Ολοκληρώθηκε το σεμινάριο για τον Πανικό που συντόνισα το Σαββατοκύριακο.
Ήταν συγκινητική η ατμόσφαιρα ανοικτότητας, μοιρασιάς και εμπιστοσύνης που δημιουργήθηκε. Κάναμε βουτιές στα βαθιά εξερευνώντας προσωπικές εμπειρίες τρομακτικές που κουβαλάνε και το στίγμα της ψυχιατρικής διάγνωσης και βρήκαμε κρυμμένους θυσαυρούς, φώς και χαρά!
Όπως μας λένε και τόσοι διαφορετικοί αυτόχθονοι πολιτισμοί, η ίαση είναι κοινοτική υπόθεση, γιατί οι δυσκολίες δημιουργούνται συλλογικά και γιατί ο χώρος γι αυτήν δημιουργείται συλλογικά και γιατί η ελευθερία μας είναι άρρηκτα αλληλένδετη.
Μοιραζόμαστε μαζί σας μια φωτογραφία μας μετά το κλείσιμο και μια από τις ζωγραφιές τριών σημαντικών στιγμών του ταξιδιού αυτού του ΣΚ και την περιγραφή της:
“Ξεκίνησα το σεμινάριο πιστεύοντας ότι ο πανικός είναι μια σκοτούρα. Αυτή την πεποίηθηση την ενίσχυσε ο συννεφιασμένος, κακός καιρός της πρώτης ημέρας.
Η δεύτερη σημαντική στιγμή μέσα στο σεμινάριο είναι ότι οι βιωματικές εμπειρίες των ανθρώπων που μίλησαν. Ήταν σαν την ρουφήχτρα, πολύ δυνατές και αποκαλυπτικές.
Η τρίτη στιγμή είναι που ο πανικός μεταμορφώνεται σε δένδρο και τα στοιχεία του συνδέονται μεταξύ τους. Τα φύλλα που πέφτουν προς τα κάτω μετά την κακοκαιρία, στο αριστερό τμήμα της ζωγραφίας, με μώβ χρώμα μέσα στην γκρίζα βροχή, στο τέλος του σεμιναρίου είναι πράσινα επάνω στο δένδρο. Η τρίτη στιγμή αναφέρεται στη στιγμή που οι λέξεις (όροι, έννοιες) στο σχεδιάγραμμα που είχε κάνει η Λίλη στον πίνακα εξηγώντας τη θεωρία οργανώθηκαν και βρήκαν την θέση τους.”
Online & In-person in Barcelona, in English with translation in Castilian
No prior knowledge of Processwork needed
In the seminar days:
• We will reflect on our socialization and work with our traumas around making mistakes.
• We will explore making mistakes as a way to access emerging unexpected and creative processes.
• We will look at what we have considered being mistakes in our lives from a broader perspective to explore them as a meaningful expression of our life path.
• In our group work, we will explore the basic roles in the social field formed around the theme of making mistakes, using sound and movement.
• On Sunday we will focus on worldwork, applying the theme of the seminar to the social issues of racism, white body supremacy, white centrality. To do this, we will work in subgroups:
• Participants with racialised bodies will work on connecting with their sense of inner power and using their inner wisdom to help them deal with difficult scenes they face in their everyday life. They will then map their inner and outer resources and support, and reflect on how these could be made even stronger.
• Participants with white bodies will work on their inner experiences when the issue of racism comes to the foreground. We will reflect on ingrained racist attitudes and beliefs, and the effect of these on our behaviour and feelings, as well as the consequences that our behaviour and feelings have for people with racialised bodies.
• We will then work on practising taking a risk to make a mistake and intervening in a scene that entails structural racism, white body supremacy, and white centrality.
• In the end, we will have time as a large group for reflection on the experience of the seminar and closure.
Ευχαριστούμε Η.Α. για την γενναιόδωρη μοιρασιά της Galadriel!
Galadriel
Σκηνή 1η: Η μάχη.
Ορμάω χωρίς δεύτερη σκέψη. Υπερασπίζομαι το άρρωστο παιδί μου και το άλλο που δε θέλω να κολλήσει. Τα δίνω όλα. Φροντίδα, υπομονή, σώμα, λογική σκέψη, οργάνωση.
Σκηνή 2η: Νικημένη.
Το πάνω χέρι έχουν τώρα η κούραση, η έλλειψη ύπνου, η αίσθηση ότι χάνω. Οι μέρες περνούν, η αρρώστια επιμένει. Φόβος…
Σκηνή 3η: Η παράδοση.
Αφήνομαι στο φόβο. Δυσκολεύομαι στην αρχή. Πολύ. Νιώθω το φόβο να με παραλύει και ταυτόχρονα αντιστέκομαι, λέω ενθαρρυντικά λόγια στον εαυτό μου, ψάχνω για ελπίδα. Ώσπου κάποια στιγμή δεν αντέχω άλλο και παραδίνομαι στην απελπισία και στον φόβο. Κλείνω τα μάτια και περιμένω. Λέω “αυτό ήταν”.
Σκηνή 4η: Η μεταμόρφωση
Κλειστά μάτια. Ξαπλωμένη. Αναπνέω. Επιτρέπω σταδιακά στο συναίσθημα του φόβου να απλωθεί. Στο σώμα μου, στο μυαλό μου. Ξαφνικά χωρίς να ξέρω πώς, εμφανίζεται η μορφή της. Galadriel. Τη βλέπω. Πανύψηλη, μακριά ξανθά μαλλιά, φωτισμένη ολόκληρη. Την ακούω. Μου λέει: “Εσύ γέννησες, τίποτα δεν είναι πιο δύσκολο από αυτό”. Κι ύστερα αφήνομαι να τη νιώσω με ολόκληρο το σώμα μου. Να γίνω αυτή. Νιώθω τα χέρια μου να μακραίνουν, το σώμα μου να ψηλώνει. Τα πόδια μου ακουμπάνε καλά στη γη και το ανάστημά μου ορθώνεται πάνω από όλους και όλα. Στα εσωτερικά μου όργανα νιώθω μια θέρμη. Το πρόσωπό μου χαλαρώνει. Νιώθω δύναμη και σιγουριά.
Σκηνή 5η: Η αλλαγή
Η επόμενη μέρα. Η ασθένεια υποχωρεί. Το άλλο παιδί βελτιώνεται, δεν προσβάλλεται. Είναι απερίγραπτη η χαρά της νίκης. Ξέρω ότι ο κίνδυνος θα ξανάρθει. Και μαζί κι ο φόβος. Αλλά έχω κερδίσει κάτι πιο βαθύ. Την Galadriel, που θα είναι πάντοτε εκεί. Είμαι περήφανη κι ευγνώμων.
Σκηνή 6η: Η επαναφορά
Τη δεύτερη φορά ήταν πιο δύσκολα. Γιατί ο φόβος ήταν και κοινωνικός. Ήταν παντού. Γύρω μας και μέσα μας. Κι η υποστήριξη ελλιπής. “Μείνε σπίτι”. Άφαντη η παιδίατρος. Πώς να μείνω σπίτι μ’ ένα παιδί άρρωστο που δεν του επαρκεί η δική μου φροντίδα; Θυμός.
Σκηνή 7η: Οι φραγμοί
Ξανά φόβος. Αυτή τη φορά αλλιώτικος. Πρωτόγονος. Είχε και απόρριψη και μοναξιά. Και θάνατο. Από μακριά, αλλά είχε. Προσπαθώ να βρω την Galadriel. Να συνδεθώ με αυτό το κομμάτι του εαυτού μου. Δεν μπορώ να τη βρω. Ξαπλώνω, κλείνω τα μάτια, αφήνομαι. Ή νομίζω ότι αφήνομαι. Τη φέρνω στο νου μου σαν μορφή, τεχνητά, σκηνοθετημένα. Όμως έτσι δεν τη νιώθω δική μου φυσικά. Μένω εκεί. Σ’ αυτό το ‘πήγαινε – έλα’. Απελπίζομαι. Δεν υπάρχει τίποτα. Ώσπου κάποια στιγμή ακούω τη φωνή της. Αλλά αλλιώτικη, σιγανή. Αμέσως κι η εικόνα της. Ξαπλωμένη στο χώμα, ένα με τη γη. Έχει μια γλυκιά έκφραση στο πρόσωπο. Απαλότητα. Για μια στιγμή φοβάμαι ότι είναι νικημένη. Μια φωνή μου λέει “Είδες; Δεν είναι όπως τότε. Δεν υπάρχει τίποτα άλλο να ανακαλύψεις σήμερα” και με προτρέπει να εγκαταλείψω, να ανοίξω τα μάτια και να επανέλθω στην πραγματικότητα. Δεν το κάνω. Μένω εκεί. Κάπου “ανάμεσα”. Μετά από λίγο τη βλέπω πάλι. Στην ίδια θέση. Στη γη. Το αυτί της κολλημένο στο έδαφος, το μάγουλό της ένα με το νοτισμένο χώμα. Ψιθυρίζει το όνομά μου, μου λέει να πλησιάσω. Λέει “εδώ είμαι”. Αρχίζω να καταλαβαίνω. Είναι σε διαφορετική θέση μάχης. Έρχεται σε επαφή με τη ζωή κάτω από τη γη, με τις υπόγειες διεργασίες. Γίνομαι ένα με αυτήν. Αναπνέω και νιώθω ζωντανή. Ξέρω πού είναι η ζωή. Κάτω από την επιφάνεια. Υποδόρια. Εκεί που δεν το συνειδητοποιείς, ανασυντάσσεται. Νιώθω τη λειτουργία της φύσης κάτω από τη γη: στις ρίζες, στους σπόρους, στους μικροοργανισμούς και τις κοινωνίες τους. Με γεμίζει μια αίσθηση σιγουριάς. Θα την κερδίσω τη μάχη.
Σκηνή 8: Η επίγνωση
Συμβατική πραγματικότητα, dreamland, essence, φραγμοί. Φιγούρες, μύθοι, σύμβολα. Όλα είναι εδώ. Η σημασία της επίγνωσης είναι ότι μπορώ να ενεργοποιήσω την πρόσβασή μου στην εμπειρία πιο εύκολα και να μην εγκαταλείψω όταν εμφανιστούν οι φραγμοί. Η ίδια η εμπειρία δεν γνωρίζω πώς θα είναι. Ίσως πιο δύσκολη κάθε φορά. Δεν ξέρω και δε χρειάζεται να ξέρω.
Η συζήτηση έχει ανοίξει για τα καλά. Μέσα στην δίνη του ελληνικού #metoo, όλο και περισσότερες καταγγελίες που αφορούν άνδρες-θύματα σεξουαλικής βίας έχουν έρθει στο φως. Κορωνίδα των καταγγελιών είναι όσα ακούγονται για άνδρα ηθοποιό-σκηνοθέτη, που φέρεται να βίαζε παιδιά-πρόσφυγες κάνοντας χρήση υπηρεσιών κυκλώματος trafficking, ηλικιών 13-15 ετών. Ταυτόχρονα έρχονται στην επιφάνεια περιγραφές για βιασμούς νεαρών ηθοποιών -πάντα από άνδρα/άνδρες μεγαλύτερης ηλικίας, με ισχυρή θέση στο θέατρο και τους καλλιτεχνικούς κύκλους.
Στα social media, αλλά και σε ορισμένα κεντρικά ΜΜΕ και την τηλεόραση, έχουν αρχίσει να εμφανίζονται τα πρώτα σχόλια που περιγράφουν τον εκάστοτε θύτη ως «ανώμαλο», «ψυχοπαθή», «ψυχολογικά ανισόρροπο». Έχουν αρχίσει επίσης οι συγκρίσεις με άλλες παραβιαστικές συμπεριφορές δημόσιων προσώπων, όπως την γνωστή υπόθεση του Νίκου Γεωργιάδη που έκανε χρήση υπηρεσιών trafficking με ανήλικα αγόρια άνω των 15 ετών (τότε είχαμε σημειώσει ότι κακώς η πράξη είχε χαρακτηριστεί «παιδεραστία», αφού δεν αφορούσε ανήλικα κάτω των 15 ετών, όμως ο χαρακτηρισμός αυτός είχε επικρατήσει στον δημόσιο διάλογο).
Πίσω από τα κοινωνικά αντανακλαστικά που εύλογα εκφράζουν αποτροπιασμό με τις καταγγελίες αυτές, κρύβεται συχνά η αναπαραγωγή ενός καλά εγκαθιδρυμένου στίγματος: του στίγματος που ακολουθεί την ψυχική ασθένεια, καθώς και των βαθιά ομοφοβικών στερεοτύπων. Το στίγμα αυτό φυσικά δεν εγείρεται σε κενό χώρο, μία μακρά ιστορία επιβολής εξουσίας στην σεξουαλικότητα και την «τρέλα», συχνά με τις συστημικά κατασκευασμένες αιτιώδεις συνδέσεις τους, έχει αναλυθεί σε βάθος. Το κίνημα του δεύτερου φεμινιστικού κύματος είχε κληθεί να αντιμετωπίσει τις εσωτερικές συγκρούσεις που έφερνε το επείγον αίτημα των διαθεματικών διεκδικήσεων. Λεσβίες γυναίκες διεκδικούσαν ορατότητα ενός του κινήματος, την ίδια ώρα που οι συντηρητικότερες πλευρές φοβούνταν το στίγμα των κουήρ ταυτοτήτων και τις απομόνωναν. Ταυτόχρονα γυναίκες φεμινίστριες στάθηκαν αλληλέγγυα σε γκέι άνδρες που οδηγούνταν σε καταναγκαστικό εγκλεισμό σε ψυχιατρικές κλινικές, πριν αποπαθολογιοποιηθεί η ομοφυλοφιλία από τους διεθνείς επιστημονικούς φορείς.
Σήμερα, όσο κι αν είναι δεδομένο επιστημονικά ότι η ομοφυλοφιλία δεν αποτελεί ψυχιατρική διαταραχή, όσο κι αν έχουν προχωρήσει οι κινηματικές διεργασίες διεκδίκησης χώρου και ορατότητας και όσο κι αν υπογραμμίζεται ότι οι προκλήσεις ψυχικής υγείας δεν οδηγούν σε ειδεχθή εγκλήματα έμφυλης βίας όπως ο βιασμός (παιδιών ή ενηλίκων), παρ’ όλα αυτά οι διασταυρώσεις των βαθύτερων στερεοτύπων γύρω από την μη ετεροκανονική σεξουαλικότητα, την «τρέλα» και την πατριαρχική βία εξακολουθούν να αναπαράγονται. Ο θύτης, ειδικά όταν η δράση του είχε θύματα αγόρια ή άνδρες, παρουσιάζεται ως «ανώμαλος», «διαστροφικός» και «διαταραγμένος», λέξεις ειδικού βάρους που παραπέμπουν εύλογα σε ομοφοβικά αντανακλαστικά, ενεργοποιώντας συλλογικά τραύματα.
Στο ευρύτερο αυτό πλαίσιο, της απάντησης στο ειδεχθές έγκλημα, αναδύονται επίσης αντανακλαστικά εκδικητικής «δικαιοσύνης»: αρκετοί πολίτες (αλλά και πρόσωπα με δημόσια επιρροή, όπως ένας γνωστός ηθοποιός μέσω του προφίλ του στα social media) κάνουν λόγο για την θανατική ποινή ως κατάλληλο τιμωρητικό μέσο. Κυκλοφόρησαν επίσης αφίσες στοχοποίησης με το πρόσωπο του γνωστού ηθοποιού-σκηνοθέτη, φερόμενου ως δράστη, που εγείρουν αισθήματα αυτοδικίας και λιντσαρίσματος.
Η τοποθέτηση ανάλογων ακραία παραβιαστικών συμπεριφορών και εγκλημάτων στην σφαίρα του εξω-πραγματικού (είτε λόγω της «ανωμαλίας» τους, είτε λόγω της «ασθένειας» που τα προκαλεί, είτε λόγω της εξαιρετικής, απανθρωποποιητικής σιχασιάς που τους αποδίδουμε), είναι και αυτό παγίδα. Οι γκέι άνδρες, οι γυναίκες και οι θηλυκότητες, τα άτομα που αντιμετωπίζουν προκλήσεις ψυχικής υγείας, είναι ομάδες που έχουν γραμμένη στην ιστορία της ύπαρξής τους πρακτικές λιντσαρίσματος, μεθόδων τιμωρητικής «αλλαγής», βασανιστήρια, στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Στο όνομα της ιστορίας αυτής των συλλογικών τραυμάτων διεκδικούν δικαιοσύνη, ορατότητα και καταπολέμηση της πατριαρχικής βίας. Ως καθημερινές επιζώσες, επιζώντες και επιζώντα αυτής της βίας επιζητούν τον τερματισμό επιχειρημάτων και πρακτικών που αναπαράγουν παραβίαση και υποτίμηση της έννοιας της ανθρώπινης ζωής. «Ανώμαλοι» και «ανώμαλες», λεσβίες, τρανς, πού#%δες, κίνκστερς και σαδομαζοχιστές, ψυχικά ασθενείς και άτομα σε διαρκή αγώνα για την αντιμετώπιση προκλήσεων ψυχικής υγείας, είναι κατεξοχήν ομάδες που αρνούνται και καταγγέλουν κάθε αναπαραγωγή βίας, κάθε μη συναινετική αλληλεπίδραση, κάθε κατάχρηση εξουσίας σε βάρος πιο αδύναμων μερών.
Οι θύτες που αναδεικνύονται αυτήν την περίοδο δεν είναι τίποτα από τα παραπάνω -είναι όμως όσα τους αποδίδονται με βάση τις πράξεις τους: βιαστές, κακοποιητές, καταχραστές ισχύος.
Και για αυτά αναμένουμε να τιμωρηθούν.
*ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια και επιστημονική υπεύθυνη του Orlando LGBT
Τελευταία μέρα του 2020. Χρονιά Covid. Χρονιά δοκιμασίας όλων των αντοχών, χρονιά ανασφάλειας και φόβου, χρονιά κανονικοποίησης του κοινωνικού ελέγχου, χρονιά αμφισβήτησης κεκτημένων εργασιακών δικαιωμάτων, χρονιά καταστολής. Χρονιά πένθους για την απώλεια ανθρώπων, αποχαιρετισμού σε δυστοπικές συνθήκες, χωρίς τα τελετουργικά αποχαιρετισμού που μαλακώνουν λίγο την ψυχή.
Χρονιά τηλε-εργασίας που έβαλε σε δοκιμασία την ποιότητα της δουλειάς, τη σύνδεση με ανθρώπους και ομάδες. Ο ανθρώπινος κύκλος έγινε πλέγμα τετραγώνων στις οθόνες μας. Χάθηκε η κοινή ατμόσφαιρα που δημιουργείται όταν είμαστε στον ίδιο χώρο. Χρειάστηκε να βρούμε νέους τρόπους. Με όλες τις δυσκολίες (τεχνικές και μη). Δεν σε ακούμε, άνοιξε το μικρόφωνο… Κλείσε την κάμερα να έχεις καλύτερο σήμα… Κλείστε τα μικρόφωνα, ανοίξτε τα μικρόφωνα.
Χρονιά τηλε-εκπαίδευσης, που μας έκανε να ψάχνουμε ότι καταχωνιασμένο κινητό ή υπολογιστή έχουμε. Να αναβαθμίζουμε, να στήνουμε με προγράμματα ανοιχτού κώδικα, να μοιράζουμε σε παιδιά για να διατηρήσουν έστω αυτήν την ελάχιστη επαφή με το σχολείο.
Χρονιά ακόμη μεγαλύτερης περιθωριοποίησης ανθρώπων γύρω μας. Πρόσφυγες, άστεγοι, ευπαθείς ομάδες.
Χρονιά απομόνωσης στα σπίτια μας. Με αποθυμιά για φίλες και φίλους, για αγκαλιές.
Χρονιά μάσκας. Η μάσκα που αλλοίωσε την επικοινωνία, άλλαξε τα χαρακτηριστικά μας, μπέρδεψε την κάθε επαφή μας.
Χρονιά με μια ευχή να είναι πάντα στην κορυφή: υγεία για όλον τον κόσμο.
Φεύγει αυτή η χρονιά. Μας αφήνει με έγνοια για την επόμενη, με στεναχώρια, με θυμό, αλλά και με πείσμα. Να μην θεωρήσουμε αυτήν την κατάσταση τη νέα κανονικότητα. Να αναρωτηθούμε για όλα αυτά που συμβαίνουν. Να συνδέσουμε το τώρα με τις επιλογές δεκαετιών. Επιλογές τρόπου ζωής, επιλογές οικονομικών πολιτικών. Επιλογές κοινωνικών προτεραιοτήτων. Επιλογές ασέβειας στο περιβάλλον που μας τρέφει, αλόγιστης σπατάλης πόρων, σαν να μην υπάρχει αύριο.
Μας αφήνει και με πείσμα για την αλληλεγγύη που – περισσότερο παρά ποτέ – είναι αναγκαία. Για την προσωπική ευθύνη, όχι αυτήν των δελτίων ειδήσεων (της παραμόρφωσης της πολιτικής ευθύνης), αλλά αυτήν που χρόνια αναζητούμε, της επίγνωσης για το πως η κάθε δική μας πράξη, δράση, στάση, επηρεάζει κάθε άνθρωπο, κάθε ον γύρω μας.
Μας αφήνει και με ένα χαμόγελο. Για τις στιγμές που μέσα σε αυτές τις απρόσμενες συνθήκες πετύχαμε τη σύνδεση, την αλληλεγγύη, τη δημιουργία. Πάνω σε αυτές τις στιγμές χτίζουμε, από αυτές τις στιγμές παίρνουμε δύναμη για όλα αυτά που έρχονται.
Ευχή μας για το 2021; Υγεία – παραμένει πρώτη ευχή, αλληλεγγύη, αντίσταση στις καταστροφικές επιλογές, επίγνωση και ανοιχτή καρδιά. Μην αφήσουμε το φόβο να μας πάρει την ανθρωπιά μας, ούτε την ικανότητα μας να φανταστούμε έναν κόσμο πιο δίκαιο για όλα, όλες και όλους.
Ζούμε μέρες πρωτόγνωρες, περίεργες, αποσταθεροποιητικές. Κινούμαστε σε ένα φάσμα συμπεριφορών. Σαν εκκρεμές. Στο ένα άκρο η στάση “ο θάνατος σου, η ζωή μου”, στο άλλο ”σήμερα εσύ, αύριο εγώ”. Όταν τελειώσει αυτός ο αναγκαστικός εγκλεισμός θα βρεθούμε ξανά πρόσωπο με πρόσωπο. Θα αγκαλιαστούμε; Θα έχει μείνει ο φόβος και η καχυποψία; Θα έχουμε κρατήσει ζωντανά τα δίκτυα αλληλεγγύης, που μόνο χάρη σε αυτά επιβιώσαμε ως τώρα; Είναι νωρίς ακόμη. Δεν ξέρουμε.
Τροφή για σκέψη το άρθρο της Ελένης Παπούλη στο socialpolicy.gr (αναδημοσίευση με την άδεια των διαχειριστών της σελίδας – socialpolicy.gr ευχαριστούμε).
Ελένη Παπούλη, Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
Μέσα από την μελέτη της ανθρώπινης ιστορίας, γνωρίζουμε ότι οι πανδημίες στο σύνολο τους συνδέονται με ατομικές αντιδράσεις και μαζικές συμπεριφορές, οι οποίες έχουν σαν κοινό παρανομαστή τον φόβο ως μηχανισμό προστασίας και επιβίωσης από την απειλή για εξαφάνιση της ανθρώπινης ζωής. Οι φοβικές συμπεριφορές (είτε εσωστρεφείς, είτε εξωστρεφείς), που εκδηλώνονται σε καταστάσεις πανδημίας, αποτελούν αμυντικές ψυχοκοινωνικές αντιδράσεις, οι οποίες ενεργοποιούνται ατομικά ή/και μαζικά και λειτουργούν ως μηχανισμοί προειδοποίησης για την εξάπλωση μιας επιδημίας, ή επιδιώκουν να καταστείλουν συμπεριφορές που θεωρούνται ότι θέτουν σε κίνδυνο την διασφάλιση της δημόσιας υγείας ως υπέρτατου αγαθού και αξίας.
Εν καιρώ πανδημίας δεχόμαστε ότι η προστασία της δημόσιας υγείας αποτελεί αποκλειστική και αδιαπραγμάτευτη αρχή, ενώ η έννοια της ατομικής υγείας παύει να υφίσταται ως μορφή προσωπικής ελευθερίας και επιλογής. Κατά συνέπεια, τα ανθρώπινα δικαιώματα (ατομικά, κοινωνικά, πολιτικά), που αναπτύχτηκαν στα πλαίσια της αστικής δημοκρατίας,αρχίζουν να «αμφισβητούνται» στο όνομα της προάσπισης του δημόσιου καλού, να «μπαίνουν» σε καραντίνα, να «παγώνουν» και πιθανά να τίθενται υπό επαναδιαπραγμάτευση. Συνακόλουθα, ιδέες και έννοιες όπως είναι αυτές της «διάκρισης» και της «καταπίεσης» υφίστανται ανάλογη πολιτική και κοινωνική λογοκρισία, χάνοντας το σκοπό και το νόημα τους μπροστά στην απειλή ή τον κίνδυνο για μαζική αρρώστια ή καταστροφή της ανθρώπινης ζωής.
Σε καταστάσεις πανδημίας, όπως στην σημερινή εποχή, η κρατική εξουσία καλείται να διαδραματίσει το ρόλο του θεματοφύλακα της δημόσιας υγείας και του κεντρικού συντονιστή της προσπάθειας περιορισμού ή εξάλειψης της εξάπλωσης της λοίμωξης και της μαζικής καταστροφής. Η δημόσια υγεία, ως υπέρτατο αγαθό, που χρήζει άμεσης προστασίας, υποκαθιστά κάθε θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, δικαιολογώντας με αυτόν τον τρόπο την λήψη σκληρών έως ακραίων μέτρων, εκ μέρους του κράτους, για την διαφύλαξη της (π.χ. ηλικιακός περιορισμός στην άσκηση δικαιωμάτων, αλλαγές στην διαχείριση των προσωπικών δεδομένων με βάση το ζωτικό δημόσιο συμφέρον, ηλεκτρονική λογοδοσία στον κρατικό μηχανισμό, απαγόρευση κυκλοφορίας, κλείσιμο συνόρων, lock down). Τέτοιου είδους περιορισμοί και απαγορεύσεις μπορεί να λαμβάνονται κλιμακωτά ή να τίθενται εξαρχής. Σ’ αυτήν την φάση, ο κρατικός πατερναλισμός γίνεται καθολικά αποδεκτός χωρίς αντιρρήσεις ή αμφισβητήσεις για τα όρια της κρατικής παρέμβασης απέναντι στην προστασία των ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων. Αυτή η φάση, όμως, θέλει ιδιαίτερη προσοχή,γιατί η γνωστή ρήση «ήρθε για να μείνει» ενέχει τον κίνδυνο της επιβολής και καθιέρωσης επώδυνων μέτρων άσκησης κοινωνικού ελέγχου, τα οποία προσλαμβάνονται πλέον ως αναγκαία για την προστασία της δημόσιας υγείας και την αποφυγή μελλοντικών κινδύνων.
Ομοίως, οι ηθικές αποφάσεις που καλούμαστε, ως πολίτες, να πάρουμε στην καθημερινή μας ζωή και οι συμπεριφορές, που οφείλουμε να επιδείξουμε σε καταστάσεις πανδημίας, ακολουθούν την ίδια συλλογιστική. Κάνοντας επίκληση στην «ατομική ευθύνη», επιβάλλεται να πειθαρχήσουμε συλλογικά στις κρατικές εντολές για να διασφαλίσουμε από κοινού, πολίτες και κράτος, το υπέρτατο αγαθό της δημόσιας υγείας. Σε καταστάσεις πανδημίας, όμως, παρατηρούμε, ότι συχνά, οι ηθικές αποφάσεις λαμβάνονται υπό καθεστώς υπερβολικού φόβου, υπό την απειλή της μεταδοτικότητας του κινδύνου και την κατάλυση της κοινωνικής κανονικότητας, ή κατ’ άλλους της κοινωνικής ευημερίας. Υπό αυτές τις απειλητικές συνθήκες, πολλοί άνθρωποι εκδηλώνουν εξωστρεφείς φοβικές συμπεριφορές με την μορφή ηθικών πανικών (ethical panics), οι οποίοι με την σειρά τους, οδηγούν σε ακραίες κοινωνικές αντιδράσεις και συμπεριφορές, που συνεπιφέρουν την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των αξιών (αλληλεγγύη, δικαιοσύνη, ελευθερία, αξιοπρέπεια, αμοιβαιότητα, σεβασμός, ισότητα) και την επιλεκτική εφαρμογή τους, κατά το δοκούν. Αμφότερα, δικαιώματα και αξίες, σημειώνω ότι είναι θεμελιώδη συστατικά στοιχεία για την κοινωνική συνοχή, την αρμονική συμβίωση και την ευημερία στις δημοκρατικά δομημένες κοινωνίες.
Παρακολουθώντας τις τρέχουσες εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο, διαπιστώνουμε ότι οι ανθρώπινες συμπεριφορές υπό καθεστώς ηθικού πανικού έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά (μαζική και ομοιόμορφη συμπεριφορά), κυριότερα από τα οποία είναι: η μαζική αγορά προϊόντων (π.χ. χαρτί τουαλέτας/είδη υγιεινής, φάρμακα, μάσκες, αντισηπτικά, τρόφιμα, κ.α.), τα οποία κρίνονται ως απολύτως αναγκαία για την ατομική προστασία και επιβίωση σε καταστάσεις πανδημίας. Το ίδιο ισχύει και για τις μαζικές διαφυγές ή μαζικές εξόδους σε χώρους και τοποθεσίες εκτός αστικών περιοχών. Το αστικό περιβάλλον «δαιμονοποιείται», καθώς συγκεντρώνει όλα τα αρνητικά χαρακτηριστικά του σύγχρονου καταναλωτικού τρόπου ζωής. Κοινό, επίσης, χαρακτηριστικό των συμπεριφορών ηθικού πανικού που εκδηλώνονται λόγω της πανδημίας, είναι οι μαζικές συναθροίσεις π.χ. για εκκλησιασμό για να «ξορκίσουμε το κακό» από το τόπο και οι διάφορες μορφές ρητορικής του μίσους, λεκτικού εξευτελισμού και λεκτικής βίας (χυδαίες εκφράσεις, βρομόλογα) που εκφράζονται κυρίως σήμερα, μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και στρέφονται εναντίον ατόμων ή ομάδων που δείχνουν απειθαρχία στις κρατικές οδηγίες και εντολές (αδυνατούν να αντιληφθούν την πραγματικότητα; επιθυμία για ατομικιστική συμπεριφορά; αδυνατούν να ανταποκριθούν ψυχολογικά σε συγκεκριμένες κοινωνικές απαιτήσεις;). Σε ακραίες περιπτώσεις, τέτοιες μορφές ατομικής ή μαζικής επιθετικής συμπεριφοράς ενδέχεται να εξελιχθούν σε κοινωνικό «λιθοβολισμό». Στις διαδικτυακές συνομιλίες, για παράδειγμα, παρατηρούμε, ότι πάρα πολλά άτομα, εν μέσω πανδημίας, αυτοανακηρύσσονται θεματοφύλακες της δημόσιας υγείας και της ανθρώπινης ζωής και μετατρέπονται σε κοινωνικούς κατήγορους, υποκινώντας τον κοινωνικό αυτοματισμό και το «αλληλοφάγωμα» π.χ. υγιείς εναντίον ευπαθών ομάδων, ευπαθείς ομάδες εναντίον απείθαρχων/ανυπάκουων πολιτών, νέοι εναντίων ηλικιωμένων, στιγματισμός, ποινικοποίηση της αποκλίνουσας συμπεριφοράς, ακόμη και ποινικοποίηση της ασθένειας ως μέτρο προφύλαξης της δημόσιας υγείας (όπως είχε ζητηθεί παλαιότερα για τους ασθενείς με AIDS). Για την αποφυγή φαινομένων κοινωνικού αυτοματισμού σε χώρες με δημοκρατικά, τουλάχιστον, πολιτεύματα, η κρατική εξουσία αναλαμβάνει, επίσης, να επιβάλλει την αστυνομική καταστολή και οι κρατικοί μηχανισμοί καταστολής (αστυνομία, ένοπλες δυνάμεις) παίζουν, πλέον, τον ρόλο του θεματοφύλακα της δημόσιας υγείας και ασφάλειας.
Με κοινωνιολογικούς όρους (μαρξιστικής οπτικής), θα ερμηνεύαμε τις ανθρώπινες αντιδράσεις και συμπεριφορές υπό καθεστώς ηθικού πανικού, ως συνέπειες του παγκοσμιοποιημένου καπιταλιστικού μοντέλου ανάπτυξης (με τις ανάλογες διαφοροποιήσεις ανά χώρα), το οποίο έχει οδηγήσει στον αλλοτριωτικό καταναλωτισμό και τον ατομικιστικό τρόπο ζωής. Υπό αυτήν την οπτική, μπορούμε να καταλάβουμε, λοιπόν, για παράδειγμα, γιατί η ατομική ηθική και ευθύνη εν μέσω πανδημίας, σταματάει στην είσοδο του σούπερ μάρκετ ή γιατί ο ανταγωνισμός μεταξύ των ανθρώπων-καταναλωτών μπορεί να φτάσει σε ακραίες καταστάσεις του τύπου «οθάνατός σου, η ζωή μου, όταν χρειαστεί να προμηθευτούν αναγκαία αγαθά για την ατομική τους επιβίωση.
Με ψυχολογικούς όρους, πάλι, οι ανθρώπινες συμπεριφορές υπό καθεστώς ηθικού πανικού, ερμηνεύονται με γνώμονα το στοιχείο εκδήλωσης ενός υπερβολικού φόβου, που γίνεται πανικός ενόψει επικείμενου κινδύνου. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, το άτομο περιχαρακώνεται γύρω από τον εαυτό του και την εσω-ομάδα στην οποία ανήκει και παύει να σκέφτεται και να συμπεριφέρεται λογικά και ηθικά προς τα μέλη της εξω-ομάδας. Σε καταστάσεις ηθικού πανικού, ο φόβος ως ανθρώπινο συναίσθημα και σημαντικός προστατευτικός μηχανισμός, επιστρέφει στην αρχέγονη κατάσταση του, ενεργοποιώντας το ένστικτο της αυτοσυντήρησης για διασφάλιση της ίδιας της ύπαρξης. Στον πανικό, ο φόβος ως αρχέγονος μηχανισμός αυτοπροστασίας, εκδηλώνεται με συμπεριφορές επιθετικού τύπου (λεκτική βία, εκφοβισμός και απειλές, σωματική βία) για την αποφυγή ή την εξουδετέρωση του φοβικού ερεθίσματος, χωρίς λογική επεξεργασία και κριτική σκέψη. Στους ηθικούς πανικούς, η ανθρώπινη ηθική συμπεριφορά (ηθικότητα) απεμπολεί κάθε έννοια ηθικής υποχρέωσης (ή ηθικού καθήκοντος) απέναντι στον συνάνθρωπο, αποκηρύσσοντας την ηθική αρχή, που μας είναι γνωστή ως ο χρυσός κανόνας: «Κάνε στους άλλους αυτά που θα ήθελες να σου κάνουν». Ως γνωστόν, ο χρυσός κανόνας εδράζεται στην ηθική της αμοιβαιότητας, η οποία, δυστυχώς, εκμηδενίζεται σε καταστάσεις πανδημίας, μπροστά στον αρχέγονο φόβο του ανθρώπου για απώλεια της ίδιας της ύπαρξης του.
Εικάζεται ότι, μετά την έλευση της πανδημίας, οι ανθρώπινες κοινωνίες δεν θα είναι πια αυτό που ήταν μέχρι σήμερα. Μάλιστα, κάποιες φωνές, μιλάνε ήδη για κοινωνίες που προσομοιάζουν με εκείνες των δυστοπικών κοινωνιών τύπου George Orwell, και για κατακλυσμιαίες αλλαγές στις ανθρώπινες σχέσεις και τα κοινωνικά συστήματα. Αν δεχθούμε ότι οι κοινωνίες δυτικού τύπου στις οποίες (συν) υπάρχουμε, χρειάζονται, κατεπειγόντως, βαθιές και ριζικές αλλαγές στα κοινωνικοοικονομικά τους συστήματα, φαίνεται ότι, ήρθε η στιγμή για κάτι τέτοιο.
Τα ερωτήματα, ωστόσο, θα παραμένουν βαθιά φιλοσοφικά, υπαρξιακά και εν τέλει, πολιτικά. Τι είδους ανθρώπινες κοινωνίες επιθυμούμε (ποιοι και γιατί;) και είναι πιθανό να οικοδομήσουμε στο εξής; Αν οι πανδημίες (και εντός εισαγωγικών) ήρθαν για να μείνουν, πως θα διαμορφωθούν οι μελλοντικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπινων κοινοτήτων; Θα είμαστε πρόθυμοι ως πολίτες να δράσουμε προς το κοινό συμφέρον και καλό; Και αναρωτιέμαι, τελικά, αν η ηθική της αμοιβαιότητας στο πλαίσιο της παγκοσμιοποιημένης ζωής μας, μπορεί να είναι το κλειδί για την οικοδόμηση αυτής της νέας παγκόσμιας ανθρωποκοινότητας.
Η συνάδελφος processworker Νάνσυ Παπαθανασίου γράφει στο fb:
Ίσως η πιο εντυπωσιακή ανατροπή είναι αυτή της σιγουριάς. Πια το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν ξέρουμε τι κόσμο θα βρούμε όταν θα βγούμε από την καραντίνα. Το άρθρο στο link προβλέπει έναν κόσμο που η κοινωνική απομάκρυνση θα γίνει ρουτίνα, που η δυνατότητα για πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας θα είναι η νέα έκφραση ανισοτήτων, που οι διακρίσεις ενάντια στις ευάλωτες ομάδες θα θεσμοθετηθούν με δικαιολογία την δημόσια υγεία.
Είναι δυστοπία; Ίσως. Ούτε όμως η μέχρι τώρα κατάσταση είναι ιδανική, όπως και καμία προηγούμενη. Η ιστορία δεν είναι μία γραμμική πορεία βελτίωσης. Είναι μία πορεία αλλαγών, στις οποίες προσαρμοζόμαστε ανάλογα.
Ένα από τα λίγα κείμενα που μου έκαναν νόημα προσωπικά ήταν της Julie Diamond (bit.ly/3d5fRYS), και μιλούσε ακριβώς για αυτή την αλλαγή. Κρατάω περισσότερο τα επόμενα: • Η επανεκκίνηση είναι αναπόφευκτη • Πάντα να προετοιμαζόμαστε για τη δυσκολία. Αυτό δε σημαίνει πολλά χαρτιά υγείας. Σημαίνει προετοιμαζόμαστε να χάσουμε ό,τι έχουμε, να πρέπει να ξεκινήσουμε από την αρχή, από το μηδέν. • Να ετοιμαστούμε να ζήσουμε χωρίς: χωρίς τις ρουτίνες που νομίζουμε ότι δε μπορούμε να ζήσουμε χωρίς. Χωρίς πολυτέλειες. Χωρίς όσα μας ανακουφίζουν και χωρίς τα αγαπημένα μας πρόσωπα.
Στη ψυχολογία, μία από τις πιο συνηθισμένες (και σημαντικές) ερωτήσεις είναι τι είναι προσωπικότητα. Η πιο πλήρης και συνοπτική απάντηση που έχω διαβάσει είναι η εξής: προσωπικότητα είναι αυτό που είμαστε σε συνθήκες ασάφειας. Η ασάφεια είναι εδώ, για να βγάλει στην επιφάνεια τις προκλήσεις και τις δυνάμεις μας. Και είναι στο χέρι μας να αποφασίσουμε ποια εκδοχή του εαυτού μας θα βγει από την καραντίνα.
Πολύ πριν μάθουμε ότι ήταν αυτός, ο Ζακ είχε πεθάνει στα κανάλια, πολλές φορές, πολύ επαναληπτικά. Είχε πεθάνει όσο αναφερόταν ως «ληστής», ως «χρήστης ουσιών», ως επιτιθέμενος, ως φταίχτης του ξυλοδαρμού του. Είχε πεθάνει όταν για ώρες δεν γινόταν ουσιαστική έρευνα, δεν υπήρχε βροντερή καταγγελία της βίας στην οθόνη, κι όχι μόνο όταν ακούσαμε «κατέληξε τελικά ο ληστής της Ομόνοιας…»
Πολύ πριν μάθουμε ότι ήταν αυτός, ο Ζακ Κωστόπουλος, η
Zackie Oh, είχε ήδη πεθάνει. Πολλές φορές. Είχε πεθάνει στα μάτια (και
στα χέρια) πολλών «μονίμων» της οδού Γλάδστωνος και των γύρω δρόμων, που
έβλεπαν σε αυτόν, ακόμα και πριν αρχίσουν να τον χτυπάνε, έναν
ζωντανόνεκρο.
Ενα χρόνο μετά, δεν ξέρουμε ακόμα
ακριβώς τι τους ώθησε εκείνους τους ανθρώπους, τους μαγαζάτορες, τους
«μαγαζάτορες», τους περιοίκους με τα κίτρινα, να σπρώχνουν έτσι, να
βρίζουν, να χτυπάνε με βία και εμφανή στόχο τον θάνατο. Δεν ξέρουμε ποια
προβολή έκαναν, αν θεωρούσαν φέρ’ ειπείν πως χτύπαγαν έναν «παράνομο»,
ένα «τζάνκι» ή έναν ομοφυλόφιλο, έναν αντιφασίστα, έναν μετανάστη, μια
ντραγκ, έναν οροθετικό. Κάποιοι λένε ότι «ήταν η κακιά στιγμή», ο Ζακ
βρέθηκε στο λάθος σημείο τη λάθος ώρα. Κάποιοι άλλοι, όμως, επιμένουν
ότι το ποιον χτυπούσαν τούς ήταν γνωστό.
Λίγη
πάντως σημασία έχει: έστω κι αν δεν ξέρουμε ακόμα ξεκάθαρα το «γιατί»,
είδαμε σίγουρα το «πώς». Κι έτσι γνωρίζουμε πέραν αμφιβολίας ότι αυτοί
οι άνθρωποι προπηλάκιζαν και χτυπούσαν κάποιον που, για τον έναν ή τον
άλλον λόγο, θεωρούσαν ήδη προγραμμένο, οιονεί νεκρό.
Πολύ
πριν μάθουμε ότι ήταν αυτός, ο Ζακ είχε ήδη πεθάνει, πολλές φορές, στα
μάτια των περαστικών. Που σήκωσαν τις κάμερές τους και βιντεοσκόπησαν
χωρίς να κάνουν κάτι άλλο· που πούλησαν βίντεο σε κανάλια και σάιτ· που
περιέκοψαν βίντεο· που δεν έδωσαν κατάθεση, ενώ είχαν πουλήσει βίντεο·
που έκρυψαν τα άλλα βίντεο που είχαν τραβήξει, τα εξαφάνισαν.
Δεν
ξέρουμε με ποια ακριβώς κίνητρα κινήθηκε ο κάθε ένας που έβγαλε μια
κάμερα και βιντεοσκοπούσε εκείνη τη στιγμή. Γνωρίζουμε, όμως, ότι θέλει
να συμβαίνει κάτι για ώρα για ν’ αρχίσει ο κόσμος να βιντεοσκοπεί, ότι
θέλει πολλοί άνθρωποι να το αφήνουν αυτό να συμβαίνει, κι ότι όλοι αυτοί
που βιντεοσκοπούν είναι άνθρωποι που ήδη έχουν πάρει μια απόφαση, έχουν
πάρει την απόφαση να μην επέμβουν, να συμμετέχουν παθητικά σε ένα
γεγονός, να το αντιμετωπίζουν ως θέαμα και να το καταγράφουν.
Ναι,
δεν ξέρουμε ίσως το «γιατί» της κάθε κάμερας, τι σκεφτόταν δηλαδή ο
κάθε χειριστής της· ξέρουμε όμως τι θεωρούσε ότι έβλεπε: έναν άνθρωπο
ήδη προγραμμένο, κάποιον που ανήκε ήδη στην κατηγορία των νεκρών.
Πολύ
πριν μάθουμε ότι ήταν αυτός, ο Ζακ είχε πεθάνει στα κανάλια, πολλές
φορές, πολύ επαναληπτικά. Είχε πεθάνει όσο αναφερόταν ως «ληστής», ως
«χρήστης ουσιών», ως επιτιθέμενος, ως φταίχτης του ξυλοδαρμού του. Είχε
πεθάνει όταν για ώρες δεν γινόταν ουσιαστική έρευνα, δεν υπήρχε βροντερή
καταγγελία της βίας στην οθόνη, κι όχι μόνο όταν ακούσαμε: «κατέληξε
τελικά ο ληστής της Ομόνοιας…» (έτσι, αντιγραμματικά, και «κατέληξε»
και «τελικά»). Φράση φτιαγμένη για ν’ ακούγεται φυσικά, επιβεβαιώνοντας
ό,τι εξαρχής είχαν ως εικόνα κυκλοφορήσει: ότι ο άνθρωπος που βλέπαμε
κάτω από τα τζάμια ήταν ήδη για θάνατο και ότι το πότε θα ανακοινωνόταν
ως νεκρός ήταν απλώς μια διαδικαστική λεπτομέρεια.
Πολύ
πριν μάθουμε ότι ήταν αυτός, ο Ζακ είχε πεθάνει επίσης, πολλές φορές,
στα χέρια πολλών σωμάτων ασφαλείας και λειτουργών της υγείας. Συζητήθηκε
αργότερα ο χειρισμός τους τις συγκεκριμένες στιγμές, η βία με την οποία
έπιαναν αυτό το σώμα, η πίεση που ασκούσαν, ακόμα και ο τρόπος που τον
έδεσαν στο φορείο.
Μα είναι δυνατόν έτσι να
δρουν άνθρωποι ταγμένοι για να υπηρετούν ασφάλεια και υγεία; Αν το
ξαναδείς προσεκτικά βέβαια, κι αν δεις πώς απάντησαν κάποιοι από τους
εμπλεκόμενους, ναι, είναι. Αν ξαναδείς, δηλαδή, προσεκτικά εκείνες τις
στιγμές, συνειδητοποιείς έντρομος ότι, όντως, επαίρονται πως πράττουν ως
λειτουργοί της «ασφάλειας» και της «υγείας» – πλην όμως όχι της
ασφάλειας και της υγείας αυτού που είχαν στα χέρια τους. Αυτόν τον
θεωρούσαν εξαρχής ζωντανό-νεκρό. Κι έτσι δικαιολογούσαν τη βία τους,
έτσι δείχναν δι’ αυτής ότι, και καλά, τους άλλους πάνε να προστατεύσουν.
Ολους
αυτούς, τους πολλούς θανάτους, κι ας τους είχαμε δει να εξελίσσονται
πολλαπλά στις οθόνες μας, ήμασταν έτοιμοι να τους ξεχάσουμε, να τους
θεωρήσουμε κι αυτούς μια δύσκολη έκρηξη στη θανατοπολιτική λογιστική της
καθημερινότητάς μας (σοκαριστική ναι, μα και καθημερινή). Οταν αίφνης
μάθαμε, μία μέρα μετά, ποιος ήταν ο νεκρός.
Το
πρόσωπο του Ζακ/της Zackie, η τόσο πολύ διεκδικημένη του αφοβία,
ξαφνικά γέμισε την οθόνη. Ξέρετε τότε τι συνέβη; Θα το πω όσο μπορώ πιο
απλά. Τότε, ο τόσο προγραμμένος, ο τόσο πολύ νεκρός, τότε ο άνθρωπος
αυτός αναστήθηκε.
Κι εδώ προφανώς δεν εννοώ
ότι ξαναζωντάνεψε· όπως ο πολιτικά δυναμικός αλλά προσωπικός, υπόκωφος
και επίμονος θρήνος της οικογένειας και των φίλων του έναν χρόνο τώρα
δείχνει, ο Ζακ δεν ξαναζωντάνεψε, και ποτέ ξανά δεν θα βρίσκεται ανάμεσά
μας ζωντανός.
Οταν λέω αναστήθηκε, εννοώ αυτή
την άλλη, τη βαθιά έννοια που έχει κάνει την ανάσταση κέντρο πολλών
πολιτισμικών συστημάτων (συμπεριλαμβανομένου μα και πέραν του
χριστιανισμού), εννοώ αυτή την έννοια της ανάστασης που εδώ την είδαμε
να εξελίσσεται τόσο ουσιαστικά: όταν λέω αναστήθηκε, εννοώ ξανασηκώθηκε.
Οτι στάθηκε και γύρισε το βλέμμα, πέταξε από πάνω του όλους αυτούς τους
θανάτους με τους οποίους τον είχαν από τόσο πριν τόσο πολύ μπαζώσει,
και γύρισε το βλέμμα σε μας. Οτι έφερε στο προσκήνιο όλους αυτούς, όλες
τις πρακτικές τους, όλες αυτές τις σκηνές, που πραγματεύονται τον θάνατο
του «άλλου» κάθε στιγμή στην καθημερινότητά μας, και επαίρονται ότι το
κάνουν, όχι για θάνατο, μα για τη δική μας ζωή.
Κι
όταν λέω ότι τότε ξαφνικά το βλέμμα γύρισε σε μας, ότι τότε γίναμε,
όλοι, κοινωνοί της ανάστασής του, αυτό το απλό που πάω να πω είναι ότι
τότε, ξαφνικά, όλοι μαζί, γίναμε συνυπεύθυνοι.
Τη
σκέψη για τους πολλούς θανάτους του Ζακ Κωστόπουλου/της Zackie Oh,
είμαι σίγουρος, την έχω ακούσει από πολλούς· πιο πρόσφατα την άκουσα σε
μια συγκλονιστική παρέμβαση της Ζωής Κόκαλου, μιας από τις ψυχές της
ομάδας Justice for Ζακ/Zackie.
Δεν ξέρω από
πού άκουσα και διάβασα τι άλλο μέσα σε αυτή τη χρονιά, τι σκέφτηκα και
πότε, ποιανής τα λόγια είναι μέσα στα δικά μου. Αυτό που ξέρω είναι ότι
έναν χρόνο τώρα ένας λόγος πρωτόγνωρος, χειμαρρώδης, συναισθηματικός και
διεκδικητικός, πολύπλευρος, διαθεματικός, λόγος που πενθεί αλλά και
απαιτεί, λόγος που φωνάζει και σιγεί, διερωτάται, διερευνά και που δεν
λέει να σταματήσει, ένας χείμαρρος λόγου, ξεχύθηκε από παντού. Και
απαίτησε να ξανασκεφτούμε πόσο συνυπεύθυνοι είμαστε όλοι για την
καθημερινή, τη φυσική βία που καμώνεται την ανήξερη.
Απαίτησε
να ξανασκεφτούμε όλοι το μερίδιό μας στη θανατοπολιτική, στο πώς
ανεχόμαστε να προγράφονται άνθρωποι, να αποκλείονται, να περικλείονται,
να πακετάρονται με συνοπτικές διαδικασίες, μπροστά ή πίσω από τα μάτια
μας.
Στους δρόμους, στη ΓΑΔΑ, σε καταλήψεις,
σε μπαρ, σε δημόσιους ανοιχτούς χώρους, στις άλλες αντιρατσιστικές και
αντιφασιστικές εκδηλώσεις, ξετυλίχτηκαν πολλές και καινοφανείς πρακτικές
θρήνου και μνήμης, απαίτησης για έρευνα, επιθυμίας.
Αίφνης,
το γκλίτερ έγινε όχι μόνο μνημολογία, αλλά και αντιφασιστικό σύμβολο.
Το υψωμένο τακούνι, σημείο καταγγελίας της έμφυλης, της ρατσιστικής, της
κανονικοποιημένης βίας. Η οδός Γλάδστωνος, χωρόσημο μνήμης, οδός, τώρα
πια, του Ζακ.
Νέες μορφές δημόσιας παρουσίας,
νέες μορφές παρρησίας ήρθαν να συνδεθούν με το ίδιο το παράδειγμα της
Zackie, να εμπνευστούν δηλαδή και να το επεκτείνουν. Ξανά, και ξανά, και
ξανά –όπως συνέβη και όλη αυτή την εβδομάδα και θα συμβεί και τις
επόμενες– από εκδηλώσεις με ανοιχτά μικρόφωνα έως δημόσιες συζητήσεις,
και από ντραγκ σόου έως πορείες, συχνά και εκδηλώσεις που τα έμπλεκαν
όλα αυτά μαζί. Γιατί, εκτός από το να ξαναμιλάμε, αυτή τη χρονιά μάθαμε
και να μη φοβόμαστε να επιμένουμε· να περιμένουμε· να επαναλαμβάνουμε.
Πολύ πριν μάθουμε ότι ήταν αυτός, ο Ζακ/η Zackie Oh είχε πεθάνει, πολλές φορές. Ανασταίνεται τώρα. Τόσες φορές μα κι άλλες τόσες· κι άλλες πόσες· κι άλλες πολλές…
* Αναπληρωτής καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Με την Αθηνά Αθανασίου και τον Γρηγόρη Γκουγκούση συνεπιμελείται το πρόγραμμα Queer Πολιτική/Δημόσια Μνήμη (υπό την αιγίδα του Ιδρύματος Rosa Luxemburg). H πρώτη εκδήλωση είναι την Πέμπτη 26 Σεπτεμβρίου, 7.30 μ.μ., στον κήπο του Συλλόγου Αρχαιολόγων, Ερμού 134.
Μια έρευνα της διαΝΕΟσις για το αξιακό προφίλ της ελληνικής κοινωνίας, αποτυπώνει τη σύγχρονη θλιβερή πραγματικότητα και συμπίπτει με την αγριότητα της υπόθεσης του Ζακ Κωστόπουλου. Οι Έλληνες καταγράφονται ως ανασφαλείς, εσωστρεφείς και καχύποπτοι, και κυρίως με έλλειψη ανεκτικότητας και παρωχημένα στερεότυπα, που εξηγούν σε σημαντικό βαθμό και την ανοχή στη βία.
Σύμφωνα με την έρευνα, ένας στους τρεις Έλληνες δεν θέλει ομοφυλόφιλους για γείτονες, ένας στους τέσσερις δεν θέλει μετανάστες και ένας στους πέντε δεν επιθυμεί να έχει στη γειτονιά τους αλλόθρησκους. Ακόμη και τα ανύπαντρα ζευγάρια ενοχλούν, με το 8% των Ελλήνων να δηλώνει πως δεν θα ήθελε τέτοιους γείτονες. Φαίνεται πως μεγάλο ποσοστό της ελληνικής κοινωνίας αντιδρά συνολικά στο διαφορετικό.
Οχυρωμένοι πίσω από τη δική τους “κανονικότητα”, αντιλαμβάνονται τη διαφορετικότητα ως κάτι έχθρικό και επικίνδυνο, γεγονός που αποτελεί και την πηγή του κακού, την αιτία της περιθωριοποίησης και του φαύλου κύκλου της. Πρόκειται για μια νοοτροπία που καταλύει ανθρώπινα δικαιώματα και τη βασική λειτουργία της συνύπαρξης, πάνω στην οποία χτίζεται μια κοινωνία.
Ο φόβος και το μίσος εδραιώνεται μέσα από τη συντηρητικοποιήση και τη δαιμονοποίηση του διαφορετικού, δημιουργώντας φαντασιακούς κινδύνους για το άτομο και το κοινωνικό σύνολο. Και οι αιτίες αυτής της αντίληψης βρίσκοντα κατά βάση στην Παιδεία. Οι ανώνυμοι “νοικοκυραίοι”, αποτελούν ένα παροιμιώδες στερεότυπο που περνάει από γενιά σε γενιά και μπολιάζεται εχθρικά συναισθήματα. Και η έκρηξη κάθε μορφής βίας, όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με τον διαφορετικό και τον αδύναμο, έρχεται ως φυσικό επακόλουθο, όπως και το “αξίωμα” του Μάνου Χατζιδάκι: “Όποιος δεν φοβάται το πρόσωπο του τέρατος, πάει να πει ότι του μοιάζει […] Η πιθανή προέκταση του αξιώματος είναι, να συνηθίσουμε τη φρίκη, να μας τρομάζει η ομορφιά”.
After presenting on Communal Intelligence (CI) at the 2018 Dublin IAPOP conference: Embracing the Edge: New Frontiers in Process Work (Communal Intelligence Presentation, 2018) many questions keep filling my head:
How can we reconcile the urgent need to abolish systemic racism and the trauma and suffering it creates while also advocating for a relational and facilitative approach that wants to hear and value all voices?
And, how can we acknowledge the experience and practice of white defensiveness and fragility on one side as well as the reaction of shaming and righteousness?
Definition of racism:
I personally like the one from Ijeoma Oluo: “Prejudice against someone based on race, when those are simultaneously reinforced by systems of power”. This definition implies that you don’t have to be “racist” to be a part of a racist system. Individual behavior is relevant in the sense of how it reinforces and supports the unjust distribution and use of power.
Individual versus systemic:
Individual or interpersonal prejudice, racism, sexism etc. is hurtful and needs to be rectified but more importantly it supports and reinforces a system of power that uses the same prejudices to discriminate against a whole group of people and preserve the power for white men.
It also means that we cannot fix racially based systemic injustices and inequities on an emotional basis alone and that when we ignore the institutional support of racial bias we perpetuate racism. Every voice and experience is important. The question we all need to ask ourselves is: how much impact will what we experience have on our life in the future? On our prospect to be treated fairly and humanly, to receive services, to obtain economic opportunities etc.? There lies the difference. Some of us are exposed to greater risks and injustices than others.
When we talk about racism and raise awareness about the consequences of individual behaviors we need to comment on the systemic impact they have and how they reinforce and participate in unfair collective structures. We need to keep in mind that the issue is not us but the system of racism that shows up in our statements and behaviors.
It is crucial to remember and frame that when we focus on the individual level, although important, we may incur the danger of avoiding the systemic issues and so reinforce the existing power structures.
One facilitative approach is to bring awareness to the individual psychological rank (see slide on rank structures) of a marginalized voice. While this is important in the momentary context and can help resolve conflicts, if we omit to frame that the systemic lack of power persists and is unchanged by the individual resolution, we perpetuate structural racism.
Common ground, diversity and social injustice:
As humans we share 99.5% of our genome or genetic makeup. We differ in only 0.5% of our genes.
On the other hand, while we all share the same basic notes, we differ in how we play the notes and what tunes we compose with the notes we play, which is called genetic expression or Epigenetics. These tunes are strongly influenced by our personal and family histories and the social environment we live in.
What does this all mean?
It means that the concept of race is biologically meaningless. It also suggests that how we relate to each other and the social arrangements we develop together have a strong impact on how well we can play our genetic instrument.
We are essentially all the same and how we treat each other individually and systemically has a huge impact.
The resulting diversity, besides bringing beauty and variety, leads to jealousy, competition and wars. It is also being used by certain social groups (i.e. white men) to marginalize others and preserve their privileges and powers.
In view of social injustice and trauma, talking about common ground can be inflammatory. But on the other hand, rejecting our shared essence may contribute to perpetuating the existing disparities. Once we displace people from their centrality and privileges we often adopt the same abuse of power. Holding the tension of both truths is difficult and not always possible.
We have to celebrate diversity, fight the injustice and some of us may be able to remember once in a while that we share 99.5% of our basic makeup.
Άρθρο του καλλιτέχνη Ai Weiwei στον Guardian. Αξίζει μια ανάγνωση.
… Στη φύση υπάρχουν δύο προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση των πλημμυρών.Το ένα είναι να φτιάξεις ένα φράγμα για να σταματήσεις τη ροή.Το άλλο είναι να βρεις τη σωστή διαδρομή για να επιτρέψεις στη ροή να συνεχιστεί. … η Δύση – που ωφελήθηκε δυσανάλογα από την παγκοσμιοποίηση – απλώς αρνείται να φέρει τις ευθύνες της, παρόλο που η κατάσταση πολλών προσφύγων είναι άμεσο αποτέλεσμα της απληστίας, που είναι εγγενές σε ένα παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα. … Υπάρχουν πολλά σύνορα για να καταργηθούν, αλλά τα πιο σημαντικά είναι αυτά που βρίσκονται μέσα στις καρδιές και τα μυαλά μας – αυτά είναι τα σύνορα που χωρίζουν την ανθρωπότητα από τον εαυτό της. ~ Ai Weiwei
ένα κλικ στην παραπάνω εικόνα για να διαβάσεις το άρθρο (αγγλικά)
Μια ιστορία που φτιάξαν νέοι άνθρωποι που ζουν στο προσφυγικό κέντρο στη Μόρια της Λέσβου. Βλέποντάς το θυμήθηκα τη φωτιά που ξέσπασε εκεί και τον πανικό των ανθρώπων. Σκέφτηκα πως είναι να’σαι κλεισμένη μέσα στα συρματοπλέγματα με λίγες εξόδους και να προσπαθείς να φύγεις απο την φωτιά να προστατευτείς και βλέποντας αυτό το βιντεάκι συγκινήθηκα που κάποιοι μεταμορφώσαν αυτήν την τραυματική εμπειρία σε ένα μήνυμα ενδυνάμωσης, δώρο για όλους μας…
Καλή μας Χρονία! Να βοηθάμε ο ένας τον άλλον να βρίσκουμε τις πηγές δύναμης μέσα μας και να δημιουργούμε συνθήκες ανάδυσης νέας δημιουργίας!
Όπως σχολίασε και φίλος, παρ’ όλο ότι το κείμενο αναφέρεται σε αριστερές συλλογικότητες τα ίδια ισχύουν και για κάθε συλλογικότητα που επιδιώκει κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές.
13+1 Σίγουροι τρόποι για να διαλύσεις μια συλλογικότητα
Αντώνης Ανδρουλιδάκης*
Εκτός των τόσων δεινών που επισώρευσε η τρέχουσα Κρίση, παρήγαγε και πολυάριθμα κοινωνικά αντισώματα αλληλεγγύης και ανθρωπιάς. Διαφόρων ειδών και τύπων συλλογικά εγχειρήματα, από παρέες, συντροφιές και εκδηλώσεις, μέχρι και κοινωνικές επιχειρήσεις και κολεκτίβες ή δημιουργικές κοινότητες.
Ατυχώς, όμως, τα πιο πολλά από τα εγχειρήματα αυτά καταλήγουν, το πιο συχνά, σε απογοητευτική ματαίωση των προσδοκιών που είχαν καλλιεργήσει και μάλιστα για λόγους που μοιάζει να μην συναρτώνται άμεσα με την ίδια την αποτυχία της συλλογικότητας και την αστοχία των σκοπών της, όσο με δυσλειτουργικά στοιχεία που ανακύπτουν από την ατομική στάση ενός εκάστου των συστατικών της μελών. Λες και είναι αδύνατο να οικοδομηθούν οάσεις μέσα στην καπιταλιστική έρημο. Λες και είναι αδύνατον να απαλλαγεί κανείς από το ατομοκεντρικό-καπιταλιστικό μπόλιασμα και τις ψυχικές συνέπειες του, παρά την όποια θεωρητική-διανοητική μαρξιστική του κατάρτιση.
Ίσως γιατί μπορεί να το έχουμε ξεχάσει, αλλά οι άνθρωποι έχουμε ανάγκες. Όχι επιθυμίες, αυτές συνήθως τις θυμόμαστε εύκολα και άλλο τόσο εύκολα τις ξεχνάμε. Ανάγκες! Συχνά άρρητες, ανομολόγητες, ανεπεξέργαστες. Ανάγκες απ’ αυτές που, όπως λέει ο Rycroft, αν ματαιωθούν είναι πιθανόν και να αποδεχτούμε την πραγματικότητα, αλλά που μόνο η ικανοποίηση τους μπορεί να μας οδηγήσει στο να την αγαπήσουμε. Κι όπως καίρια το ορίζει ο Παύλος, «η απελπισία περίστροφο και σφαίρες της οι ανάγκες».
Ανάγκες να νιώσουμε σωματικά και συναισθηματικά ασφαλείς. Να έρθουμε σε επαφή με τους Άλλους. Να πιστοποιήσουμε την υπαρξιακή μας αυτονομία. Να επιβεβαιώσουμε την αυτοεκτίμηση μας, αλλά και να εκφράσουμε τον Εαυτό μας.
Αν γυρεύουμε λοιπόν, πραγματικά, να αγαπήσουμε τη συλλογική πραγματικότητα που φτιάχνουμε κάθε φορά, αν ζητούμενο είναι να εκπληρώσουμε μέσα απ’ αυτήν και τις υποκειμενικές μας ανάγκες, τότε είναι βέβαιο πως οι ανάγκες αυτές, οι βαθιές υπαρξιακές μας ανάγκες, οφείλουν να κατατίθενται με σαφήνεια. Γιατί οι συλλογικότητες, οι πάσης φύσεως συλλογικότητες, από την ερωτική-φιλική σχέση και την οικογένεια, μέχρι το κόμμα ή την κοινωνία, είναι δυναμικά πεδία σχέσεων. Και καθώς οι ανάγκες υπεισέρχονται σ’ αυτές, μπορούν ανά πάσα στιγμή να εκπέσουν από Σχέσεις σε απλές συσχετίσεις ή χρήσεις.
Να λοιπόν 13+1 σίγουροι τρόποι όπου οι ανάγκες δεν κατατίθενται, αλλά στρεβλώνονται και υποθηκεύουν τη συλλογική πραγματικότητα, για την οποία -κατά τα λοιπά- τόσο νοιαζόμαστε. Κι’ αυτό δεν είναι καθόλου μια «αμερικανιά», ούτε μια συνταγή…
1. ΟΦΕΙΛΕΙ ΝΑ ΜΑΝΤΕΨΕΙ Ο ΑΛΛΟΣ
Συχνά, αρνιόμαστε να ομολογήσουμε ξεκάθαρα τι είναι αυτό που πραγματικά μας πείραξε στη συμπεριφορά του Άλλου. Είναι το αυτονόητο δικαίωμα μας, ότι ο Άλλος -επειδή είναι σύντροφος, επειδή έχουμε «φάει μαζί ψωμί κι αλάτι»- οφείλει με κάποιο μαγικό τρόπο να ξέρει τι μας ζορίζει και τι μας ενοχλεί, χωρίς να χρειάζεται να μιλήσουμε εμείς γι’ αυτό. Λες και η συντροφικότητα δεν προϋποθέτει το ψυχικό άνοιγμα. Λες και η συντροφικότητα συναρτάται και μόνον με την κοινή μας στόχευση αλλαγής των υλικών όρων της ζωής.
2. ΔΕΝ ΕΧΩ ΧΡΟΝΟ ΝΑ Σ’ ΑΚΟΥΣΩ
Όταν ο Άλλος δυσκολεύεται, κατά κάποιο τρόπο, να εκφραστεί εμείς δεν έχουμε χρόνο να τον ακούσουμε ενεργητικά. Είναι και οι ριμάδες οι διαδικασίες που πρέπει να προχωρήσουν. Κι ίσως δεν είναι και πολύ κοντά στον διαλεκτικό υλισμό να ρωτήσουμε τον Άλλο πώς νιώθει γι’ αυτό. Άσε που τις περισσότερες φορές εμείς, που «πιάνουμε πουλιά στον αέρα», καθώς έχουμε εμπειρία απ’ αυτές τις διαδικασίες, ξέρουμε τι συμβαίνει πριν ακόμη και από τον σύντροφο που τον αφορά. Η ολόπλευρη αποδοχή του Άλλου και του δικού του τρόπου έκφρασης, της εκφραστικής του διαφορετικότητας, «κουράζει».
3. Ο ΘΥΜΟΣ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΟ ΤΟΥ ΘΕΜΑ
Όταν ο Άλλος είναι θυμωμένος ή κάτι τον έχει στεναχωρήσει ή κάτι μέσα του τον «ζόρισε» σ’ αυτή τη διαδικασία, δεν είναι ποτέ δική μας ευθύνη. Ας πάει στον ψυχαναλυτή του! Από πότε οι επαναστατικές πρωτοπορίες έχουν ευθύνη και χρόνο για τέτοια θέματα; Και στο φινάλε, αν θέλει να μιλήσει όταν ηρεμήσει, έχει καλώς. Αλλιώς, σκασίλα μας. Εμείς δεν οφείλουμε να ριψοκινδυνεύσουμε να συναντήσουμε τον πόνο του Άλλου. Αυτό, δεν είναι δουλειά της Συλλογικότητας μας. Το πολύ-πολύ να εισπράξουμε προσωπικά το θυμό του Άλλου και να αντεπιτεθούμε με απαξίωση, επικρίνοντας το πρόσωπο και όχι τις απόψεις του κλπ.
4. Η ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΠΙΚΡΙΣΗ
Όταν δε θα «αφήσουμε τίποτα να πέσει κάτω». Είναι δικαίωμα μας, αναφαίρετο μάλιστα, να κρίνουμε τον άλλο, όχι μόνο για τις πράξεις ή τις παραλείψεις του, αλλά γι’ αυτό που είναι ο ίδιος. Άλλωστε, η προηγούμενη εμπειρία μας από ανάλογες συλλογικότητες μας έχει δείξει, ότι πάντα κάπου από πίσω υπάρχουν κακοπροαίρετα κίνητρα. Ανυποψίαστοι ότι αυτός ο παρανοειδής τρόπος του σχετίζεσθαι, σχεδόν πάντα λειτουργεί σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία, βγάζοντας αληθινά τα χειρότερα σενάρια μας.
5. ΤΑ ΔΙΚΑ ΜΑΣ ΛΑΘΗ ΕΙΝΑΙ ΑΛΛΙΩΤΙΚΑ
Όταν τα δικά μας λάθη δεν έχουν ποτέ την ίδια βαρύτητα με τα λάθη των Άλλων. Στο κάτω-κάτω, για μας πάντα υπάρχει μια σοβαρή δικαιολογία, που, βέβαια, ποτέ δεν ισχύει για τους Άλλους.
6. «ΕΧΟΥΜΕ ΤΗ ΜΥΓΑ»
Όταν μια συζήτηση αποτυγχάνει ή η σχέση μας με τον Άλλο δεν πάει στη «σωστή» κατεύθυνση, εμείς θα έχουμε στο νου μας πως να το πάρουμε προσωπικά. Πως να προσβληθούμε ή πως να αποτινάξουμε άμεσα από πάνω μας την «προσβολή». Να αμυνθούμε επιθετικά. Αδυνατώντας να δούμε πίσω από τις λέξεις του Άλλου, τι πραγματικά μπορεί να τον επηρέασε. Πού και ο Άλλος ζορίστηκε.
7. ΑΓΝΟΩΝΤΑΣ ΤΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΘΥΜΟΥ
Όταν αγνοούμε ότι πίσω από το θυμό του Άλλου, υπάρχει πάντα μια μετάφραση. Μια μετάφραση που συνήθως λέει, «χρειάζομαι περισσότερο χρόνο, προσοχή και νοιάξιμο -γιατί όχι- ρε συ. Ο θυμός είναι σαν την κόκκινη ένδειξη στο ταμπλό ενός αυτοκινήτου. Σημαίνει κάποια «βλάβη». Κάποια ανάγκη που «κοκκίνισε» ανεκπλήρωτη.
8. ΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟ ΚΡΥΦΤΟ
Όταν αποφεύγουμε, προσεκτικά, να μιλήσουμε για τις σκέψεις και κυρίως, για τα όποια συναισθήματα μας για τον Άλλο. Κυρίως αν είναι θετικά, δεν τολμάμε να μιλήσουμε γι’ αυτά μην τυχόν μας «πάρει τον αέρα», μην τυχόν και μας κυριαρχήσει εμάς τους σούπερ αυτόνομους. Αν πάλι πρόκειται για αρνητικά συναισθήματα, αντί να μπούμε στη δύσκολη θέση να πούμε πώς αισθανθήκαμε γι’ αυτό, προτιμάμε να μιλήσουμε χαρακτηρίζοντας τον Άλλο. Λες και, είναι ο Μαρξισμός που απαγορεύει την επαφή με το συναίσθημα μας και τη γνήσια έκφραση του, και όχι η χυδαία και περίκλειστη αυτοαναφορικότητα του καπιταλισμού.
9. ΦΤΑΙΝΕ «ΑΥΤΟΙ» ΠΟΥ ΔΕΝ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΝ
Όταν ο Άλλος δεν φαίνεται να καταλαβαίνει άμεσα το ζήτημα, η λύση είναι να ανέβουν οι τόνοι, να τα «χώσουμε» ή να το κάνουμε πιο κομψά, με την απαραίτητη «ελιτίστικη» ειρωνεία και υποτίμηση. Στο τέλος-τέλος, μπορεί να ρίξουμε και καμιά απειλή που πάντα «βοηθάει», ώστε να χτίζεται μια συναισθηματική απόσταση ασφαλείας για μας και ανασφάλειας για τον Άλλο. Βλέπεις, η Αριστερά μπορεί να «πεθαίνει από συναίσθημα», δεν είναι όμως «πολιτικό» να μιλάει για τα συναισθήματα της. Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση που μπορούμε να εξωτερικεύσουμε τα συναισθήματα μας, αρκεί να είναι όσο πιο κοντά γίνεται στη «σκοτεινή μας όψη». Η «αυθεντικότητα» μας επιτρέπει να είμαστε ο χειρότερος δυνατός εαυτός μας, «ξερνώντας» στα μούτρα του Άλλου ό,τι «θηρίο» κουβαλάμε μέσα μας, αδιαφορώντας, όχι μόνο για το πως μπορεί να νιώσει εκείνος, αλλά και την εξέλιξη της διαπροσωπικής μας σχέσης, ή την προοπτική του ίδιου του συλλογικού εγχειρήματος.
10. ΣΕ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ
Καθώς συζητάμε ένα ζήτημα μπορούμε να «κατεβάσουμε» μια ολόκληρη λίστα με παρεμφερή ζητήματα που ανάγονται στο πρόσφατο ή μακρινό ή και «αρχαίο» παρελθόν. Τα προβλήματα για την Αριστερά δεν είναι ποτέ, ούτε και συζητιούνται, μεμονωμένα. Είναι πάντα σε «συνάρτηση με» κομμάτια από το παρελθόν. Έτσι κι αλλιώς,το να τίθεται η λίστα και να εκτονώνεται ο ψυχισμός, είναι σημαντικότερο από το να βρίσκεται μια λύση για το, κάθε φορά, συγκεκριμένο ζήτημα, στο εδώ και τώρα.
11. ΕΝΤΟΠΙΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΑΠΟΛΥΤΟΤΗΤΑ ΤΑ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΛΛΟΥ
Όταν εντοπίζουμε στα λάθη του Άλλου και μάλιστα με τρόπο, που δεν του αφήνει κανένα άλλο τρόπο διαφυγής, παρά μονάχα την αντεπίθεση. Γιατί, τα δικά του λάθη είναι «επαναλαμβανόμενα πάντα». Αυτός, κάνει «πάντα το ίδιο πράγμα». Κι εμείς, «του το έχουμε πει εκατό φορές». «Αλλά αυτός ποτέ δεν ακούει». «Κάνει πάλι τα ίδια». Αντίθετα, εμείς, «μερικές φορές μπορεί να κάνουμε λάθος». Δηλαδή, η σχετικότητα του «μερικές φορές», του «μπορεί», ισχύει μόνο για μας. Για τον Άλλο, ισχύει η απολυτότητα του «πάντα», του «ποτέ» και του «πάλι». Μονάχα, που αυτή η απολυτότητα στην έκφραση μας, γίνεται ωτοασπίδα στα αυτιά του συντρόφου, που δεν θέλει πλέον να ακούσει.
12. ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ ΠΟΤΕ ΤΑ ΑΡΝΗΤΙΚΑ
Όταν θυμόμαστε πάντοτε με θαυμαστή ενάργεια και με λογιστική τακτοποίηση τα αρνητικά στη σχέση μας με τον Άλλο. Ίσως, γιατί πάντα θυμόμαστε την καλή μανούλα μας, που δεν εντόπιζε τα θετικά γιατί μετά «θα έπαιρναν τα μυαλά μας αέρα και δεν βελτιωνόμαστε». Ίσως, γιατί μόνο οι δυσκολίες και τα αρνητικά μας «ατσαλώνουν». Ίσως, γιατί η «μίρλα» είναι συστατικό στοιχείο της «αδικημένης ταξικής μας υπαγωγής».
13. ΟΠΟΥ ΑΓΑΠΑΣ… ΝΑ ΦΕΥΓΕΙΣ!
Όταν η κατάσταση σε μια συλλογικότητα μας δημιουργεί πρόβλημα κι έχουμε μια δυσκολία να μιλήσουμε γι’ αυτό, είναι πιο βολικό να ενδώσουμε στο θυμό ή στο φόβο και, ή να κλειστούμε στο ασφαλές ατομικό καβούκι μας, ή να την «κάνουμε» με ελαφρά πηδηματάκια από τη συλλογικότητα που μας «κουράζει». «Άσε με ρε με τους μαλάκες!». Εκείνο που μετράει, είναι εμείς να νιώσουμε ανακούφιση. Γιατί όποιος φοβάται να μιλήσει, δεν φοβάται να τσακωθεί…
14. Η ΑΡΝΗΣΗ ΝΑ ΜΑΘΟΥΜΕ ΤΟΝ «ΑΛΛΟ»
Καθώς έχουμε συστηματικά «εκπαιδευτεί» να επιδιώκουμε μια καλή «εξωτερική εμφάνιση» των σχέσεων μας με τους Άλλους, προτιμάμε να μην ριψοκινδυνεύσουμε στο να γνωρίσουμε τον άλλο πραγματικά. Να μην μάθουμε, έστω κάποιες πτυχές του εαυτού του, να μην γνωρίσουμε τις ανάγκες του, τα συναισθήματα και τα «θέλω» του. Κι εκείνος το ίδιο. Λες και η Αριστερά δεν χρειάζεται αυτό το βάθος.
Αυτή η Αριστερά που κάποτε τολμούσε να «είναι πάντα με τους Άλλους», ξέμαθε να είναι και με τον Εαυτό της.
Αλλά μερικές φορές, καλή ώρα, οι ανθρώπινες ανάγκες μας στέλνουν, με τον τρόπο τους, ραβασάκια. Μας λένε τον πόνο τους. Βγάζουνε στην επιφάνεια το ακόρεστο, το πονετικό ανεκπλήρωτο τους. Και χρειαζόμαστε, σήμερα περισσότερο παρά ποτέ, τις συλλογικότητες, και μόνο αυτές, που θα μπορούν να αρθρώσουν μια λέξη γι’ αυτόν τον πόνο, αν όχι να τον γειάνουν.
—
* Ο Αντώνης Ανδρουλιδάκης γεννήθηκε στη Σητεία της Κρήτης και ζει στην Αθήνα. Σπούδασε Διοίκηση Επιχειρήσεων στο Πανεπιστήμιο Πειραιά. Έχει βραβευτεί από το Υπουργείο Διοικητικής Μεταρύθμισης για την καινοτομική μεθοδολογία του στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού. Η διδακτορική του διατριβή με θέμα τη Φιλοσοφία της Ανθρώπινης Εργασίας… απορρίφθηκε «πανηγυρικά». Μετά την παραίτηση του από τον Δημόσιο Τομέα, προώθησε τις αντιλήψεις εξανθρωπισμού της οργάνωσης της εργασίας και του Κοινοτισμού ως νέου πολιτισμικού προτύπου, με δεκάδες σεμινάρια, διαλέξεις και άρθρα στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο. Τα τελευταία χρόνια ασχολείται με την προσωποκεντρική συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία, σαν Σύμβουλος Προσωπικής Ανάπτυξης.
Δεν ξέρω αν η επίγνωση της σκιάς είναι η καλύτερη πολιτική, κοινωνική και πνευματική δουλειά που μπορούμε να κάνουμε, αλλά σίγουρα τη θεωρώ απαραίτητη προϋπόθεση για βιώσιμες λύσεις!
Μια επιστολή του C.G. Jung από το 1937, που γράφει για τη σκιά(shadow) και τη δική του κατανόηση για αυτήν. Με το Worldwork στην Ελλάδα σε λίγους μήνες, αποκτά ιδιαίτερη σημασία κι αυτός ο τρόπος αντίληψης των πραγμάτων!
Λυπάμαι που έχω αφήσει την επιστολή σας αναπάντητη, αλλά ήμουν τόσο απασχολημένος που δεν μπορούσα να βρω τον απαραίτητο χρόνο για να απαντήσω στην ερώτησή σας σωστά. Είναι ένα πολύ δύσκολο και σημαντικό ερώτημα, αυτό που καλείτε την τεχνική με την οποία μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει τη σκιά.
Για την ακρίβεια, δεν υπάρχει καμία τεχνική, καθόσον τεχνική σημαίνει ότι υπάρχει ένας γνωστός και πιθανά συνταγογραφούμενος τρόπος να αντιμετωπιστεί μια συγκεκριμένη δυσκολία ή πρόκληση. Είναι μάλλον μια αντιμετώπιση ανάλογη με τη διπλωματία ή την πολιτική ικανότητα.
Για παράδειγμα, δεν υπάρχει μια ιδιαίτερη τεχνική που θα μας βοηθήσουν να φέρουμε σε συμβιβασμό δυο πολιτικά κόμματα που αντιτίθεται το ένα στο άλλο. Μπορεί να είναι θέμα καλής θέλησης, διπλωματικής πονηριάς, εμφυλίου πολέμου ή οτιδήποτε άλλου. Αν μπορεί κανείς να μιλήσει για μια τεχνική, συνίσταται αποκλειστικά σε μια στάση.
Πρώτα απ ‘όλα πρέπει κανείς να αποδεχθεί και να λάβει σοβαρά υπόψη την ύπαρξη της σκιάς. Δεύτερον, είναι απαραίτητο να ενημερωθεί σχετικά με τις ιδιότητες και τις προθέσεις της. Τρίτον, θα είναι αναπόφευκτες μακρές και δύσκολες διαπραγματεύσεις.
Κανείς δεν μπορεί να ξέρει ποια θα είναι η τελική έκβαση αυτών των διαπραγματεύσεων. Ξέρει μόνο ότι μέσα από προσεκτική συνεργασία, το ίδιο το πρόβλημα γίνεται αλλάξει. Πολύ συχνά, ορισμένες φαινομενικά αδιανόητες προθέσεις της σκιάς είναι απλά απειλές που οφείλονται σε μια απροθυμία από την πλευρά του εγώ να εισέλθει σε μια σοβαρή εξέταση της σκιάς.
Αυτές οι απειλές μειώνονται συνήθως όταν κάποιος σχετιστεί μαζί τους με σοβαρότητα. Τα ζεύγη αντιθέτων έχουν μια φυσική τάση να συναντηθούν στη μεσαία γραμμή, αλλά η μεσαία γραμμή δεν είναι ποτέ ένας συμβιβασμός που προκύπτει από γνωστικές διεργασίες και που μπορεί να επιβληθεί στις αντιτιθέμενες δυνάμεις. Είναι μάλλον το αποτέλεσμα της σύγκρουσης που πρέπει να υποφέρει κανείς.
Τέτοιες συγκρούσεις δεν επιλύονται με ένα έξυπνο τέχνασμα ή με μια έξυπνη εφεύρεση, αλλά αντέχοντας τες. Για την ακρίβεια χρειάζεται να θερμάνεις τέτοιες συγκρούσεις, μέχρι να μαίνονται σε πλήρη εξέλιξη, έτσι ώστε τα αντίθετα σιγά-σιγά να λιώσουν μαζί. Είναι ένα είδος αλχημιστικής διαδικασίας και όχι μια ορθολογική επιλογή και απόφαση. Ο πόνος είναι ένα απαραίτητο μέρος της. Κάθε πραγματική λύση είναι εφικτή μόνο με έντονο πόνο.
Ο πόνος δείχνει το βαθμό στον οποίο είμαστε αφόρητοι για τους εαυτούς μας. “Συμφώνησε με τον εχθρό!” μέσα και έξω! Αυτό είναι το πρόβλημα! Η εν λόγω συμφωνία θα πρέπει να παραβιάζει τον εαυτό σας τόσο λίγο, όσο και τον εχθρό σου. Ομολογώ ότι δεν είναι εύκολο να βρει κανείς τη σωστή φόρμουλα, αλλά αν το βρείτε έχετε βρει το όλον μέσα σας και αυτό, νομίζω, είναι το νόημα της ανθρώπινης ζωής.
C.G. Jung ~ Carl Jung, Letters Vol. Ι, σελίδες 233-235
Βασικό επιχείρημα των γονέων οι οποίοι αντιδρούν στην ένταξη των παιδιών προσφύγων και μεταναστών στα ελληνικά σχολεία, είναι ότι είναι ανεμβολίαστα και συνεπώς πιθανόν να είναι φορείς επικίνδυνων μεταδοτικών ασθενειών, όπως η φυματίωση και η ελονοσία.
Προφανώς, οι συγκεκριμένοι γονείς είτε εθελοτυφλούν είτε δεν έχουν ενημερωθεί ότι πρώτη και κύρια προϋπόθεση προκειμένο ένα προσφυγόπουλο να ενταχθεί στο πρόγραμμα εκπαίδευσης, σ΄ένα δημόσιο σχολείο είναι να έχει κάνει όλα τα απαραίτητα εμβόλια, που συνιστώνται για τα παιδιά της ηλικίας του.
Χαρακτηριστικά, όπως επισημάνθηκε σε πρόσφατη ανακοίνωση της Γενικής Γραμματείας Δημόσιας Υγείας:
“Σε όλα τα Κέντρα Φιλοξενίας που μετέχουν στο πρόγραμμα εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας, έχει πραγματοποιηθεί ο εμβολιασμός των παιδιών όπως προβλέπεται από το πρόγραμμα εμβολιασμών που εφαρμόζεται.
Με τη συμφωνία των Υπουργείων Παιδείας και Υγείας, τα Κέντρα Φιλοξενίας εντάσσονται στο πρόγραμμα εκπαίδευσης που εφαρμόζεται στα σχολεία της χώρας ακολουθώντας την εξέλιξη του προγράμματος εμβολιασμού και εφόσον έχει πραγματοποιηθεί εμβολιασμός των παιδιών στο κάθε συγκεκριμένο Κέντρο.
Αυτή την εβδομάδα πραγματοποιήσαμε εμβολιασμούς παιδιών σε 4 καταυλισμούς στη βόρεια Ελλάδα (Δερβένι Διόν, Καλοχώρι, Βαγιοχώρι και Καβαλάρι), ενώ αύριο (σ.σ. σήμερα) θα συνεχίσουμε με τους καταυλισμούς της Σίνδου. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας οργανώσαμε μεγάλη εκστρατεία ανοσοποίησης, εμβολιάζοντας περισσότερα από 7.000 παιδιά, ηλικίας από 6 εβδομάδων έως 15 ετών. Η θωράκιση αφορούσε σε δέκα κοινές παιδικές ασθένειες (διφθερίτιδα, τέτανος, κοκίτης, ιλαρά, παρωτίτιδα, ερυθρά, αιμόφιλος ινφλουέντσας, ηπατίτιδα Β, πολιομυελίτιδα και πνευμονόκοκκο). ανέφερε μιλώντας στο “topontiki.gr” ο Απόστολος Βεΐζης, Διευθυντής Προγραμμάτων των Γιατρών Χωρίς Σύνορα.
“Ανεμβολίαστα ένα στα δύο Ελληνόπουλα”, λένε οι παιδίατροι.
Μπορεί να διαμαρτύρονται και να σχηματίζουν ανθρώπινες αλυσίδες, για να εμποδίσουν μικρά παιδιά να πάνε στο σχολείο, όμως οι Έλληνες γονείς “συλλαμβάνονται” ασυνεπείς όσον αφορά στον εμβολιασμό των δικών τους παιδιών.
“Ο προβληματισμός και ο φόβος των γονέων, η έλλειψη εμπιστοσύνης στις φαρμακευτικές εταιρείες αλλά και η άγνοια σχετικά με τα συστατικά των εμβολίων, δημιουργούν ένα σοβαρό ζήτημα στην εμβολιαστική κάλυψη της Ελλάδας.”, ανέφερε σε ημερίδα για τον εμβολιασμό που διοργανώθηκε πρόσφατα, ο πρόεδρος της Ελληνικής Παιδιατρικής, καθώς και Παγκόσμιας Παιδιατρικής Εταιρείας κ. Ανδρέας Κωνσταντόπουλος.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα αποτυπώνεται στο εμβόλιο κατά της μηνιγγίτιδας Β, καθώς όπως παραδέχονται οι παιδίατροι μόλις 3 στους 10 Έλληνες μαθητές είναι εμβολιασμένοι για την πρόληψη του επικίνδυνου μικροβίου, που εφόσον δεν διεγνωσθεί έγκαιρα μπορεί να στοιχίσει ακόμα και τη ζωή του ασθενούς!
πίνακας του Νόρμαν Ρόκγουελ
Και επειδή η ιστορία κύκλους κάνει, δες κι αυτό το άρθρο από τη Μηχανή του Χρόνου.
Αστυνομικοί συνοδεύουν την 6χρονη Ρούμπι Μπρίτζις, το πρώτο έγχρωμο παιδί που πήγε σε σχολείο λευκών. Την «υποδέχθηκαν» με παιδικό φέρετρο και κατάρες. 50 χρόνια μετά την υποδέχθηκαν στον Λευκό Οίκο…
14 Νοεμβρίου 1960, Νέα Ορλεάνη Η 6χρονη Ρούμπι Μπρίτζις ήταν το πρώτο έγχρωμο παιδί που πέρασε το κατώφλι σε σχολείο λευκών. Την συνόδευαν τρεις αστυνομικοί, για να την προστατέψουν. Το πλήθος είχε συγκεντρωθεί για να διαμαρτυρηθεί για την κρατική απόφαση, που επέτρεπε σε μαύρους να πηγαίνουν στα ίδια σχολεία με τους λευκούς. Η Ρούμπι ήταν ένα από τα έξι παιδιά που πέρασαν τις εξετάσεις που θέσπισε η πολιτεία για να κρίνει ποια έγχρωμα παιδιά είχαν τις ικανότητες να καθίσουν στα ίδια θρανία με τα λευκά. Δύο από τα έξι παιδιά επέλεξαν να συνεχίσουν τη φοίτησή τους στο παλιό τους σχολείο, ενώ τα υπόλοιπα τρία πήγαν στο σχολείο δύο μέρες μετά από τη Ρούμπι, στις 16 Νοεμβρίου. Η συμμετοχή στις εξετάσεις ήταν προαιρετική και αρχικά, ο πατέρας της Ρούμπι δεν ήθελε να μπλέξει την κόρη του σε μια τόσο ταραγμένη υπόθεση. Επέμενε όμως η γυναίκα του, που θεωρούσε ότι όφειλαν να συμμετέχουν ενεργά, όχι μόνο για να προσφέρουν καλύτερη μόρφωση στην κόρη τους, αλλά και για να αγωνιστούν για τα δικαιώματα των Αφροαμερικανών….
Έτσι, στις 14 Νοεμβρίου 1960, η 6χρονη Ρούμπι έφτασε στο δημοτικό σχολείο William Frantz. Έξω από το κτίριο περίμεναν οι γονείς όλων των μαθητών του σχολείο και αρνούνταν να αφήσουν τα παιδιά τους να μπουν μέσα. Πετούσαν ντομάτες, φώναζαν, εκτόξευαν προσβολές και κάποιοι είχαν γράψει ρατσιστικά σχόλια στον τοίχο. Η Ρούμπι δεν είχε αντιληφθεί τη σημασία της στιγμής. Όταν είδε τον κόσμο και άκουσε τη φασαρία, θεώρησε ότι γινόταν κάποια γιορτή ή παρέλαση. Ο αστυνομικός που τη συνόδευε, Τσαρλς Μπαρκς, θυμάται ότι η μικρή δεν έδειξε να φοβάται ούτε ταράχτηκε από τις φωνές: «Ακολουθούσε σαν στρατιωτάκι. Ήμασταν όλοι πολύ περήφανοι!» Το μοναδικό πράγμα που την τρομοκράτησε ήταν ένα μικρό ξύλινο φέρετρο, μέσα στο οποίο ήταν ξαπλωμένη μία μαύρη κούκλα. Το είχε φέρει στο σχολείο μία γυναίκα ως ένδειξη διαμαρτυρίας. Η Ρούμπι έχει δηλώσει πως έβλεπε εφιάλτες με το φέρετρο για μήνες και άρχισε να προσεύχεται κάθε μέρα, πριν φύγει για το σχολείο. Την πρώτη μέρα την πέρασαν στο γραφείο του διευθυντή, καθώς ήταν αδύνατον να γίνει μάθημα με την ένταση που επικρατούσε. Τη δεύτερη μέρα, ο ιερέας Λόιντ Φόρμαν συνόδευσε την 5χρονη κόρη του στο σχολείο, σπάζοντας έτσι το μποϊκοτάζ που είχαν εφαρμόσει οι γονείς. Σταδιακά, όλο και περισσότεροι μαθητές επέστρεψαν στα θρανία. Ωστόσο, για ένα χρόνο, κανείς καθηγητής δεν δεχόταν να διδάξει τη Ρούμπι πέρα από μία δασκάλα, την Μπάρμπαρα Χένρι, η οποία έκανε μάθημα μόνο στην 6χρονη. Ακόμα και όταν η καθημερινότητα επέστρεψε στους κανονικούς της ρυθμούς, μία γυναίκα εμφανιζόταν συχνά στο προαύλιο και απειλούσε τη Ρούμπι πως θα τη δηλητηρίαζε. Ευτυχώς, οι απειλές δεν έγινε ποτέ πράξη, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι το «θράσος» της οικογένειας Μπρίτζις πέρασε ατιμώρητο. Ο πατέρας της απολύθηκε και οι παππούδες της έχασαν τη γη που καλλιεργούσαν στο Μισισιπί….
Η Ρούμπι Μπρίτζις δούλεψε για χρόνια σε πρακτορείο ταξιδίων, προτού παραιτηθεί για να μεγαλώσει τα παιδιά της. Έχει μιλήσει πολλές φορές για την εμπειρία της και τον ρατσισμό που επικρατεί στις ΗΠΑ….
Το 2011, όταν συνάντησε τον Μπαράκ Ομπάμα, στάθηκαν μπροστά στον πίνακα που ζωγράφισε ο Νόρμαν Ρόκγουελ προς τιμήν της και ο πρόεδρος τον ΗΠΑ της είπε: «Αν δεν ήσουν εσύ, δεν θα ήμουν εδώ και δεν θα βλέπαμε μαζί αυτόν τον πίνακα»….
