοφιλία του παιδιού, να δυναμώσει για να αντέξει την ομοφοβία της κοινωνίας, να γνωστοποιήσει την ομοφυλοφιλία του παιδιού του σε σημαντικούς ανθρώπους γύρω του. Συχνά μάλιστα ο γονιός φοβάται ότι το παιδί του θα πάθει κάτι κακό, όχι γιατί είναι ομοφυλόφιλο, αλλά γιατί αυτό συνεπάγεται στη συγκεκριμένη κοινωνία. Και δεν έχει μόνο αυτά ο γονιός, αλλά και την αυξημένη κατακραυγή ότι ευθύνεται ο ίδιος για την ομοφυλοφιλία του παιδιού, είτε αυτή έρχεται σαν φωνή από το εξωτερικό του περιβάλλον, είτε έρχεται από μέσα του. Αυτή λοιπόν η στάση απέναντι στους γονείς, ότι απλά πρέπει να συνηθίσουν την ιδέα και να αφήσουν το παιδί τους να ζήσει, νομίζω ότι είναι και επικίνδυνη και πολύ άδικη απέναντι τους. Αυτή είναι μία ακτιβιστική στάση και επειδή το θέμα της ομοφυλοφιλίας και στη θεραπευτική κοινότητα και στους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας είναι ένα πολύ πολωμένο θέμα δεν βρίσκεις συχνά ανθρώπους που να είναι πολύ διαλλακτικοί: ή είναι στο ένα άκρο και λένε «είναι παθολογία, τέλειωσε» ή είναι στο άλλο άκρο και λένε «δεν τρέχει τίποτα, όλοι είμαστε ελεύθεροι να κάνουμε ό,τι θέλουμε». Αυτός ο διάλογος πάντως δεν πρέπει να αφεθεί στην πλάτη των γονιών.
Positive: Θέλουν λοιπόν στήριξη οι γονείς και θέλουν κάποιος να τους δώσει το χώρο ώστε να εκφράσουν τον προβληματισμό, την οδύνη, το πένθος της ετεροφυλοφιλίας. Όμως, η συμβουλευτική ισχύ του θεραπευτή θα πρέπει να είναι απαλλαγμένη από τον ακτιβισμό, που μόνο επικίνδυνος μπορεί να είναι.
Α.Β.: Βεβαίως η ψυχοθεραπεία είναι και πολιτική πράξη, δεν μπορούμε δηλαδή να διαχωρίσουμε το «κάνω θεραπεία» από το «είμαι πολιτικό ον και ζω στην κοινωνία», αλλά είναι άλλο πράγμα να χρησιμοποιώ την ισχύ μου ως θεραπευτής για να περάσω το ακτιβιστικό μου μήνυμα και άλλο πράγμα χρησιμοποιώ την ισχύ μου για να δημιουργήσω χώρο στον άλλο άνθρωπο να εξερευνήσει τις διαφορετικές φωνές μέσα του, να προσθέσω κι εγώ μερικές ακόμα, αν δεν είναι ορατές, και μετά να τον βοηθήσω να κάνει ένα διάλογο. Είναι δύο πολύ διαφορετικά πράγματα. Παρόλο που καταλαβαίνω γιατί πολλοί θεραπευτές γίνονται ακτιβιστές μέσα σε ένα τόσο πολύ πολωμένο κλίμα.
Positive: Η συνειδητοποίηση της ομοφυλοφιλίας δεν είναι ποτέ κάτι εύκολο, από μόνη της είναι ένα τραυματικό γεγονός, εξαιτίας της κοινωνικής πραγματικότητας μέσα στην οποία μπορεί να ζήσει την ομοφυλοφιλία του ο νέος.
Α.Β.: Θα κάνω μία παρένθεση εδώ: για τους εφήβους και η ετεροφυλοφιλία είναι ένα τραυματικό γεγονός, αφού μόλις κάνουν μία σχέση η συμπεριφορά του/της αγκιστρώνεται σε στερεότυπους ρόλους και ιδέες για το «τι σημαίνει να είσαι ένα αγόρι σε μία σχέση με ένα κορίτσι», «τι σημαίνει να είσαι ένα κορίτσι σε μία σχέση με ένα αγόρι». Αυτό μπορεί να είναι εξίσου τραυματικό, με ένα τρόπο λιγότερο ορατό. Τα στερεότυπα πληγώνουν όλους τους ανθρώπους. Γιατί και ο ετεροφυλόφιλος νέος και η ετεροφυλόφιλη νέα δεν είναι ελεύθεροι να είναι ο εαυτός τους μέσα στην ετεροφυλόφιλη σχέση, άρα κι εδώ θέλει προσοχή. Δεν είναι μόνο ο ομοφυλόφιλος έφηβος που περνάει μία ζόρικη εποχή μόλις ανακαλύπτει την ταυτότητα του και πάει να δημιουργήσει μια σχέση. Φυσικά ο ομοφυλόφιλος έφηβος έχει και την αυξημένη δυσκολία ότι είναι κοινωνικά περιθωριοποιημένη η εμπειρία του και δεν μπορεί να μιλήσει γι’ αυτήν.
Positive: Και δεν μπορεί να μιλήσει γιατί τα μηνύματα γύρω του είναι τόσο αρνητικά, γιατί ανοίγει την τηλεόραση και ακούει να του λένε ότι είναι άρρωστος και ότι η βία απέναντι του είναι δίκαιη, γιατί πολλές φορές η οικογένεια του δεν επιτρέπει να εκφράσει οτιδήποτε έξω από τα ετεροκανονικά πρότυπα της κοινωνίας. Όλα αυτά δεν έχουν επιπτώσεις μόνο στην αυτό-εικόνα του εφήβου, αλλά κάποιες φορές έχουν δραματικές επιπτώσεις για την υγεία και τη ζωή του.
Α.Β.: Σε αυτόν τον έφηβο ή την έφηβη το πρώτο πράγμα που θα ήθελα να ξέρει είναι ότι δεν είναι μόνος του, ότι είναι ένας έφηβος ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλους εφήβους και σίγουρα θα ενθάρρυνα να βρει στήριξη μέσα από οργανώσεις νέων και μέσα από lgbtq οργανώσεις. Δυστυχώς, η μέχρι τώρα εμπειρία σε δυτικές χώρες, έχει δείξει ότι συνήθως είναι κάποιο τραγικό γεγονός, μια μεγάλη και άδικη απώλεια που οδηγεί τις κοινωνίες στην αναθεώρηση της στάσης τους απέναντι στην lgbtq κοινότητα. Ο φόβος μου είναι ότι η μεγάλη μάζα των ανθρώπων στην Ελλάδα, δεν θα ξεβολευτεί και δεν θα αρχίσει να αναρωτιέται αν δεν συμβεί και δεν δημοσιοποιηθεί και εδώ κάτι τραγικό. Τα περιστατικά βίας υπάρχουν εδώ και δεκαετίες, αλλά δεν δημοσιοποιούνται.
Positive: Φυσικά, για όλα αυτά τα προβλήματα μεγάλη ευθύνη έχει το κράτος, που συχνά αρέσκεται να αυτό-αποκαλείται ως «κοινωνικό», στην πραγματικότητα όμως έχει πλήρη άγνοια, ή ακόμα χειρότερα πλήρη αδιαφορία, σχετικά με όσα μιλήσαμε παραπάνω. Και μπορεί οι νόμοι ενάντια στα εγκλήματα μίσους να είναι χρήσιμοι, όμως χωρίς εκπαίδευση και στήριξη τα πράγματα δεν μπορούν να αλλάξουν.
Το περιβάλλον τι τιμή έχει; Το Επιμελητηριο Περιβάλλοντος απευθύνει μια έκκληση… Η διαβούλευση (που έχει ξεκινήσει και σύντομα φτάνει στο τέλος της) είναι καλή, σαν ιδεά. Σαν εφαρμογή, έχει δρόμο ακόμα για να γίνει ουσιαστική και δημοκρατική.
Αλεξάνδρα Βασιλείου, Ph.D., Dipl.PW
16 – 17 Οκτωβρίου 2010
Τους τελευταίους μήνες ζούμε σε μια ατμόσφαιρα κοινωνικής έντασης, όπου πολλοί νιώθουμε ότι δεν ορίζουμε τη ζωή μας. Ότι άλλοι αποφασίζουν για εμάς, χωρίς εμάς. Παρακολουθούμε τις εξελίξεις και πάνω που λέμε ‘χειρότερα δεν γίνεται’, ανακαλύπτουμε ότι ‘κοίτα να δεις που γίνεται’. Το άγχος από όλη αυτή τη διαδικασία, η αγωνία και η αίσθηση ματαίωσης κινδυνεύουν να κατακλύσουν τη καθημερινότητά μας και να μας κάνουν θεατές της ζωής μας.
Σε αυτό το σεμινάριο θα εξερευνήσουμε τα μυθικά μοτίβα της ζωής και πώς αυτά συνδέονται με σωματικές εμπειρίες και συμπτώματα, σχέσεις και εξωτερικά γεγονότα. Χρησιμοποιώντας βιωματικές ασκήσεις θα αναζητήσουμε την προσωπική μας δύναμη και πώς αυτή η επίγνωση μπορεί να μας στηρίξει στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε. Θα αναζητήσουμε τρόπους που μπορούμε να κατανοήσουμε και να ζήσουμε το παρόν, χωρίς να το καταστρέφουμε με την αγωνία του τρομακτικού (όπως μας λένε) μέλλοντος.
Διαδικαστικά
Τόπος: Αμφιτρίτης 9 και Αγίου Αλεξάνδρου στο Παλαιό Φάληρο Ώρες: Σάββατο 10 πμ-5 μμ και Κυριακή 10 πμ-2 μμ
Εγγραφή: Για να κλείσετε θέση στείλτε Δήλωση Συμμετοχής με φαξ στο 210 9848 912.
Το γραφείο άρχισε να αραιώνει. Η πρώτη συνεργάτης ήδη κάνει βουτιές σε παραλίες. Άλλη φέυγει σε λίγες μέρες… Ώρα για διακοπές. Όπως τις φαντάζεται (χρειάζεται, αντέχει οικονομικα;) ο καθένας, η καθεμιά… Καλή αντάμωση τέλη Αυγούστου. Ελπίζουμε λίγο πιο ξεκούραστοι όλοι, γιατί η φετεινή χρονιά μας έκαψε. Να προσέχετε τους εαυτούς σας (…και λίγο τους διπλανούς σας, όλοι πάσχουμε από έλλειψη φροντίδας!).