Το 4/θ Δημοτικό Σχολείο Φουρφουρά σε κάνει να θες να πας το χρόνο πίσω και να ξαναπεράσεις από το δημοτικό σχολείο!
Jun 142014
May 302014
Πηγή: tvxs.gr
Εκπαιδευτικό σύστημα και αναγκαιότητα της μη σεξιστικής γλώσσας
Της Δήμητρας Κογκίδου
Γιατί ακούγεται προκλητικό ή υπερβολικό «η κοσμητόρισσα ή βουλεύτρια» και όχι «η μαγείρισσα ή χορεύτρια»; – Λαμβάνει υπόψη του το εκπαιδευτικό μας σύστημα την αναγκαιότητα της μη σεξιστικής γλώσσας;
Η χρήση μη σεξιστικής γλώσσας αποτελεί κομβικό στοιχείο της αντι-(ετερο)σεξιστικής εκπαίδευσης
Η εκπαίδευση, ως θεσμός, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία συγκρότησης των έμφυλων ταυτοτήτων μέσα από συγκεκριμένες εκπαιδευτικές πρακτικές. Ταυτόχρονα μπορεί να αποτελέσει ένα προνομιακό πεδίο προς την κατεύθυνση της άρσης του σεξισμού –σε συνεργασία και με άλλους θεσμούς- προς όφελος των ίδιων των παιδιών και γενικότερα της κοινωνίας. Για την αλλαγή της υπάρχουσας κατάστασης στην εκπαίδευση προκρίνεται ο Λόγος της αντι-(ετερο)σεξιστικής προσέγγισης. Κυρίαρχο στοιχείο αυτής της προσέγγισης είναι η ανάπτυξη των δομών ενός νέου σχολείου που αμφισβητεί τις άνισες σχέσεις εξουσίας των φύλων και ενός αντίστοιχου αναλυτικού προγράμματος. Στο πλαίσιο αυτό, η χρήση μη σεξιστικής γλώσσας αποτελεί κομβικό στοιχείο γιατί, όπως είναι γνωστό, η γλώσσα δεν είναι μόνον μέσον επικοινωνίας, αλλά και φορέας ιδεολογίας καθώς μέσα από τη γλώσσα αποτυπώνεται η ανισότητα της κοινωνικής σχέσης των φύλων.
Η χρήση μη σεξιστικής γλώσσας συνδέεται και με την πολιτική πράξη
Διευκρινίζεται ότι η χρήση μη σεξιστικής γλώσσας στον τομέα της εκπαίδευσης –αλλά και γενικά – δεν είναι από μόνη της ανατρεπτική, παρά μόνον εφόσον ασκηθεί μια συνολικότερη ανατρεπτική πρακτική της έμφυλης τάξης σε όλα τα επίπεδα. Επίσης, το θέμα της χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας δεν τίθεται με όρους «πολιτικής ορθότητας» όπως συχνά κατανοείται. Κάθε φορά που αμφισβητούμε όρους και εκφράσεις που εμπεριέχουν διακρίσεις δίνουμε ταυτόχρονα και μια μάχη για όσα αναπαριστά και αναπαράγει στο επίπεδο των κοινωνικών σχέσεων, δίνουμε μια μάχη για το νόημα, καθώς δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με ζητήματα γλώσσας, αλλά και με τη σύνδεσή τους με την πολιτική πράξη.
Όταν ανέλαβα το 2008 την Κοσμητεία της Παιδαγωγικής Σχολής στο ΑΠΘ υπέγραφα ως Κοσμητόρισσα. Είχε προκαλέσει πολλές συζητήσεις, εντός και εκτός ΑΠΘ, η επιλογή μου αυτή, όπως και το να μη με προσφωνούν –όταν απαιτείται– ως «κυρία κοσμήτωρ» ή «η κοσμήτορας» ή ακόμα χειρότερα «ο κοσμήτορας» ή όπως χαριτολογώντας 2-3 φορές «Πυργοδέσποινα». Πολλοί και πολλές μου καταλόγισαν ότι κακοποιώ τη γλώσσα ή ότι δεν ευσταθεί γραμματικά –γεγονός που δεν ισχύει σύμφωνα με ειδικούς. Λιγότεροι/ες υπερασπίστηκαν την επιλογή μου και αρκετοί/ές «συμμορφώθηκαν» λόγω της θέσης μου στην εκπαιδευτική ηγεσία του πανεπιστημίου. Με τον καιρό άρχισε σιγά-σιγά να γίνεται αποδεκτό –όχι από όλους και όλες βέβαια – και να μη ξενίζει τόσο. Χαρακτηριστικό είναι ένα σχετικό συμβάν σε ημερίδα που μιλούσα και με προσφώνησαν στο αρσενικό: η συζήτηση τελείωσε όταν ένας φοιτητής μας έθεσε στο ακροατήριο το ερώτημα:
«Γιατί δεν μας ξενίζει η μαγείρισσα αλλά η κοσμητόρισσα;». Χαίρομαι που και η νυν Κοσμητόρισσα της Παιδαγωγικής εξακολουθεί τη παράδοση αυτή. Νομίζω ότι συμβάλλουμε έτσι στην αποδόμηση των κυρίαρχων στερεότυπων για τις σχέσεις των ανδρών και των γυναικών με τις ηγετικές θέσεις γενικά και ιδιαίτερα στην εκπαιδευτική ιεραρχία.
Υπάρχει καθυστέρηση στην γλωσσική αποτύπωση των θηλυκών επαγγελματικών ουσιαστικών και στο θηλυκό τύπο των αξιωμάτων. Γιατί, λοιπόν, ακούγεται προκλητικό ή υπερβολικό «η κοσμητόρισσα, η βουλεύτρια, η γιάτρισσα, η ζωγράφισσα, η δικηγορέσσα, η συγγράφισσα», ενώ ακούγεται κανονικό «η μαγείρισσα, η χορεύτρια, η βασίλισσα»; Σε έναν κόσμο που αλλάζει, γιατί στη γλώσσα οι γυναίκες να είναι αόρατες; Γιατί να μιλάμε για «μητρική» γλώσσα και «πατρικό» σπίτι; Στην Ελλάδα υπάρχει καθυστέρηση στην γλωσσική αποτύπωση των θηλυκών επαγγελματικών ουσιαστικών, ή γενικότερα των ουσιαστικών που δηλώνουν ιδιότητα, στο θηλυκό τύπο των αξιωμάτων παρά τη μικρή αύξηση του ποσοστού των γυναικών σε θέσης ηγεσίας σε πολλούς τομείς. Τις τελευταίες δεκαετίες επιχειρήθηκε μια καταγραφή των σχετικών γραμματικών προβλημάτων και διατυπώθηκαν κάποιες προτάσεις. Χρειάζεται όμως η συμβολή φεμινιστριών γλωσσολόγων για τη δημιουργία γλωσσικών προτύπων που θα αποτυπώνουν τη νέα πραγματικότητα. Βέβαια, οι προσπάθειες κατασκευής θηλυκού τύπου δεν αφορούν απλά και μόνον τη γραμματική.
Έχει παρατηρηθεί ότι πολύ συχνά και οι ίδιες οι γυναίκες διστάζουν ή αδιαφορούν να αποτυπώσουν στη γλώσσα τη νέα πραγματικότητα όταν αυτοπροσδιορίζονται και εμμένουν στη χρήση των αρσενικών γραμματικών τύπων. Είναι κατανοητή η επίδραση του “ηγεμονικού λόγου”, μόνο που αυτή η πρακτική διαιωνίζει και επιβεβαιώνει την αντίληψη του ανδρικού προσώπου της ηγεσίας –με τη μικρή συμμετοχή των γυναικών ως εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα.
Σεξισμός στη γλώσσα στο δημόσιο λόγο της εκπαίδευσης
Σεξισμός στη γλώσσα υπάρχει στο δημόσιο λόγο της εκπαίδευσης (δηλ. γλώσσα που δίνει το προβάδισμα στο αρσενικό έναντι του θηλυκού, που εμπεριέχει λέξεις και εκφράσεις που προσβάλλουν, υποβαθμίζουν, απαξιώνουν και αποκλείουν τις γυναίκες και γενικά εμπεριέχει το μήνυμα της ανισότητας των φύλων με πολλούς τρόπους – στη γραμματική, στη σύνταξη και στη σημασιολογία). Αυτό σημαίνει ότι σε μεγάλο τμήμα της γλώσσας μας οι γυναίκες αποκλείονται από το πεδίο των συμβολικών αναπαραστάσεων και τη συγκρότησή τους ή εμπεριέχονται στην οπτική γωνία της κυρίαρχης κοινωνικής ομάδας. Η χρήση σεξιστικής γλώσσας εμπεριέχει το μήνυμα της ανισότητας των φύλων, αντανακλά και νομιμοποιεί τις άνισες σχέσεις εξουσίας ανάμεσα στα φύλα με πολλούς τρόπους καθώς ενισχύει τη σεξιστική συμπεριφορά και οργάνωση, προωθεί και διαιωνίζει τα έμφυλα στερεότυπα. Βέβαια, όσα συμβαίνουν στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, επηρεάζονται και από τους κυρίαρχους/ηγεμονικούς Λόγους που βρίσκονται εκτός σχολείου.
Παραδείγματα σεξισμού στη γλώσσα καταγράφονται στα σχολικά εγχειρίδια και σε όλο το παιδαγωγικό υλικό, στους στόχους του αναλυτικού προγράμματος, στις ανακοινώσεις -προσκλήσεις που απευθύνονται στους γονείς και στα μέλη του προσωπικού, στα επίσημα έγγραφα και στην αλληλογραφία, στις διάφορες δράσεις του σχολείου, στους επίσημους τίτλους, βαθμολόγια, υπεύθυνες δηλώσεις, στον προφορικό λόγο στη τάξη κ.ά.
Σεξισμός στη γλώσσα – Το παράδειγμα των σχολικών εγχειριδίων
Αναφέρω ενδεικτικά ορισμένα παραδείγματα γλωσσικού σεξισμού στα σχολικά εγχειρίδια της Ε’ και Στ’ τάξης του Δημοτικού:
Χρήση του αρσενικού γένους για να δηλώσει και τα δύο γένη – Όταν οι γυναίκες είναι αόρατες
«Τι λες τόση ώρα στους συμμαθητές σου;», «Βιβλίο για το δάσκαλο», «Πώς εκλέγεται ο υπεύθυνος κάθε ομάδας;», «Ο χριστιανός δεν μπορεί να κάνει διακρίσεις προς οποιονδήποτε όσο διαφορετικός κι αν είναι αυτός…»
Σχολιασμός:
Η χρήση του αρσενικού ως του επικρατέστερου γένους για να δηλωθούν άτομα και των δύο φύλων υποδηλώνει την κοινωνική ιεραρχία των φύλων. Η συνεχής χρήση του αρσενικού γένους για να δηλώσει και τα δύο φύλα έχει ως συνέπεια να αποσιωπάται η παρουσία και η συμβολή των γυναικών σε όλο σχεδόν το φάσμα της κοινωνικής ζωής.
Προσωποποίηση των επαγγελμάτων – Όταν τα επαγγέλματα έχουν φύλο
«Καμιά φορά στη δουλειά του ο αρχαιολόγος χρησιμοποιεί και αεροπλάνο», «Η αδελφή μου σπουδάζει μαία (μαμή)», «Ο χημικός αναλύει τη χημική ένωση στα στοιχεία της», «να καλέσουμε στο σχολείο να μιλήσει ο αγροτικός γιατρός, μια κοινωνική λειτουργός ή μια αδελφή νοσοκόμα»
Σχολιασμός:
Συχνά γίνεται η χρήση επαγγελματικών όρων ή τίτλων και ρόλων σε αρσενικό ή θηλυκό γένος, υποδηλώνοντας εμμέσως και το φύλο που κατά κανόνα το ασκεί. Επίσης, υπάρχουν επαγγελματικές ιδιότητες που- παρά το γεγονός ότι ασκούνται σήμερα και από γυναίκες- δεν έχουν αποκτήσει ακόμη θηλυκό γραμματικό γένος. Η χρήση κυρίως του αρσενικού γένους στις επαγγελματικές αναφορές υποδηλώνει ότι κατ’ εξοχήν οι άντρες νομιμοποιούνται να έχουν επαγγελματικό ρόλο, ενώ, παράλληλα οριοθετεί σαφώς και διαχωρίζει τα επαγγέλματα που αφορούν αποκλειστικά γυναίκες.
Χρήση των λέξεων άνθρωπος, παιδί
«Σήμερα ο άνθρωπος παίζει πολλούς ρόλους, επειδή συμμετέχει σε πολλές ομάδες. Ο δάσκαλος π.χ. μπορεί να παίζει το ρόλο του διευθυντή του σχολείου, του δασκάλου μέσα στην τάξη, του πατέρα, του προέδρου σ’ ένα σύλλογο (πολιτιστικό, αθλητικό, συνδικαλιστικό) ίσως και του ιεροψάλτη», «Όλοι οι άνθρωποι στη γη έχουν τις ίδιες ανάγκες», «Αντιμετώπιζε πολλές δυσκολίες ο πρωτόγονος άνθρωπος για να ζήσει» (λεζάντα εικόνας στην οποία απεικονίζεται ένας πρωτόγονος άντρας»
Σχολιασμός:
Υπάρχουν λέξεις και εκφράσεις στις οποίες η χρήση του αρσενικού ως του επικρατέστερου γένους για να δηλωθούν άτομα και των δύο φύλων δημιουργεί, επιπλέον, και μια ασάφεια σε σχέση με το φύλο στο οποίο αναφέρεται. (Π. χ. Τα δικαιώματα του ανθρώπου. Έχω τρία παιδιά και ένα κορίτσι). Υπάρχουν λέξεις και εκφράσεις στις οποίες η χρήση της λέξης άνθρωπος δημιουργεί αβεβαιότητα ή αμφισημία καθώς αναφέρεται άλλοτε στο ανθρώπινο είδος και άλλοτε στον ενήλικα άνδρα.
Με τη χρήση των λέξεων άνθρωπος –άνθρωποι και παιδί-παιδιά περιμένουμε ότι θα περιλαμβάνονται και τα δύο φύλα. Η προσεκτική εξέταση των κειμένων καθώς και οι εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο μας κάνουν να αντιληφθούμε ότι όταν οι συγγραφείς χρησιμοποιούν τις λέξεις αυτές συχνά εννοούν μόνο τον άντρα ή το αγόρι.
Πρόταξη του αρσενικού ονόματος στα ζεύγη – Όταν οι άνδρες προηγούνται
«Άντρες, γυναίκες, παιδιά», «Στον παππού ή τη γιαγιά», «Θεοί και θεές», «Κάθε άντρας και κάθε γυναίκα», «Ο πατέρας σου και η μητέρα σου»
Σχολιασμός:
Συνήθως προηγείται ο αρσενικός τύπος του θηλυκού – εκτός συγκεκριμένων περιπτώσεων όπου συναντάται το αντίστροφο (π. χ γυναικόπαιδα, κυρίες και κύριοι, η νύφη και ο γαμπρός). Στις περιπτώσεις αυτές η γυναίκα προτάσσεται λόγω της σχέσης της με έναν άντρα ή λόγω της λόγω της δήλωσης της αδυναμίας εξ αιτίας του φύλου της. «ξεμπούκαραν γυναικόπαιδα και άντρες» «Χήρες και ορφανά»
Χρήση των υποκοριστικών
«Καημενούλα, Ειρήνη», «Ειρήνη, Ρηνάκι, Ρηνούλα, Ρηνιώ»
Σχολιασμός:
Η χρήση υποκοριστικών γίνεται κυρίως σε κορίτσια και γυναίκες. Μπορεί να θεωρηθεί δείγμα σεξιστικής γλώσσας, αφού κατά αυτόν τον τρόπο μειώνεται η συνεισφορά των γυναικών και λανθάνει το μήνυμα ενός υποδεέστερου ρόλου.
Χρήση των αντωνυμιών και επιθέτων
«υπέροχος, υπεράνθρωπος, υπερφυσικός, υπερβολικός, υπερώριμος, υπερτροφικός, υπέρλαμπρος»
«Πάρα πολύ όμορφη», «χρυσοχέρα», «δόλια», «είναι άντρες ορμητικοί και γενναίοι, ακατάβλητοι και άτρομοι», «θριαμβευτής» «μορφωμένος» «σπουδαίος»
Σχολιασμός:
Παρατηρείται συνεχής χρήση της αρσενικής αντωνυμίας και ιδιαίτερα της κτητικής με αποτέλεσμα να φαίνεται ότι ο κόσμος ανήκει αποκλειστικά σε άντρες. Η χρήση των επιθέτων ενισχύει τα έμφυλα στερεότυπα (π.χ. για τις γυναίκες υπάρχει πληθώρα επιθέτων που αφορούν στην εξωτερική τους εμφάνιση, ενώ για τους άντρες που τονίζουν την γενναιότητα, το θάρρος κ.ά)
Σημασιολογικά στερεότυπα
• Συχνά τα παράγωγα της λέξης άνδρας (π. χ. ανδρείος, παλικάρι, λεβέντης, άντρακλας, ανδραγάθημα ) έχουν θετική σημασία, ενώ τα παράγωγα της λέξης γυναίκα (π. χ. γυναικόπαιδα, γυναικουλίστικο, γυναικοδουλειά) έχουν αρνητική σημασία.
• Υπάρχουν λέξεις ή φράσεις που περιέχουν τη λέξη ”άνδρας” και αποσιωπούν τη συνεισφορά των γυναικών (Π. χ. Ανδραγάθημα, επανδρώνεται).
• Υπάρχουν λέξεις ή φράσεις που περιέχουν τη λέξη ”πατέρας” και αποσιωπούν τη συνεισφορά των γυναικών. (Π. χ. Η γη των πατέρων μας. Το πατρικό μου σπίτι. Οι προπάτορές μας).
• Υπάρχουν λέξεις ή φράσεις που αποκτούν διαφορετική σημασία ανάλογα με το φύλο στο οποίο απευθύνονται. (Π.χ. Νοικοκύρης\ νοικοκυρά).
• Υπάρχουν λέξεις ή φράσεις επαινούν τα γυναικεία επιτεύγματα με όρους που αποδίδονται, κατά κανόνα, στους άνδρες (π. χ. αντράκι, γυναίκα παλικάρι) ή υποτιμούν ή εξευτελίζουν τους άνδρες με όρους που αποδίδονται, κατά κανόνα, στις γυναίκες και στους ομοφυλόφιλους.
• Υπάρχουν λέξεις ή φράσεις που αναπαράγουν στερεότυπες αντιλήψεις για το ρόλο των γυναικών και των ανδρών (π.χ Το καλάθι της νοικοκυράς, κουτσομπόλα, ωραίο φύλο, χρυσοχέρα).
• Υπάρχουν όροι που υποτιμούν και εξευτελίζουν τους άνδρες ή τις γυναίκες.
• Υπάρχουν παροιμίες και ευχές που αναπαράγουν στερεότυπες αντιλήψεις για το ρόλο των γυναικών και των ανδρών. (π.χ. Και με ένα γιό! Δώδεκα γυναίκες, δεκατέσσερις κουβέντες) και στις οποίες δεν γίνεται χρήση του αρσενικού τύπου ως κανόνα.
• Συχνά σε τίτλους και χαιρετισμούς οι γυναίκες παρουσιάζονται ως εξαρτώμενες από τους άνδρες και όχι ως αυτόνομες προσωπικότητες ή δεν αντιμετωπίζονται ισότιμα με τους άνδρες. (π.χ. Ο κύριος Παπαδόπουλος και η σύζυγός του. Ο γιατρός και η γυναίκα του. Η νύφη των Γριβαίων).
Ενδεικτικά αναφέρονται:
«ανδραγαθίες», «Ήταν το παλικάρι της γειτονιάς και ο καλύτερος σύντροφος για τα κάλαντα», «Σαν έφυγε ο αφέντης», «Καημενούλα, Ειρήνη», «Κακομοίρα», «Χαριτωμένη νύμφη Καλυψώ», «Μα πλήθος γυναικούλες, γερόντοι και παιδιά», «παλικάρι», «δόλια», «νοικοκυραίους»
Σχολιασμός:
Η χρήση των σημασιολογικών στερεότυπων αντανακλά τη διαφορετική κοινωνική θέση των ανδρών και των γυναικών στην κοινωνία και τις άνισες σχέσεις εξουσίας. Έτσι, τα παράγωγα της λέξης «γυναίκα» έχουν αρνητική σημασία, ενώ τα παράγωγα της λέξης «άνδρας» θετική.
Σεξισμός στη γλώσσα στον τομέα της εκπαίδευσης – Δεν αναγνωρίζεται επίσημα ως θέμα
Όσον αφορά στην αντιμετώπιση του γλωσσικού σεξισμού από τους επίσημους φορείς στην Ελλάδα –γενικά και ειδικότερα στον τομέα της εκπαίδευσης- δεν έχει υπάρξει ως τώρα όχι μόνον καμία συστηματική πρωτοβουλία για την προσαρμογή της γλώσσας στα σύγχρονα κοινωνικοπολιτισμικά δεδομένα, αλλά ούτε καν αναγνώριση του ζητήματος. Ήδη από το 1990 είχε εκδοθεί Σύσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία καλούσε “τις κυβερνήσεις των κρατών μελών να προωθήσουν τη χρήση ενός λεξιλογίου που να αντικατοπτρίζει την αρχή της ισότητας της γυναίκας και του άνδρα.” (Συμβούλιο της Ευρώπης, 1991). Η σύσταση αυτή αγνοήθηκε από όλους τους επίσημους θεσμούς. Δυστυχώς το φαινόμενο του σεξισμού στη γλώσσα περνάει συχνά απαρατήρητο στην Ελλάδα, όχι πάντα από κακή πρόθεση, αλλά γιατί δεν αναγνωρίζεται καν καθώς συμβαίνει πολύ συχνά και θεωρείται αυτονόητο μέσα σε ένα κόσμο βαθιά διχοτομημένο ως προς το φύλο.
Η κοινωνική, επαγγελματική και ηθική ευθύνη των εκπαιδευτικών στο ζήτημα της μη σεξιστικής γλώσσας
Το γεγονός ότι δεν υπάρχει αντιμετώπιση του γλωσσικού σεξισμού από τους επίσημους φορείς στην Ελλάδα –και ειδικότερα στον τομέα της εκπαίδευσης- δεν σημαίνει ότι εμείς οι εκπαιδευτικοί δεν έχουμε κοινωνική, επαγγελματική και ηθική ευθύνη, τόσο σε συλλογικό επίπεδο να προωθήσουμε κανονιστικές παρεμβάσεις στη γλώσσα με στόχο την επανασημασιοδότηση του γλωσσικού συστήματος και την αλλαγή των έμφυλων αναπαραστάσεων και μέσω της γλωσσικής διεπίδρασης, όσο και σε ατομικό επίπεδο. Οι εκπαιδευτικοί, ιδιαίτερα της προσχολικής / πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης -περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον/η επαγγελματία-, κατά τη γνώμη μου, οφείλουν να χρησιμοποιούν μια γλώσσα που να αντανακλά την αναγνώριση της ισότητας ανδρών/γυναικών, καθώς η γλώσσα, εκτός των άλλων λειτουργιών της, αποτελεί και συγκροτησιακό παράγοντα της κοινωνικής πραγματικότητας.
Δεν θα αναφερθώ εδώ στη σχέση γλώσσας και φύλου και στις διαφορετικές κοινωνιογλωσσολογικές/ φεμινιστικές προσεγγίσεις της και στις συνέπειές τους. Απλά θέλω να υποσημειώσω ότι μέσα από τους μηχανισμούς της γλώσσας και της γλωσσικής διεπίδρασης συχνά αποτυπώνεται η ανισότητα της κοινωνικής σχέσης των φύλων, η οποία αντανακλά τη σεξιστική ιδεολογία. Η γλώσσα μας είναι διαποτισμένη από την ιδεολογία της ανισότητας των φύλων ‘’Επικρατέστερο είναι το γένος του κυρίαρχου –επικρατέστερου φύλου’’. Για παράδειγμα, τα αγόρια και τα κορίτσια ‘’διδάσκονται’’ διαφορετικές μορφές επικοινωνίας μέσα από τα σχολικά εγχειρίδια και αποκτούν διαφορετικές εμπειρίες με δύο τρόπους: με τον τρόπο που διδάσκονται να χρησιμοποιούν τη γλώσσα και τον τρόπο με τον οποίο η γλώσσα τα μεταχειρίζεται (ο ρόλος των γυναικών στη κοινωνική ιεραρχία αντανακλάται με την χρήση περισσότερων εκφράσεων δισταγμού, ευγένειας και ερωτηματικών προτάσεων για να κάνουν δηλώσεις ή προτάσεις, ένα στυλ λόγου που είναι περισσότερο φορτισμένο συναισθηματικά, από το γεγονός ότι διακόπτονται συχνά ή τα σχόλιά τους αγνοούνται, από τη σχέση εξάρτησής τους από τον άνδρα, από την τάση να θεωρείται το αρσενικό η νόρμα κ.α). Επίσης, οι μορφές επικοινωνίας στο σχολείο όχι μόνο αντανακλούν τις αντιλήψεις για τα φύλα αλλά συμβάλλουν και στη συγκρότηση των έμφυλων ταυτοτήτων.
Η εξοικείωση στη χρήση μη σεξιστικής γλώσσας δεν είναι δύσκολο εγχείρημα, συναντά, όμως, αρκετές αντιστάσεις. Ενδεχόμενα, όταν αρχίσετε να τη χρησιμοποιείται στο σχολείο να υπάρξουν ορισμένα αρνητικά σχόλια και αντιδράσεις. Ίσως η αλλαγή θα προκύψει σταδιακά και θα πρέπει να αρχίσει με όρους που χρησιμοποιούνται συχνά και είναι περισσότερο αποδεκτοί. Πάντως στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης στο Α.Π.Θ., από την έναρξη της λειτουργίας του το 1986, γίνεται προσπάθεια χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας –παράλληλα με τη θεσμοθέτηση της αντισεξιστικής εκπαίδευσης. Η μη σεξιστική χρήση της γλώσσας γίνεται και από την Κοσμητεία της Παιδαγωγικής.
Υπάρχουν ορισμένες κατευθυντήριες οδηγίες τις οποίες μπορούν να ακολουθούν όσα άτομα πιστεύουν στην αναγκαιότητα της χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας που να αντανακλά τη νέα κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα και την ισότητα ανδρών – γυναικών. Π.χ. μη κάνεις χρήση του αρσενικού γένους για να δηλωθούν άτομα και των δύο φύλων, μη χρησιμοποιείς επαγγελματικούς όρους μόνο με θηλυκές ή αρσενικές καταλήξεις, μη χρησιμοποιείς λέξεις / εκφράσεις που υποτιμούν ή εξευτελίζουν τις γυναίκες και τους άνδρες και αναπαράγουν στερεότυπες αντιλήψεις για τους ρόλους των φύλων, μη χρησιμοποιείς με ασύμμετρο τρόπο τίτλους, προσφωνήσεις και χαιρετισμούς ανδρών / γυναικών /παιδιών, απαιτείται προσοχή στη χρήση λέξεων και φράσεων που εμπεριέχουν τη λέξη «άνδρας» και στη χρήση της λέξης «άνθρωπος» κ.ά.
Με τη χρήση σεξιστικής γλώσσας συμβάλλουμε στην αναπαραγωγή της έμφυλης ασυμμετρίας και δεν συμβάλουμε στην αλλαγή της γλώσσας μέσω της χρήσης της. Αυτό προϋποθέτει ότι η ανάδειξη των εκφάνσεων του γλωσσικού σεξισμού και, γενικότερα, των ιδεολογικών μηχανισμών της γλώσσας, καθώς και των τρόπων αντιμετώπισής του, η εξοικείωση στη χρήση μη σεξιστικού λόγου πρέπει να είναι τμήμα της εκπαίδευσης/μετεκπαίδευσης των εκπαιδευτικών.
* Η Δήμητρα Κογκίδου, είναι καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ
May 172014
Μια μέρα στο Διαπολιτισμικό Γυμνάσιο Αθηνών…
Αλεξάνδρα Βασιλείου και Κατερίνα Πούτου
Η ‘ΑΡΣΙΣ Κοινωνική Οργάνωση Υποστήριξης Νέων’ στις 15/05/2014 πήγε σχολείο, μετά από πρόσκληση της Υπεύθυνης Αγωγής Υγείας Α’ Αθήνας, κας Μαίρης Χιόνη. Στο Διαπολιτισμικό Γυμνάσιο Αθηνών, μια από τις τελευταίες μέρες της σχολικής χρονιάς αφιερώθηκε στη σωματική τιμωρία, καθώς η πραγματικότητα αυτή στη ζωή των εφήβων μαθητών φαίνεται να μεγαλώνει.
«Όλα όσα ξέρω για τον κόσμο», θεατρική παραγωγή 14 μαθητών και μαθητριών με τον συντονισμό και την εμψύχωση των καθηγητριών του σχολείου Δέσποινα Ασιατίδου και Νάνσυ Σελέντη έγινε η πυξίδα και ο άξονας μας για την πεντάωρη συνεργασία με τους/τις 120 και πλέον μαθητές/τριες και τους/τις 20 καθηγητές/τριες. Η παράσταση αυτή γεννήθηκε στο Διαπολιτισμικό σχολείο Αθηνών και παρουσιάστηκε τον Απρίλιο 2014 στο Φεστιβάλ Εφηβικού Θεάτρου στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, και είχε πολλές γνώσεις, θέσεις, εμπειρίες, απαντήσεις και συνδέσεις τόσο για την σωματική τιμωρία, όσο και για σημαντικά άλλα θέματα της ζωής των εφήβων και του κόσμου που ζουν.
… τι δεν ξέρεις κακομοίρη που δεν το γνωρίζεις ήδη;
… μην τους ακούν, ότι και αν λένε, όσο και αν κλαίνε, ξέρουν πως φταίνε
… και όταν το μυστικό μαθαίνεις αλλού θες να κοιτάς
…ήταν μερικές από τις μελοποιημένες φράσεις της παράστασης όπως και οι λέξεις : φόβος συμπάθεια, πανικός, πόνος, όνειρα, σεβασμός, απόρριψη, ντροπή, λύπη, μυστικά , σχέσεις που μας οδήγησαν να σεβαστούμε την γνώση και την εμπειρία τους στο θέμα και να πούμε με θέση και στάση ΜΠΡΑΒΟ, γιατί ξεχνάμε συχνά να το πούμε στους/στις εφήβους/ες και πολλές φορές ξεχνάμε να δείξουμε στον διπλανό μας το κόπο μας, τη χαρά μας και την ικανοποίηση μας. Τα καλά μας πολλές φορές τα αποκλείουμε, τα περιθωριοποιούμε, τα απαξιώνουμε! Με το καλύτερο τρόπο, τα ξεχνάμε γρήγορα…
Η παράσταση αυτή, που δεν είχε δει η μαθητική κοινότητα του Διαπολιτισμικού γυμνασίου, ούτε μεγάλο μέρος της κοινότητας των διδασκόντων, έγινε το κέντρο της συζήτησης χωρίς εισηγήσεις, χωρίς πολλά λόγια, αλλά με αναπνοές, κινήσεις, ήχους, έκφραση, αναπαράσταση, συγκίνηση, επαφή… φιλοξενήθηκε στο αμφιθέατρο του σχολείου, στο χώρο του προαυλίου και στο γήπεδο. Το φως της μέρας εξαιρετικό, το αεράκι όμως παγωμένο, έτσι το αμφιθέατρο έγινε το στέκι και για προστασία από το κρύο αλλά και γιατί πολλοί μαζί δημιουργούν θερμή ατμόσφαιρα, που όλοι την έχουμε ανάγκη.
Τελευταίες μέρες του σχολείου, τα παιδιά έτοιμα για εξετάσεις και κλεισίματα. Μιλήσαμε για συναισθήματα και μυστικά, για μυστικά που κρατάμε καλά μέσα μας. Παραδεχτήκαμε την ύπαρξη τους. Αναρωτηθήκαμε για το τι τα κάνουμε; Δημιουργήσαμε στο χώρο τις σαπουνόφουσκες της προστασίας του προσωπικού χώρου, των δικαιωμάτων, ενώθηκαν οι προσωπικές σαμπουνόφουσκες για να φτιάξουν την πλούσια σαπουνάδα της κοινότητας που μπορεί να ξεπλύνει την μοναξιά, το πόνο και τη λύπη βοηθώντας να λάμψει το χαμόγελο, η δύναμη της ομάδας, η αλληλεγγύη.
Αναζητήσαμε θεσμικές γέφυρες. Ο εισαγγελέας ανηλίκων κος Ζαγοραίος, μίλησε σε μαθητές και μαθήτριες, σε καθηγητές και καθηγήτριες για το ρόλο του και τη στήριξη που μπορεί να παρέχει η Εισαγγελία Ανηλίκων. Για το ρόλο που δεν έχει σχέση με αυτόν του μπαμπούλα του παραμυθιού, αλλά του εγγυητή και συμπαραστάτη των συμφερόντων των ανηλίκων, χωρίς διακρίσεις καταγωγής, θρησκείας, πολιτισμικών και θρησκευτικών διαφορών. Η συνεργάτης του Κύκλου Δικαιωμάτων του Παιδιού, του Συνηγόρου του Πολίτη, κα Νίκη Μπαφέ μίλησε για το ρόλο του Συνηγόρου, αλλά και για τις δυνατότητες να ζητήσει κάθε ανήλικος/η βοήθεια και συνεργασία. Με το υλικό που έδωσε σε κάθε μαθητή και μαθήτρια αλλά και στο σχολείο – σε πολλές άλλες γλώσσες μαζί με τα ελληνικά – άνοιξε ένα παράθυρο στην στιγμή που η ανάγκη και το αίτημα για επικοινωνία μπορεί να υπάρξει ως επιτακτικό.
Από την στιγμή της πρωινής προσευχής μέχρι την λήξη του ημερήσιου προγράμματος, από την καλημέρα μέχρι τον αποχαιρετισμό για την επιστροφή την επόμενη Τρίτη, καθώς το σχολείο θα λειτουργήσει ως εκλογικό κεντρο, έγιναν πολλά. Και το κλείσιμο με τους καθηγητές και τις καθηγήτριες επιβεβαίωνε την ανάγκη της συνεργασίας, της δικτύωσης, της κοινής δράσης για ασφαλείς και υποστηρικτικές κοινότητες όπως είναι τα σχολεία και για υποστηρικτικές κοινωνίες για τους ανήλικους πολίτες.
Ήταν μια πλούσια μέρα στο σχολείο, από αυτές που λες: Τι ωραία! Από αυτές που σου ανοίγουν την όρεξη να θες να πάς σχολείο…
Η ομάδα στελεχών και συνεργατών της ΑΡΣΙΣ που συμμετείχε στη δράση:
Αντώνης Αντωνίου (ψυχολόγος), Λένα Ασλανίδου (κοινωνική λειτουργός, εκπαιδεύτρια ενηλίκων), Αλεξάνδρα Βασιλείου (εκπαιδεύτρια ενηλίκων), Λίλη Βασιλείου (κοινωνική λειτουργός, εκπαιδεύτρια ενηλίκων), Ευτυχία Γεωργιάδη (ψυχολόγος), Αργυρώ Δημοπούλου (κοινωνιολόγος), Ξένια Κουτεντάκη (εκπαιδεύτρια ενηλίκων), Κωνσταντίνος Μαρκίδης (κοινωνιολόγος της εκπαίδευσης), Κατερίνα Πούτου (κοινωνική λειτουργός), Δήμητρα Σουλελέ (δικηγόρος).
Post by Processwork Hub.
May 152014
Θα συμμετάσχουμε στο 1ο Επιστημονικό Συνέδριο του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά του Σχολικού Εκφοβισμού (European Αnti-bullying Νetwork- EAN) με μια εισήγηση κι ένα βιωματικό εργαστήρι:
Σχολικός Εκφοβισμός: η σχολική κοινότητα αναζητά δεξιότητες ηγεσίας – Αλεξάνδρα Βασιλείου, Ph.D.
Πρόληψη για τον εκφοβισμό: χτίζοντας κοινότητα μέσα στο σχολείο – Λένα Ασλανίδου, M.P.W., Αλεξάνδρα Βασιλείου, Ph.D., Λίλη Βασιλείου, Ph.D. – βιωματικό εργαστήρι
Το συνέδριο θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα, 11-12 Ιουνίου 2014. Το έργο του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά του Σχολικού Εκφοβισμού (EAN) περιλαμβάνει την υλοποίηση των ακόλουθων στόχων:
- Την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά του Σχολικού Εκφοβισμού.
- Τη χάραξη μιας κοινής Ευρωπαϊκής στρατηγικής αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού.
- Την υλοποίηση καμπάνιας ευαισθητοποίησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπέρ της θεσμοθέτησης της Ευρωπαϊκής Ημέρας κατά του Σχολικού Εκφοβισμού.
- Τη χαρτογράφηση και προώθηση των καλών πρακτικών αντιμετώπισης του φαινομένου
Στο συνέδριο του Δικτύου, θα συμμετάσχουν Έλληνες και Ευρωπαίοι επιστήμονες που προάγουν την γνώση στο πεδίο με εισηγήσεις, ανακοινώσεις αλλά και βιωματικά εργαστήρια. Πρόεδρος της επιστημονικής επιτροπής είναι η Καθηγήτρια κ. Βασιλική Αρτινοπούλου, ενώ επίτιμος πρόεδρος είναι ο διεθνούς φήμης Καθηγητής Dan Olweus.
Οι θεματικές προσεγγίσεις του συνεδρίου είναι:
- Σχολικός Εκφοβισμός: Ερευνητικές προσεγγίσεις
- Ειδικοί δείκτες θυματοποίησης και σχολικού εκφοβισμού (ενδεικτικά αναφέρονται σεξουαλικός προσανατολισμός, εθνότητα, κατάσταση υγείας)
- Εκφοβισμός στις εφηβικές ή συντροφικές σχέσεις
- Καλές πρακτικές διαχείρισης του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού
- Ειδικές μορφές εκφοβισμού: ηλεκτρονικός εκφοβισμός, εκφοβισμός στον αθλητικό χώρο
- Εκφοβισμός ή/και παραβατικότητα: Νομική προσέγγιση
Για την συμμετοχή στο Συνέδριο απαιτείται η συμπλήρωση της ηλεκτρονικής φόρμας συμμετοχής. Το συνέδριο είναι δωρεάν και θα δοθεί βεβαίωση συμμετοχής.
Ένα κλικ εδώ για να δείτε το πρόγραμμα του συνεδρίου…
Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επικοινωνήσετε με τους υπεύθυνους διοργάνωσης του συνεδρίου:
Στέφανος Αλεβίζος, +30 2107609550 – E-mail: stefanosalevizos@hamogelo.gr
Ιωάννα Αυλωνίτη, +30 2107609550 – E-mail: internationaldept@hamogelo.gr
May 142014
Το φαινόμενο του ομοφοβικού και τρανσφοβικού εκφοβισμού δεν είναι καινούργιο στην Ελλάδα. Η αυξημένη ευαισθητοποίηση γύρω από το θέμα έχει φέρει μεγαλύτερη αναγνώριση, καταγραφή, άρα και ανάγκη για αντιμετώπιση. Η ημιμάθεια γύρω από αυτά τα θέματα μπορεί να γίνει επικίνδυνη, παραμένει όμως ζωντανή η ανάγκη να στηρίξουμε τις απόπειρες εμβάθυνσης του διαλόγου ανάμεσα σε όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές. Η κοινότητα χρειάζεται στήριξη για να κάνει αυτές τις ‘δύσκολες’ κουβέντες.
Όσο αφορά το θέμα του περιστατικού με την τρανς μαθήτρια σε σχολείο της Αθήνας, στο οποίο αναφέρεται στο άρθρο της η Δήμητρα Κογκίδου, ο ρόλος του Γραφείου Αγωγή Υγείας, ειδικότερα της υπεύθυνης του γραφείου Μαίρης Χιόνη και η συνεργασία μας, καθώς και η συνεργασία με τους επιστημονικούς συνεργάτες του Συνηγόρου του Πολίτη (Κύκλος Ισότητας των Φύλων και Κύκλος Δικαιωμάτων του Παιδιού) είναι από τα αισιόδοξα πράγματα των καιρών,
Όπως σημειώνει και η Δήμητρα Κογκίδου σε σχόλιο της μετά την ανάρτηση του άρθρου:
Να σημειώσω ότι στην υπόθεση της τρανς μαθήτριας πολύ θετικό ρόλο έπαιξε και το Γραφείο Αγωγής Υγείας στην Αθήνα. Η παρέμβασή του επικεντρώνεται:
α) στις θετικές δράσεις που σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν από το Γραφείο Αγωγής Υγείας της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Α΄ Αθήνας για μαθητές/τριες και εκπαιδευτικούς, το προηγούμενο σχολικό έτος , στο σχολικό συγκρότημα φοίτησης της μαθήτριας (όχι μόνο στο νυχτερινό Γυμνάσιο που φοιτούσε αλλά και στο συστεγαζόμενο Λύκειο) , μετά από υπόδειξη του Συνηγόρου του Πολίτη (Κύκλος Ισότητας των Φύλων), σε συνεργασία με την ομάδα Ομοφοβία στην Εκπαίδευση και ειδικό
β) στην εξαιρετική συνεργασία και τον σεβασμό μεταξύ των εμπλεκόμενων
γ) στο ότι ακολουθήθηκε όλη η δεοντολογία που αφορά σε παρεμβάσεις από φορείς εκτός σχολικής κοινότητας με άδεια από το ΥΠΑΙΘ και είναι η πρώτη φορά, από όσο γνωρίζω, που εκπονήθηκε τέτοιου περιεχομένου παρέμβαση σε εθνικό επίπεδο σε ελληνικό σχολείο.
δ) στο ότι υπήρξε βελτίωση του σχολικού κλίματος παρά τις αντίξοες συνθήκες που είχαν μακροχρόνια διαμορφωθεί με αποτέλεσμα η μαθήτρια να ολοκληρώσει τη φοίτησή της στο νυχτερινό γυμνάσιο μετά από πολλά χρόνια
ε) στο ότι κατά το τρέχον σχολικό έτος το θέμα της φοίτησης της μαθήτριας στο Λύκειο είναι ανοικτό και σε πρώτη φάση έχει γίνει, πάλι μετά από όλη τη δεοντολογία, παρέμβαση στους/στις εκπαιδευτικούς σε συνεργασία με τον Συνήγορο του Πολίτη (Κύκλος Δικαιωμάτων του Παιδιού) και ειδικό.
Ομοφοβικός και τρανσφοβικός εκφοβισμός στην εκπαίδευση
Της Δήμητρας Κογκίδου
Το φαινόμενο του ομοφοβικού και τρανσφοβικού εκφοβισμού δεν συνιστά καινοτομία των ημερών. Το ότι σχετικά πρόσφατα άρχισε να συζητιέται στην Ελλάδα οφείλεται στο γεγονός ότι σήμερα υπάρχει αυξημένη ευαισθητοποίηση απέναντι σε ορισμένες μορφές εκφοβισμού που παλαιότερα είτε δεν καταγράφονταν τόσο έντονα στο δημόσιο λόγο, είτε δεν αναγνωρίζονταν ως τέτοιες.
Δυστυχώς τα περισσότερα περιστατικά ομοφοβικού και τρανσφοβικού εκφοβισμού στην εκπαίδευση συχνά δεν γίνονται αντιληπτά ως τέτοια –πλην ακραίων περιπτώσεων που δημιουργούν έντονα φαινόμενα διάρρηξης των σχολικών κανόνων –και έτσι δεν δίνεται η δυνατότητα για σχεδιασμό συστηματικής δράσης τόσο στο επίπεδο της πρόληψης, όσο και της αντιμετώπισης. Σ’ αυτό συντελεί και η σχετική δυσκολία ορισμένων εκπαιδευτικών να αναγνωρίσουν και να ορίσουν ποιες συγκεκριμένες συμπεριφορές συγκροτούν ομοφοβικό εκφοβισμό καθώς ο σεξισμός έχει διαποτίσει την πρακτική των καθημερινών έμφυλων σχέσεών μας.
Ακόμα, όμως, και στις περιπτώσεις που τα περιστατικά ομοφοβικού και τρανσφοβικού εκφοβισμού γίνονται αντιληπτά, το σχολείο ως θεσμός –με εξαίρεση ορισμένους εκπαιδευτικούς- φαίνεται να μην ενδιαφέρεται και τόσο πολύ για το ζήτημα και δε φαίνεται ικανό –ή/και πρόθυμο- να καταπολεμήσει το φαινόμενο με την υιοθέτηση μιας αντι-ετερο-σεξιστικής πολιτικής. Με τη λογική αυτή, δίνει το μήνυμα σε μαθητές και σε μαθήτριες ότι αυτού του είδους η συμπεριφορά είναι λίγο-πολύ αποδεκτή. Γενικά φαινόμενο του ομοφοβικού και τρανσφοβικού εκφοβισμού είναι ένα παραμελημένο ζήτημα στην εκπαιδευτική ατζέντα που μέχρι τώρα καλύπτεται από σιωπή και αμηχανία.
Ένα παράδειγμα τρανσφοβικού εκφοβισμού
Μια από τις λίγες περιπτώσεις τρανσφοβικού εκφοβισμού που έγιναν ορατές λόγω της σοβαρότητάς της ήταν της Α., μιας τρανς μαθήτριας σε ένα νυχτερινό σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Αθήνα. Παρά τις καταγγελίες του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών μαζί με την ομάδα «Ομοφοβία στην Εκπαίδευση», την προσφυγή στο Συνήγορο του Πολίτη που στο πόρισμά του είχε δώσει θετικές κατευθυντήριες οδηγίες για τη διευθέτηση του θέματος και τη διαμεσολάβησή του στο σχολείο, η μαθήτρια συνέχισε να δέχεται σοβαρότατες παρενοχλήσεις λόγω της ταυτότητας φύλου της και εκφοβισμό από το Διευθυντή του Λυκείου.
Παράλληλα, η μοναδική καθηγήτρια που υπoστήριξε την τρανς μαθήτρια στις ακραίες τρανσφοβικές διακρίσεις που υπέστη, πέρασε από ΕΔΕ και τέθηκε σε αργία (υπήρξε καταγγελία της Β΄ΕΛΜΕ Αθήνας για τη δίωξη της καθηγήτριας). Να σημειώσουμε σχετικά με το χειρισμό της υπόθεσης αυτής το θετικό ρόλο του Συνήγορου του Πολίτη, τόσο για τις προτάσεις του για το σεβασμό της ταυτότητας φύλου των τρανς ανθρώπων στο σχολικό περιβάλλον, όσο και για τις καλές πρακτικές που ακολούθησε κατά τη διαδικασία διαμεσολάβησης, σε αντίθεση με την αδιαφορία ή καλλίτερα την άρνηση της πολιτείας –μέσω του αρμόδιου υπουργείου -να ασχοληθεί με τις διακρίσεις που αντιμετωπίζουν γενικότερα οι lgbtq μαθητές και μαθήτριες.
Το σχολείο οφείλει να διασφαλίζει ότι κανένα παιδί δεν θα υποστεί διάκριση ή/και παρενόχληση και εκφοβισμό εξαιτίας του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου του.
Όταν αναφερόμαστε στον ομοφοβικό και τρανσφοβικό εκφοβισμό στην εκπαίδευση δεν θα πρέπει να τον αντιμετωπίζουμε ως ένα φαινόμενο που συμβαίνει ανεξάρτητα και ερήμην της πραγματικότητας του κόσμου των ενηλίκων που προσλαμβάνουν τα παιδιά και οι έφηβοι. Ας μη ξεχνάμε ότι αυτά που συμβαίνουν στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, επηρεάζονται από τους κυρίαρχους Λόγους περί ετεροσεξουαλικότητας και ομοφοβίας που βρίσκονται στη δημόσια σφαίρα της μαζικής κουλτούρας, της πολιτικής και της πολιτείας. Ούτε, επίσης, να τον αντιμετωπίζουμε ως ένα φαινόμενο που είναι ανεξάρτητο από το είδος της εκπαίδευσης που παρέχουμε στα παιδιά. Για παράδειγμα, σπανίζουν οι βιωματικές μέθοδοι και η συστηματική διαμόρφωση ενός κλίματος στην τάξη που θα συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας αίσθησης συλλογικότητας έτσι ώστε τα παιδιά να νοιώσουν ότι ανήκουν σε μια ομάδα και να παρεμποδισθούν ή να ακυρωθούν οποιεσδήποτε διαδικασίες περιθωριοποίησης, στιγματισμού και εκφοβισμού.
Πάντως, ανεξάρτητα από το αν οι παράγοντες που παράγουν ή επηρεάζουν το φαινόμενο του ομοφοβικού και τρανσφοβικού εκφοβισμού βρίσκονται μέσα ή έξω από την εκπαίδευση, το σχολείο οφείλει να διασφαλίζει ότι κανένα παιδί δεν θα υποστεί διάκριση ή/και παρενόχληση και εκφοβισμό εξαιτίας του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου του. Εμπειρίες παρενόχλησης ή/και διακρίσεων, εμπειρίες ή φόβος για ομοφοβικό ή τρανσφοβικό εκφοβισμό, μπορεί να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στους LGBTQ νέους και νέες, τόσο σε προσωπικό επίπεδο, όσο και στο εκπαιδευτικό τους μέλλον και στις επαγγελματικές επιλογές. Οι εμπειρίες αυτές δεν προέρχονται μόνον από τους συμμαθητές /τριες αλλά και από τα άλλα μέλη του σχολείου –εκπαιδευτικούς και γονείς. Η απώλεια της αυτοπεποίθησης, η απομόνωση, ζητήματα τακτικής φοίτησης, η έλλειψη κινήτρων ή /και συγκέντρωσης είναι μερικές από τις επιπτώσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε μειωμένη εκπαιδευτική επιτυχία ή σε εγκατάλειψη του σχολείου.
Μπορούμε να κάνουμε πολλά στην εκπαίδευση, τόσο στο επίπεδο της πρόληψης, όσο και της αντιμετώπισης, αρκεί να υπάρχουν μακρόχρονες και σωστά σχεδιασμένες παρεμβάσεις που να στηρίζονται στην κατάλληλη παιδαγωγική τεχνογνωσία. Το επισημαίνω αυτό γιατί είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τα αίτια που οδηγούν κάποια παιδιά στη χρήση βίας που προέρχεται από την ομοφοβία.
Το σχολείο ως πολιτισμικό πλαίσιο κατασκευής έμφυλων και σεξουαλικών ταυτοτήτων
Καθώς το φύλο και η σεξουαλικότητα δεν είναι δεδομένα και αυτονόητα, το σχολείο ως θεσμός αποτελεί ένα από τα κυρίαρχα πολιτισμικά πλαίσια μέσα στο οποίο δομούνται οι έμφυλες και σεξουαλικές ταυτότητες των μαθητών/μαθητριών. Αυτό γίνεται με πολλούς τρόπους –μέσω των αναλυτικών προγραμμάτων, της οργάνωσης και διοίκησης, του παιδαγωγικού υλικού, του κρυφού αναλυτικού προγράμματος κ.ά. Δυνητικά θα μπορούσε να είναι ένα πλαίσιο όπου διαμορφώνονται και διακινούνται πολλαπλές μορφές θηλυκότητας και ανδρισμού –αλλά δεν είναι έτσι –καθώς έχει καταγραφεί ότι ένας μεγάλος αριθμός εκπαιδευτικών πρακτικών, από εκείνες που θεωρούνται ‘αυτονόητες’ μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα, ενισχύουν τα έμφυλα στερεότυπα. Το σχολείο, παρά τη συνήθη ρητορική για ελεύθερη και ολόπλευρη ανάπτυξη της υποκειμενικότητας των μαθητών/τριών, περιορίζει μαθητές και μαθήτριες σε ένα ασφυκτικό πλαίσιο, με Λόγους σεξιστικούς και ομοφοβικούς, γεγονός που έχει σοβαρές επιπτώσεις σε πολλά επίπεδα. Στην πράξη, εφαρμόζεται διαφορετική πολιτική όταν κινδυνεύουν να παραβιαστούν οι κανόνες της ετεροσεξιστικής μας κοινωνίας.
Η εκπαίδευση αποτελεί, επίσης, χώρο μέσα στον οποίο ασκούνται πρακτικές σεξουαλικότητας, αν και συχνά δεν αναγνωρίζονται ως τέτοιες. Υπάρχουν χαρακτηριστικές αναφορές σε διάφορες έρευνες για το πως η ιδεολογία της ετεροσεξουαλικότητας εμπλέκεται καθημερινά σε ποικίλες σχολικές πρακτικές. Για παράδειγμα, όταν προτρέπουμε ένα μικρό αγόρι να μην κλαίει γιατί «οι άνδρες δεν κλαίνε» ή να γίνει «αληθινός» άνδρας, η προτροπή αυτή εντάσσεται μέσα σε ένα ετεροσεξουαλικό αυτονόητο που το σχολείο επικυρώνει και παρουσιάζει ως αδιαμφισβήτητο κοινωνικό και ηθικό κανόνα. Η ετεροσεξουαλικότητα είναι παρούσα παντού, εκλαμβάνεται ως δεδομένη και «φυσική» και αυτό της δίνει εξουσία.
Συγκρότηση του ανδρισμού: Ετεροσεξουαλικότητα, ομοφοβία και μισογυνισμός
Αυτός ο Λόγος περί ετεροσεξουαλικότητας μέσα στον οποίο τα αγόρια συγκροτούν τους ανδρισμούς τους είναι άμεσα συνδεδεμένος με Λόγους περί ομοφοβίας και μισογυνισμού. Η συγκρότηση της ταυτότητας –σεξουαλικής και έμφυλης- των παιδιών γίνεται μέσω της διαφοράς και του αποκλεισμού. Ειδικά τα αγόρια συγκροτούν τον ανδρισμό τους μέσα από ένα σύστημα στιγματισμού, το οποίο περιπολεί και αστυνομεύει κάθε τι το «μη-ανδρικό» και διαπαιδαγωγεί στον ανδρισμό με την απειλή της ομοφοβίας Έτσι, ο ηγεμονικός ανδρισμός –πάντα ετεροσεξουαλικός -βασίζει τη συγκρότησή του στον αποκλεισμό του «Άλλου» που σε αυτή την περίπτωση είναι η ομοφυλοφιλία η οποία καταλήγει να θεωρείται συνώνυμο μιας θηλυκής ταυτότητας. Οι ετεροσεξουαλικές, λοιπόν, μορφές ανδρισμού θεωρούνται ως οι μόνες «κανονικές» και υγιείς, ενώ οι υπόλοιπες αυτόματα θεωρούνται «αποκλίνουσες».
Αν μια συμπεριφορά θεωρηθεί ότι αποκλίνει από την ετεροσεξουαλικότητα, τότε ενεργοποιείται αρνητική προδιάθεση, συχνά προκαλείται φόβος ή/και αηδία, συναισθήματα που μπορεί να οδηγήσουν στη βία, με συνέπεια υποκείμενα με διαφορετική ταυτότητα φύλου, ή σεξουαλικό προσανατολισμό ή και με ‘θηλυπρεπή’ συμπεριφορά σύμφωνα με τα στερεότυπα για τους έμφυλους ρόλους, να υφίστανται παρενόχληση ή και διάφορες μορφές βίας. Για παράδειγμα, η σωματική οικειότητα μεταξύ των αγοριών, όπως φιλιά και εναγκαλισμοί σε μια συνάντηση, είναι κάτι που αποφεύγεται εξαιτίας της ομοφοβίας και του φόβου θηλυπρέπειας.
Επίσης, άμεση είναι η διασύνδεση ομοφοβίας και μισογυνισμού. Είναι μειωτικό για ένα αγόρι να το αποκαλέσουν ‘κορίτσι’. Από τις χειρότερες βρισιές είναι αργότερα να αποκαλέσεις έναν άνδρα «γυναικούλα» ή κάτι παρεμφερές. Αντίθετα αποτελεί θετικό το να αποκαλέσεις μια γυναίκα «αντράκι» ή ‘’παληκάρι’’ γιατί οι ανδρικές αξίες είναι ιεραρχικά ανώτερες. Ο ηγεμονικός ανδρισμός συνδέεται με την ομοφοβία καθώς τα περισσότερα από τα χαρακτηριστικά τα οποία αποδίδονται στους άνδρες ομοφυλόφιλους αναφέρονται στις γυναίκες. Η ομοφοβία, λοιπόν, αποτελεί μέσο παγίωσης της σεξουαλικότητας και του φύλου, μέσω της συκοφάντησης της θηλυκότητας και του συσχετισμού της με την ομοφυλοφιλία. Για να χαρακτηρισθεί ομοφυλοφοβικά ένα αγόρι σε «αδερφή» ή gay αρκεί να υπερβαίνει συγκεκριμένες αξιώσεις με βάση τα έμφυλα στερεότυπα σε θέματα γλώσσας, ένδυσης, συμπεριφοράς. Π.χ, ένας ήσυχος μαθητής ή ένας μαθητής που κλαίει, ή δεν του αρέσει να παλεύει ή να παίζει ποδόσφαιρο, ή κάνει παρέα και με κορίτσια μπορεί να στιγματιστεί.
Ο ηγεμονικός ανδρισμός επιβάλει ταυτότητες στους «Άλλους» και τους φέρνει σε εξαιρετικά δυσχερή θέση στοχοποιώντας τους
Η ετεροσεξουαλικότητα, ο μισογυνισμός και η ομοφοβία δρουν στο πλαίσιο του σχολείου αφήνοντάς ελάχιστα περιθώρια αντίδρασης στους περισσότερους μαθητές, μαθήτριες και στους εκπαιδευτικούς. Ένα πολύ συχνό παράδειγμα είναι ο ομοφοβικός λεκτικός εκφοβισμός μεταξύ μαθητών «Αν το κάνεις, θα σε γ… !». Ένας μαθητής επιχειρεί να εκφοβίσει έναν άλλο στιγματίζοντάς τον, μέσω της υποταγής του σε παθητικό/θηλυπρεπή άνδρα, δηλαδή με τη μετατροπή του σε μη-άνδρα. Ο ηγεμονικός ανδρισμός –που είναι οπωσδήποτε ετεροσεξουαλικός –έχει την εξουσία και επιβάλει ταυτότητες στους Άλλους. Ο ανδρισμός δεν αποτελεί ένα αυτονόητο, αντίθετα πρέπει συνεχώς να διεκδικείται, να κατακτάται και να αποδεικνύεται -για παράδειγμα και μέσα από την ετεροσεξιστική παρενόχληση και τον ομοφοβικό και τρανσφοβικό εκφοβισμό.
Αυτό έχει ιδιαίτερες επιπτώσεις στη σχολική ζωή των μαθητών και μαθητριών που δεν επιθυμούν την απόκτηση των κυρίαρχων ανδρικών ή γυναικείων ταυτοτήτων ή έχουν διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό ή ταυτότητα φύλου. Όσα αγόρια δεν έχουν μια έμφυλη «ταυτότητα» υπερ-ανδρισμού στιγματίζονται και μέσα από ομοφοβικά σχόλια γίνεται προσπάθεια συμμόρφωσης στα πρότυπα του ανδρισμού και της ετεροσεξουαλικότητας. θα πρέπει να τονιστεί εδώ ότι δεν ταυτίζονται όλα τα αγόρια με αυτές τις ηγεμονικές εκφάνσεις ανδρισμού και συνεπώς δε θα πρέπει να θεωρηθούν ως μια ομοιογενή ομάδα.
Οι ετεροσεξουαλικές προσδοκίες φέρνουν μαθητές και μαθήτριες με διαφορετικούς σεξουαλικούς προσανατολισμούς σε εξαιρετικά δυσχερή θέση. Αγόρια και κορίτσια που φαίνονται ή είναι αβέβαια για την ταυτότητα φύλου τους γίνονται στόχος ομοφοβικών επιθέσεων. Καθώς ο ανδρισμός έχει μεγαλύτερη αξία στην κοινωνία, τα αγόρια που φαίνεται να παραβαίνουν τις κανονικότητες για το φύλο τους και να υπονομεύουν το κεντρικό αξίωμα του ανδρισμού, δηλαδή την ετεροσεξουαλικότητα, στιγματίζονται περισσότερο.
Μια αντι–ετερο-σεξιστική πολιτική θα συμβάλει στη μείωση της ομοφοβίας και της τρανσφοβίας στο χώρο της εκπαίδευσης αλλά και γενικότερα στην κοινωνία
Η βία, γενικά, στο χώρο του σχολείου φαίνεται ότι συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με τους όρους συγκρότησης της ανδρικής ταυτότητας. Είναι σημαντικό, λοιπόν, ο παράγοντας φύλο να παίξει κεντρικό ρόλο, τόσο στη γενικότερη ενταξιακή πολιτική στην εκπαίδευση, όσο και στο σχεδιασμό στρατηγικών για την καταπολέμησης του εκφοβισμού στο πλαίσιο των οποίων πρέπει ρητά να περιλαμβάνεται ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η ταυτότητα φύλου και η έκφραση φύλου. Τα παραπάνω πρέπει να είναι τμήμα της εκπαίδευσης /μετεκπαίδευσης των εκπαιδευτικών ώστε να μπορούν να συζητούν και να χειρίζονται τα θέματα αυτά. Παράλληλα θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι με το θέμα φορείς θα έχουν την κατάλληλη τεχνογνωσία, τους πόρους και τις αρμοδιότητες ώστε να διασφαλιστεί η παροχή της κατάλληλης υποστήριξης και προστασίας στα παιδιά σε όλη τη διαδικασία. Στο επίπεδο αυτό είναι χρήσιμο να λάβουμε υπόψη καλές πρακτικές άλλων χωρών που έχουν αξιολογηθεί θετικά στην καταπολέμηση του ομοφοβικού και τρανσφοβικού εκφοβισμού.
Κρίνεται απαραίτητο να γίνει συστηματική και πολυεπίπεδη προσπάθεια για τη δημιουργία ενός κλίματος μη ανεκτικού στην ετεροσεξιστική παρενόχληση και στον ομοφοβικό και τρανσφοβικό εκφοβισμό στην εκπαίδευση. Εκτιμώ ότι υπάρχουν πολλά εμπόδια και περιορισμοί. Οι δυσκολίες αυτής της πολιτικής δεν πηγάζουν μόνον από αυτά που συμβαίνουν στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, αλλά επηρεάζονται και από τους κυρίαρχους/ηγεμονικούς Λόγους. Παρά ταύτα, το σχολείο μπορεί να αποτελέσει ένα προνομιακό πεδίο παρέμβασης προς την κατεύθυνση της έμφυλης συμμετρίας και της άρσης του ετεροσεξισμού –σε συνεργασία και με άλλους θεσμούς – προς όφελος των ίδιων των υποκειμένων και γενικότερα της κοινωνίας – αρκεί να υπάρχει πολιτική βούληση για μια αντι–ετερο-σεξιστική εκπαίδευση, γιατί τεχνογνωσία υπάρχει. Η εφαρμογή της θα συμβάλει στη μείωση της ομοφοβίας και της τρανσφοβίας –στο χώρο της εκπαίδευσης αλλά και γενικότερα στην κοινωνία. Επισημαίνεται ότι απαραίτητο στοιχείο στη πορεία αυτή και ζήτημα άμεσης προτεραιότητας είναι η προώθηση μιας νέας αντίληψης για τον ανδρισμό – θέμα που συνδέεται άμεσα με τον ομοφοβικό και τρανσφοβικό εκφοβισμό και την ετεροσεξιστική παρενόχληση..
* Δήμητρα Κογκίδου, καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης στο ΑΠΘ
Πηγή: tvxs.gr
Apr 102014
Ενδοσχολική επιμόρφωση για τους εκπαιδευτικούς του 6ου Γυμνασίου Αθηνών και του 17ου Γυμνασίου Αθηνών. Η επιμόρφωση έγινε στο πλαίσιο του προγράμματος Εκπαίδευση Αλλοδαπών και Παλιννοστούντων Μαθητών, με θέμα «Επίλυση συγκρούσεων στο πολυπολιτισμικό σχολείο».
Εξερευνήσαμε την προθυμία μας να ενοχληθούμε και πως αυτή σχετίζεται με την επίλυση συγκρούσεων. Αναζητήσαμε καινούργιους τρόπους να ακούμε. Αναρωτηθήκαμε για τις υποθέσεις που κάνουμε για τον εαυτό μας και τους άλλους. Εστιάσαμε σε δεξιότητες απαραίτητες στην επίλυση συγκρούσεων.
Όμορφες και οι δυο Τετάρτες, φιλόξενο το σχολείο. Τη σκυτάλη παίρνει η Νάνσυ Παπαθανασίου, που ολοκληρώνει την επιμόρφωση αρχές Μαΐου.
Ένα ευχαριστώ για όλους τους εκπαιδευτικούς που συμμετείχαν, για την παρουσία και τον τρόπο τους. Και ευχές για καλή δύναμη, για όλα όσα προσπαθείτε να φέρετε σε πέρας καθώς οδεύει η χρονιά προς την ολοκλήρωση της.
Ένα κλικ εδώ για φωτογραφίες από την επιμόρφωση
Mar 172014
Mar 112014
Επιμόρφωση εκπαιδευτικών σήμερα στο 3ο ΕΠΑΛ Σιβιτανιδείου στην Καλλιθέα, στα πλαίσια του προγράμματος Εκπαίδευση Αλλοδαπών και Παλιννοστούντων Μαθητών (Ενδοσχολική υποστήριξη σχολείου). Λίγο ανάποδη η μέρα, με ανάγκες που προέκυψαν την τελευταία στιγμή, ανατροπές στο πρόγραμμα, απαιτήσεις του σχολείου και της ζωής που έκαναν τη πρόκληση μεγαλύτερη.
Μείναμε στο ‘εδώ και τώρα’, σε ανάγκες άμεσες που ζητούσαν την προσοχή μας. Μαζέψαμε προβλήματα και προβληματισμούς, κάναμε συνδέσεις ανάμεσα στα θέματα, βρήκαμε το νήμα που τα συνδέει. Μιλήσαμε για ανάγκες και όρια, για σχέση και κανόνες, για την αδιαφορία και την υπερκινητικότητα. Προβληματιστήκαμε, αναρωτηθήκαμε, συγκινηθήκαμε παρέα.
Στην ερώτηση πως φεύγεις από εδώ σήμερα, τι παίρνεις φεύγοντας; η ομάδα απάντησε:
Είδα μια άλλη οπτική, πράγματα που δεν είχα σκεφτεί. Ψάχνω τρόπους να μεταδώσω τη γνώση. Δεν ξέρω αν το έχω. Μήπως πρέπει να ψάξω παραπάνω; Αν ενεργοποιήσω το παίδί μέσα μου, χάρηκε με αυτό! Να ενεργοποιήσω και τα παιδιά.
Μου είναι πιο εύκολο να διαχειριστώ δύσκολες καταστάσεις, πήρα ιδέες. Μπορώ να κάνω την επικοινωνία καλύτερη.
Δόθηκε η ευκαιρία να δούμε τόσα διαφορετικά θέματα από άλλη οπτική γωνία, για να τα διαχειριστούμε καλύτερα στην τάξη.
Αναθεώρησα τις απόψεις μου… μερικώς! Για τα υπερκινητικά και τα επιθετικά παιδιά. Από αύριο, ξανά στην τάξη. Θα προσπαθήσω να τα κάνω πράξη. Θα δω και τα αποτελέσματα, να δω αν είναι προς συμφέρον των παιδιών.
Το ανθρώπινο είδος έχει ποικιλομορφία! Διαχείριση με αναρχική και ανοιχτή σκέψη! Σκίζεις την ατμόσφαιρα με ένα κοπίδι και βλέπεις τα πράγματα αλλιώς. Μοιραστήκαμε προσωπικές εμπειρίες με ειλικρίνεια.
Mar 072014
«Πολεμώντας το ‘βαριέμαι’: δρω και αναπνέω σε πείσμα των καιρών!». Αυτός είναι ο τίτλος που η ομάδα εκπαιδευτικών έδωσε στη φετινή της δράση στο 14ο Γυμνάσιο Αθηνών. Η δράση γίνεται στο πλαίσιο του προγράμματος Εκπαίδευση Αλλοδαπών και Παλιννοστούντων Μαθητών (Ενδοσχολική υποστήριξη σχολείου) και αφορά παρέμβαση με θέμα την προώθηση της ένταξης και της προόδου όλων των μαθητών και μαθητριών του σχολείου.
Από τον Οκτώβρη του 2013 ανέλαβα την εποπτεία της δράσης σε συνεργασία με ομάδα εκπαιδευτικών του 14ου Γυμνασίου. Αφού εξερευνήσαμε τις ανάγκες των εκπαιδευτικών και μαθητών (μέσα από ερωτηματολόγια και προσωπικές συζητήσεις) σχεδιάσαμε μια δράση που εστιάζει στη χαρά και τη δημιουργικότητα. Υπο-ομάδες εκπαιδευτικών ανέλαβαν το συντονισμό διαφορετικών δράσεων. Άλλες εστιάζουν στη δημιουργική έκφραση (ζωγραφική, χορός, μουσική), άλλες στη μάθηση μέσα από δημιουργικά πρότζεκτ.
Τα πρώτα σημάδια είναι ενθαρρυντικά. Τα παιδιά, ως επί το πλείστον, έχουν κινητοποιηθεί, έχουν αποκαλύψει κρυφά ταλέντα, έχουν χαρεί και αυτό επιδρά και στη συμμετοχή τους στις άλλες δραστηριότητες του σχολείου.
Η δράση συνεχίζεται και θα ολοκληρωθεί τον Μάιο, με το κλείσιμο της σχολικής χρονιάς.
Feb 242014
Πηγή: www.photodentro.gr
Χορός στα σχολεία!
Για την Αντιγόνη Γύρα το να φέρει το χορό στα δημοτικά σχολεία ήταν ένα όραμα. Το εμπνεύστηκε εργαζόμενη ως εθελόντρια στο 2ο Δημοτικό Σχολείο Βούλας όπου φοιτούν τα παιδιά της. Χορογραφήθηκε, έγινε δράση και πρόταση μέσα από την παράσταση ΕΚ-ΠΛΗΞΗ – «Το Τσίρκο που Kοιμήθηκε», ταξιδεύει για δεύτερη χρονιά φέτος σε σχολεία και τον Μάρτιο παρουσιάζεται για λίγες παραστάσεις στο studio Κινητήρας. Μιλώντας στο Φωτόδεντρο για τη διαδρομή και την εμπειρία κάνει μια πορεία στο πριν, στο τότε, στο τώρα και στο μετά.
Τι σε έκανε να …γυρίσεις στα θρανία;
Η ιδιότητα μου ως μαμά. Μπήκα στο σχολείο των παιδιών μου και το αγάπησα πιο πολύ από το δικό μου. Ταυτόχρονα όλα αυτά που γίνονται γύρω μου με κάνουν να στρέφομαι όλο και περισσότερο στα παιδιά. Είναι οι πιο έντιμοι θεατές και αξίζει να επενδύσεις σε αυτά.
Πόσο απρόσμενη ήταν η πρόταση για χοροθέατρο/σωματικό θέατρο στην εκπαιδευτική κοινότητα; Χρειάστηκε να πείσετε τους εκπαιδευτικούς;
Απρόσμενη όπως το λες…Αρκετά ακραία αντιμετώπιση. Μας αντιμετωπίζουν είτε πολύ θετικά ή πολύ αρνητικά. Γενικά, είναι ιδιαίτερα δύσκολο, κυρίως γιατί πρέπει να πειστούν οι δάσκαλοι όλων των τμημάτων να συμμετέχουν. Οι περισσότεροι όμως μετά μένουν πολύ χαρούμενοι κι αυτό μας γεμίζει κι εμάς χαρά κι ικανοποίηση.
Ποιες αξίες προτείνετε με «Το τσίρκο που κοιμήθηκε» στα παιδιά;
Τη βασικότερη αξία του ΜΑΖΙ και παράλληλα την αξία της διαφορετικότητας. Ο καθένας μας είναι μια ξεχωριστή οντότητα που μπορεί να συνεισφέρει με διαφορετικό τρόπο σε μια ομάδα αλλά και η ομάδα οφείλει να ακούει ΟΛΕΣ τις φωνές της ομάδας.
Και ποιά είναι η δική τους ανταπόκριση; Τι είδατε σε αυτά που δεν σας λένε με λόγια;
Είναι απίστευτο το πόσο τα παιδιά χαλαρώνουν, συμμετέχουν και εντάσσονται στη δράση όσο περνάει η ώρα. Έχουν τόση ανάγκη να εκφραστούν και να εκτονωθούν και μόλις καταλάβουν ότι τους έχει δοθεί αυτός ο…χώρος επικοινωνούν με το σώμα, με το μυαλό, με όλο τους το ΕΙΝΑΙ!
Πολλά παιδιά σήμερα ξεκινούν μπαλέτο από τα 3 ή τα 4, σύγχρονο χορό από τα 5, zumba πριν τα 6… Τα βοηθά να εξοικειωθούν με το χορό, με την κίνηση;
Κατά τη γνώμη μου το καλύτερο είναι τα παιδιά να ξεκινάνε με ρυθμική ή δημιουργικό χορό γύρω στα 5 και σταδιακά να προχωράνε στο σύγχρονο και το μπαλέτο. Τώρα για το ζούμπα καλύτερα να μην εκφραστώ….
Τι είναι αυτό που επιτρέπει στα παιδιά να εκφραστούν μέσα από το σώμα και την κίνηση;
Η άμεση σχέση που έχουν με το συναίσθημα τους και ταυτόχρονα το γεγονός ότι τα σώματα τους είναι ακόμη ανοιχτά στα ερεθίσματα, εύπλαστα και δεν έχουν υποστεί ακόμη τους ενήλικους περιορισμούς.
Και τι πιστεύεις ότι τα καθηλώνει;
Η αλήθεια και η εσωτερική ησυχία.
Πώς προσαρμόσατε την παράσταση ΕΚ-ΠΛΗΞΗ «Το τσίρκο που κοιμήθηκε» για να παιχτεί στον Κινητήρα; Τι έχασε και τι κέρδισε από αυτό τη «διασκευή»;
Η αφηγηματική εκδοχή κερδίζει στην ιστορία και στον πλούτο των χορογραφιών (τις βλέπουμε όλες μαζεμένες και τις χορταίνουμε) ενώ η διάδραση και το παιχνίδι που γίνονται στο σχολείο μειώνονται πολύ. Επίσης δεν είναι ΕΚΠΛΗΞΗ γεγονός που καθορίζει σημαντικά τη δράση μας στο σχολείο (τα παιδιά δεν ξέρουν ΠΟΤΕ θα πάμε κι εκεί που κάνουν μάθημα, ορμάμε κυριολεκτικά μέσα στην τάξη και η σχολική μέρα παίρνει μια αναπάντεχη τροπή). Έτσι ή αλλιώς πάντως εμείς το αγαπάμε το τσίρκο μας!!!!!
Σε μια φράση ή σε μια εικόνα η μέχρι σήμερα εμπειρία από το ταξίδι στα σχολεία;
ΜΑΘΗΜΑ ΖΩΗΣ και ΒΑΘΕΙΑ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ.
Δείτε περισσότερα για την Αντιγόνη Γύρα
Δείτε περισσότερα για την παράσταση ΕΚ-ΠΛΗΞΗ – «Το Τσίρκο που Kοιμήθηκε» στον Κινητήρα
Δείτε περισσότερα για τις παραστάσεις στα σχολεία και για τους συντελεστές
Feb 192014
(φωτογραφία: Κωνσταντίνος Τσακαλίδης/FosPhotos)
Πηγή: tvxs.gr
Λαμβάνει υπόψη του το εκπαιδευτικό μας σύστημα την οικογενειακή ποικιλομορφία;
Σύγχρονες μορφές οικογενειακής οργάνωσης: ένα ιδεατό σενάριο
Μία άσκηση στο βιβλίο των μαθηματικών της ΣΤ’ τάξης
«Οι δυο μπαμπάδες του Κωστή πηγαίνουν σε ένα κατάστημα για να αγοράζουν ένα παιχνίδι που κοστίζει 50 ευρώ. Ο καταστηματάρχης τους κάνει έκπτωση 20%. Πόσα χρήματα θα πρέπει να πληρώσουν οι μπαμπάδες του Κωστή;».
Είναι μια από τις ασκήσεις στο βιβλίο των μαθηματικών της ΣΤ’ τάξης του Δημοτικού. Μια από τις κατευθυντήριες οδηγίες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη συγγραφή των νέων σχολικών εγχειριδίων ήταν ότι θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η βιωμένη εμπειρία όλων των οικογενειών και το γεγονός ότι η οικογένεια μετασχηματίζεται και επαναπροσδιορίζεται διαρκώς στο χώρο και στο χρόνο. Κατά συνέπεια, στα νέα εγχειρίδια καλό θα είναι να συμπεριληφθούν όλοι οι τύποι των σύγχρονων οικογενειών, καθώς και οι ατομικές και οικογενειακές διαδρομές στη διάρκεια του κύκλου ζωής. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα σε αρκετά από τα νέα βιβλία όλων των μαθημάτων να υπάρχουν οικογένειες του ενός ατόμου, μονογονεϊκές οικογένειες, ανασυγκροτημένες οικογένειες ή οικογένειες μωσαϊκό (οι οποίες προκύπτουν από διαζύγιο και νέο γάμο), οικογένειες με άτομα του ίδιου φύλου – με ή χωρίς παιδιά – σύντροφοι ετερόφυλοι που συμβιώνουν ή είναι παντρεμένοι – με ή χωρίς παιδιά -, σύντροφοι που ζουν μαζί ή χωριστά, οικογένειες από διαφορετικό εθνικό, θρησκευτικό ή άλλο πλαίσιο (με εμπειρίες μετακίνησης λόγω μετανάστευσης ή διωγμών), διαπολιτισμικές οικογένειες, παιδιά που μεγαλώνουν σε ιδρύματα ή σε ανάδοχες οικογένειες κ.ά. Πάντως, αριθμητικά κυριαρχεί το παντρεμένο ζευγάρι με παιδιά που είναι το κυρίαρχο μοντέλο οικογενειακής οργάνωσης.
Η αντιπρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου: «Τα σχολικά εγχειρίδια δεν θα εγκρίνονται αν δεν καταγράφουν τους σύγχρονους τρόπους οργάνωσης και λειτουργίας των οικογενειών».
Η αντιπρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου σε ένα πρόσφατο άρθρο της σε εκπαιδευτικό περιοδικό έγραψε: «Τα βιβλία που υπάρχουν σήμερα έχουν γενικά λιγότερα στερεότυπα από τα παλιά, παρ’ όλα αυτά, όμως, όλα τα νέα βιβλία δεν καταγράφουν ικανοποιητικά τους σύγχρονους τρόπους οργάνωσης και λειτουργίας των οικογενειών. Στον προγραμματισμό μας είναι η θέσπιση πιο αυστηρών προδιαγραφών για την έκδοση εκπαιδευτικού υλικού έτσι ώστε στο μέλλον να μην εγκρίνεται αν δεν εμπεριέχει την οικογενειακή ποικιλομορφία. Με το μέτρο αυτό θέλουμε να στείλουμε και ένα μήνυμα στην ελληνική κοινωνία. Πρωτίστως, όμως, εκτιμούμε ότι θα λειτουργήσει καταξιωτικά για τα μέλη των μη συμβατικών μορφών οικογενειακής οργάνωσης, θα συμβάλλει στη μείωση των διακρίσεων, στη μεγαλύτερη αποδοχή τους ως θεμιτής επιλογής και στην ανάδειξη και των θετικών τους όψεων. Ταυτόχρονα, η μείωση του κοινωνικού στίγματος θα στρέψει σταδιακά την προσοχή μας από τη δομή της οικογένειας στη λειτουργικότητά τους. Τέλος, η προσπάθειά μας αυτή θα ενταχθεί στην ανάπτυξη και διάδοση κατευθυντήριων οδηγιών για τη μείωση του σεξισμού και άλλων μορφών διακρίσεων στο εκπαιδευτικό υλικό.»
Η διευθύντρια ενός μεγάλου εκδοτικού οίκου: «Πριν από 10 χρόνια ιδρύσαμε τη σειρά: «Μεγαλώνοντας σε μονογονεϊκή οικογένεια» και πέρσι «Μεγαλώνοντας σε οικογένειες ουράνιο τόξο».
Η διευθύντρια ενός μεγάλου εκδοτικού οίκου που εξειδικεύεται στη παιδική λογοτεχνία τονίζει: «Προς το παρόν, τα περισσότερα παιδικά βιβλία δεν αντικατοπτρίζουν την οικογενειακή ζωή πολλών παιδιών. Όταν ένα βιβλίο μιλά για τις διακοπές το καλοκαίρι, η εικονογράφηση συχνά περιλαμβάνει τη μαμά, τον μπαμπά και το παιδί ή τα παιδιά, περιθωριοποιώντας όλους τους άλλους τύπους οικογενειών». Και προσθέτει: «Εμείς επιλέγουμε να εκδώσουμε βιβλία και οπτικοακουστικό υλικό που δίνει τη δυνατότητα έκθεσης και εξοικείωσης των παιδιών, ιδιαίτερα της προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας, με υλικό για όλες τις μορφές οικογενειακής οργάνωσης, προσέχοντας να μη προχωρούμε σε γενικεύσεις και αξιολογικές κρίσεις με μοναδικό κριτήριο τη δομή της οικογένειας και να καλλιεργούμε ταυτόχρονα το σεβασμό στην οικογενειακή ποικιλομορφία. Πριν από 10 χρόνια ιδρύσαμε τη σειρά: «Μεγαλώνοντας σε μονογονεϊκή οικογένεια» και πέρσι τη σειρά «Μεγαλώνοντας σε οικογένειες ουράνιο τόξο». Πρόσφατα βγήκαν δύο βιβλία μας όπου παιδιά μεγαλώνουν σε οικογένειες με ομόφυλα άτομα και πήγαν πολύ καλά. Ετοιμάζονται άλλα δύο γιατί εκτιμούμε ότι στην τρέχουσα συγκυρία όπου η αναγνώριση του συμφώνου συμβίωσης για τα ομόφυλα άτομα συναντά εμπόδια διαφόρων ειδών και αντιστάσεις, είναι σημαντικό για τα παιδιά που μεγαλώνουν στις οικογένειες αυτές να βλέπουν τις οικογένειές τους να απεικονίζονται στα παραμύθια όπως όλες οι άλλες, να βλέπουν ότι μερικές μαμάδες ερωτεύονται άλλες μαμάδες, μερικοί μπαμπάδες ερωτεύονται άλλους μπαμπάδες και ζουν μαζί και αυτό είναι ΟΚ. Είναι σημαντικό για τα παιδιά αυτά –αλλά και για όλα τα παιδιά – να γίνει κατανοητό ότι οι γονείς τους είναι ζευγάρια σαν όλα τα άλλα, δηλ. άνθρωποι που ερωτεύθηκαν και ζουν μαζί, ότι οι οικογένειές τους είναι σαν όλες τις άλλες οικογένειες, που παρά τις διαφορές που έχουν στη δομή τους, έχουν πολλές κοινές λειτουργίες και πολλά κοινά προβλήματα στην καθημερινότητα, αλλά αντιμετωπίζουν και πρόσθετες δυσκολίες εξαιτίας του διαφορετικού βαθμού αποδοχής τους, τόσο στο επίπεδο της κοινής γνώμης, όσο και στην αντιμετώπισή τους μέσω της κοινωνικής πολιτικής. Νομίζουμε ότι με αυτόν τον τρόπο συμβάλουμε στην άρση ορισμένων εμποδίων για την αποδοχή τους που προέρχονται από την ομοφοβία, την ύπαρξη προκαταλήψεων και την έλλειψη ανάλογων προτύπων.»
Το ΚΕ.ΜΕ.ΤΕ και το ΙΠΕΜ: Δημιουργία λίστας με λογοτεχνικά βιβλία για παιδιά και εφήβους που στηρίζονται στις σύγχρονες αντιλήψεις για την οικογενειακή ζωή.
Το ΚΕ.ΜΕ.ΤΕ. (Kέντρο Μελετών και Τεκμηρίωσης της ΟΛΜΕ) και το ΙΠΕΜ (Ινστιτούτο Παιδαγωγικών και Ερευνητικών Μελετών της ΔΟΕ) αποφάσισαν τη σύσταση μιας κοινής επιτροπής, που σε συνεργασία με αντίστοιχες άλλων οργανισμών ή οργανώσεων, θα μελετούν τα λογοτεχνικά βιβλία για παιδιά και εφήβους και θα συνιστούν σε γονείς, εκπαιδευτικούς, σχολικές και δημόσιες βιβλιοθήκες αυτά που προωθούν το ζήτημα της οικογενειακής ποικιλομορφίας και τις σύγχρονες αντιλήψεις για την οικογενειακή ζωή. Επίσης, στο πλαίσιο ενός Ευρωπαϊκού προγράμματος που συμμετέχουν, διοργανώνουν σε συνεργασία με το τμήμα Ψυχολογίας και την Παιδαγωγική Σχολή μια σχετική σειρά σεμιναρίων για εκπαιδευτικούς σε κάθε περιφέρεια. Σε αυτά παρουσιάζεται ο «Οδηγός για την Οικογενειακή Ποικιλομορφία» για εκπαιδευτικούς και με βιωματικές μεθόδους αποκτούν την κατάλληλη τεχνογνωσία, τις δεξιότητες και τα μέσα ώστε να χειριστούν τα ζητήματα αυτά στο σχολείο.
Ανάπτυξη πρωτοβουλιών από πολλούς εκπαιδευτικούς για την εισαγωγή θεμάτων που έχουν σχέση με όλες τις οικογένειες σε πολλές περιοχές του αναλυτικού προγράμματος.
Πολλοί εκπαιδευτικοί -σε ατομικό επίπεδο- έχουν αναπτύξει στρατηγικές για την αντιμετώπιση του ελλείμματος που υπάρχει ακόμα σε ορισμένα εγχειρίδια στον τομέα αυτό και ενθαρρύνουν μαθητές/τριες στον εντοπισμό του φαινομένου και στην κριτική αντιμετώπισή του. Επιπρόσθετα, όπου κρίνεται αναγκαίο, εκπαιδευτικοί κατασκευάζουν ή επιλέγουν πρόσθετο κατάλληλο υλικό για τη διδασκαλία και το αναρτούν στις τράπεζες υλικού για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση ώστε να είναι διαθέσιμο και σε άλλους/ες. Οι εκπαιδευτικοί μας έχουν αναπτύξει αξιοσημείωτη δραστηριότητα στον τομέα αυτό. Την προηγούμενη βδομάδα το πρώτο βραβείο παιδικής λογοτεχνίας δόθηκε σε ένα παραμύθι της σειράς για την καταπολέμηση της ομοφοβίας που έγραψε ένας νηπιαγωγός. Πρόσφατα ένα δημοτικό σχολείο στη Γκράβα με μεγάλο ποσοστό αλλόγλωσσων μαθητών/τριών διοργάνωσε, στο πλαίσιο ενός project, ένα φεστιβάλ με θέμα τη ζωή στις οικογένειές όπου παρουσιάσθηκαν τα έργα των παιδιών, αποτέλεσμα μιας δημιουργικά κριτικής διαδικασίας πάνω στο φαινόμενο. Οι γονείς και οι επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να θαυμάσουν έργα από ποικίλες μορφές τέχνης, όπως φωτογραφία, βίντεο, ζωγραφική, θεατρικό δρώμενο, μουσική σύνθεση /τραγούδι, χορό, κείμενο πεζό ή ποιητικό, κολάζ και αφίσα.
Εκπαιδευτικοί που διδάσκουν σε μικρά παιδιά χρησιμοποιούν στην τάξη τους και τα παλιά κλασικά παραμύθια αλλά ζητούν από τα παιδιά να σταθούν κριτικά σ’ αυτά και να κάνουν τις δικές τους ιστορίες με τις δικές τους οικογενειακές διαδρομές. Πρόσφατα μάλιστα μια ομάδα εκπαιδευτικών /συγγραφέων παιδικής λογοτεχνίας διαμόρφωσαν έναν κατάλογο με ερωτήσεις που βοηθούν γονείς και εκπαιδευτικούς να εντοπίσουν άμεσα αν τα βιβλία ανταποκρίνονται στα νέα δεδομένα για τις οικογένειες.[1]
Άλλοι εκπαιδευτικοί έχουν επιχειρήσει να αλλάζουν την προκατάληψη που υπάρχει για πολλές μη συμβατικές μορφές οικογενειακής οργάνωσης εισάγοντας στην τάξη τη μελέτη θεμάτων που έχουν σχέση με τις οικογένειες σε πολλές περιοχές του αναλυτικού προγράμματος. Πολλά παιδιά έχουν δουλέψει σε projects όπου μελετούσαν την εικόνα των οικογενειών στις διαφημίσεις, στις εφημερίδες, στην τηλεόραση, στα νεανικά περιοδικά και στα κόμικς κ.ά.. Πολλοί γονείς και μέλη της τοπικής κοινωνίας έχουν προσκληθεί στα σχολεία για να αποτελέσουν “ζωντανά” παραδείγματα στον τομέα της οικογενειακής ποικιλομορφίας. Το θεατρικό παιχνίδι, η θεατρική ομάδα, τα εικαστικά αποτελούν επίσης ιδανική συνθήκη για τη συζήτηση αυτών των θεμάτων.
Η εκπαίδευση/μετεκπαίδευση των εκπαιδευτικών περιλαμβάνει μαθήματα σχετικά με τις μορφές οικογενειακής οργάνωσης στις σύγχρονες κοινωνίες.
Τα περισσότερα τμήματα εκπαίδευσης/μετεκπαίδευσης των εκπαιδευτικών έχουν συμπεριλάβει στα προγράμματά τους τη διερεύνηση θεμάτων σχετικών με τις οικογένειες έτσι ώστε οι εκπαιδευτικοί να μπορούν να χειριστούν την ρευστή πραγματικότητα των εξελισσόμενων οικογενειακών δομών και την οικογενειακή ποικιλομορφία στην οποία ζει ένα συνεχώς αυξανόμενο ποσοστό μαθητών και μαθητριών. Οι υποψήφιοι εκπαιδευτικοί αποφοιτούν σωστά ενημερωμένοι/ες για τα ζητήματα αυτά έτσι ώστε να μπορούν να καταπολεμήσουν στερεότυπα και προκαταλήψεις που υπάρχουν για μη κυρίαρχες μορφές οικογενειακής οργάνωσης στο σχολείο και να σταθούν δίπλα στα παιδιά όταν βιώνουν δυσκολίες. Για παράδειγμα, αποκτούν την κατάλληλη τεχνογνωσία ώστε να επιλέγουν και πρόσθετα υλικά που εμπεριέχουν την οικογενειακή ποικιλομορφία γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι εκτός από τη μετάδοση γνώσεων και δεξιοτήτων στους μαθητές και στις μαθήτριες, το εκπαιδευτικό υλικό αποτελεί πηγή από την οποία αντλούνται γνώσεις και πληροφορίες για τον κόσμο και τον πολιτισμό και γι’ αυτό πρέπει να επιλέγεται προσεκτικά. Οι εκπαιδευτικοί μαθαίνουν πως να χειριστούν το υπάρχον υλικό με διαφορετικό τρόπο και να επιλέξουν επιπρόσθετο υλικό ανάλογα με την ηλικία των παιδιών από τους τομείς της καθημερινής τους ενασχόλησης (εφημερίδες, περιοδικά, λογοτεχνικά έργα, μελέτες, τραγούδια, ταινίες, σκίτσα, σχετικές δικτυακές ιστοσελίδες κ.ά.).
Σύγχρονες μορφές οικογενειακής οργάνωσης και σχολείο: η πραγματικότητα
Όπως θα καταλάβατε, τα παραπάνω δεν αντανακλούν την ελληνική πραγματικότητα. Είναι ένα ιδεατό σενάριο, αν και ορισμένα στοιχεία του είναι πραγματικά.
Πάντως οι βαθιές πολιτισμικές αλλαγές που άλλαξαν ριζικά την εικόνα των ευρωπαϊκών κοινωνιών στις τελευταίες δεκαετίες και απαιτούν τη μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος συνδέονται –μεταξύ των άλλων –και με το φαινόμενο του πλουραλισμού των μορφών διαβίωσης και της διεθνοποίησης των συνθηκών ζωής των ανθρώπων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα του πλουραλισμού των μορφών διαβίωσης αποτελούν οι σύγχρονες μορφές οικογενειακής οργάνωσης. Το ζήτημα είναι αν αυτό το λαμβάνει υπόψη του το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Άλλες κοινωνίες που είναι πολύ πιο εξοικειωμένες με το ζήτημα της ποικιλομορφίας των οικογενειών και ιδιαίτερα της ομογονεικότητας – όπως η Ολλανδία- έχουν κάνει βήματα μπροστά εδώ και χρόνια.
Πιστά στην παραδοσιακή πυρηνική οικογένεια και μακριά από τη σύγχρονη ελληνική κοινωνική πραγματικότητα των οικογενειών οι απεικονίσεις της οικογένειας στα σχολικά εγχειρίδια
Ας έρθουμε στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. Θα σας αναφέρω, ενδεικτικά, το παράδειγμα από την μελέτη των σχολικών μας εγχειριδίων του δημοτικού μιας και άρχισα με μια άσκηση στα μαθηματικά.
Από έρευνα των σχολικών εγχειριδίων της Ε’ και ΣΤ’ Δημοτικού [2] προκύπτει ότι είναι πιστά στην παραδοσιακή πυρηνική οικογένεια, δηλαδή στο έγγαμο ζευγάρι (συνήθως με δύο παιδιά) και μακριά από τη σύγχρονη ελληνική κοινωνική πραγματικότητα των οικογενειών- παρά την πρόσφατη αναθεώρησή τους. Οι άνδρες και οι γυναίκες έχουν διακριτούς ρόλους στο πλαίσιο της οικογένειας και ιεραρχημένες σχέσεις. Διαφαίνεται καθαρά η έμφυλη διάσταση του καταμερισμού των ρόλων και κατανομής της εξουσίας. Η γυναίκα προβάλλεται και δραστηριοποιείται κατά βάση μέσα στον ιδιωτικό χώρο της οικογένειας και προσδιορίζεται κυρίως μέσα από το μητρικό και συζυγικό της ρόλο. Οι άνδρες είναι συνήθως απόντες από την οικιακή ευθύνη και φροντίδα των παιδιών και εμπλέκονται στην καθημερινότητα σε έκτακτες περιπτώσεις. Παρά ταύτα, είναι κυρίαρχα πρόσωπα, προσδιορίζουν την ταυτότητα των γυναικών μέσω της χρήσης του επιθέτου τους ή της επαγγελματικής τους ιδιότητας, είναι αρχηγοί της οικογένειας, αυτοί που παίρνουν τις σοβαρές και σημαντικές αποφάσεις, υποδεικνύουν λύσεις, έχουν περισσότερη ελευθερία και δικαιώματα και στο πλαίσιο της ιδιωτικής ζωής. Ιδιαίτερη εμφανίζεται η σχέση της μητέρας με το γιο, ενώ ο πατέρας δίνει κυρίως βαρύτητα στη διαπαιδαγώγηση του γιου τους. Δεν αναδεικνύεται καθόλου η αναγκαιότητα εναρμόνισης των εργασιακής και οικογενειακής ζωής – όχι μόνον για τις μητέρες, αλλά και για τους πατέρες -, ούτε αναγνωρίζεται η σημαντική και όχι αυτονόητη αξία της οικιακής εργασίας. Οι σχέσεις του ζευγαριού συνήθως αποσιωπούνται, αλλά ακόμη και όταν παρουσιάζονται είναι μη ρεαλιστικές και εξιδανικευμένες. Πρόκειται για ζευγάρια που ποτέ δε μαλώνουν, ποτέ δεν έχουν συγκρούσεις αλλά και που ποτέ σχεδόν δεν εκδηλώνουν αισθήματα αγάπης και τρυφερότητας.
Γενικά υπάρχει απουσία κειμένων που να αντιπροσωπεύουν τη σύγχρονη πραγματικότητα της οικογενειακής οργάνωσης στην οποία ζουν οι μαθητές και οι μαθήτριες, τόσο ως προς τη δομή των οικογενειών, όσο και ως προς τη δυναμική που αναπτύσσεται στο εσωτερικό τους και τις ποιοτικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί στις σχέσεις των μελών της και τις διαγενεακές σχέσεις.
Εμφανής είναι η ταύτιση της οικογένειας με το θεσμό του γάμου. Για παράδειγμα, υπάρχουν ελάχιστες αναφορές σε μονογονεϊκές οικογένειες από χηρεία, απουσιάζουν οι ανασυσταμένες οικογένειες, ούτε λόγος να γίνεται για οικογένειες από ομόφυλα ζευγάρια. Δεν υπάρχουν ανάδοχες οικογένειες, δεν γίνονται αναφορές στη θετή γονεικότητα. Δεν υπάρχουν διαπολιτισμικές οικογένειες, άτομα που ζουν μόνα τους. Δεν παρουσιάζονται οικογένειες σε διαφορετικά στάδια του κύκλου ζωής τους, οικογένειες σε περιοχές με εμπόλεμες συγκρούσεις. Δεν γίνεται εμφανές ότι οι οικογένειες ανήκουν σε διαφορετικές κοινωνικές τάξεις γεγονός που συνδέεται με διαφορετικό βαθμό πρόσβασης σε δημόσια και κοινωνικά αγαθά, γεγονός που έχει επιπτώσεις στην ευημερία των μελών της οικογένειας κ.ά.[3]
Η ομογονεικότητα θα συναντήσει πάρα πολλές δυσκολίες για να ενταχθεί στο παιδαγωγικό υλικό ενός σχολείου που προωθεί τις σεξουαλικές «κανονικότητες» με πολλούς τρόπους.
Εκτιμώ ότι η ομογονεικότητα θα συναντήσει πάρα πολλές δυσκολίες για να ενταχθεί στο παιδαγωγικό υλικό του σχολείου γιατί παρά τη συνήθη ρητορική για ελεύθερη και ολόπλευρη ανάπτυξη της υποκειμενικότητας των μαθητών/τριών, εφαρμόζεται διαφορετική πολιτική όταν υπάρχει το ενδεχόμενο να παραβιαστούν οι κανόνες της ετεροσεξιστικής μας κοινωνίας. Εξάλλου το σχολείο προωθεί τις σεξουαλικές «κανονικότητες» με πολλούς τρόπους. Αυτό δεν γίνεται μόνον μέσα από το παιδαγωγικό υλικό στο οποίο αναφερθήκαμε παραπάνω, αλλά και μέσω των αναλυτικών προγραμμάτων, της οργάνωσης και διοίκησης, του κρυφού αναλυτικού προγράμματος κ.ά. Τα όρια της σεξουαλικότητας μπορεί να καθορίζονται από το σχολείο, αλλά διαπραγματεύονται, δοκιμάζονται και αμφισβητούνται από τους/τις μαθητές/τριες που εμπλέκονται ενεργά στην όλη διαδικασία. Υπάρχουν χαρακτηριστικές αναφορές σε διάφορες έρευνες για το πως η ιδεολογία της ετεροσεξουαλικότητας εμπλέκεται καθημερινά σε ποικίλες σχολικές πρακτικές. Για παράδειγμα, όταν προτρέπουμε ένα μικρό αγόρι να γίνει «αληθινός» άνδρας, η προτροπή αυτή εννοείται μέσα στο πλαίσιο ενός ετεροσεξουαλικού αυτονόητου που το σχολείο επικυρώνει, επιδοκιμάζει και παρουσιάζει ως αδιαμφισβήτητο κοινωνικό και ηθικό κανόνα.[4]
Η ετεροσεξουαλικότητα αποτελεί και την κύρια μήτρα μέσω της οποίας το κοινωνικό φύλο κατανοείται από τους μαθητές και τις μαθήτριες, καθώς και από την πλειονότητα των εκπαιδευτικών. Το «αρσενικό» δεν έχει κάποιο νόημα αν δε συσχετιστεί με την ετεροσεξουαλική του σχέση με το «θηλυκό». Και βέβαια αυτός ο Λόγος περί ετεροσεξουαλικότητας μέσα στον οποίο τα αγόρια συγκροτούν τους ανδρισμούς τους είναι άμεσα συνδεδεμένος με Λόγους περί ομοφυλοφοβίας[5] και μισογυνισμού[6]. Έτσι, η ετεροσεξουαλικότητα, ο μισογυνισμός και η ομοφυλοφοβία δρουν στο πλαίσιο του σχολείου αφήνοντάς ελάχιστα περιθώρια αντίδρασης στους περισσότερους μαθητές, μαθήτριες και στους εκπαιδευτικούς.
Η εκπαίδευση, λοιπόν, αποτελεί χώρο μέσα στον οποίο ασκούνται καθημερινά πρακτικές σεξουαλικότητας, αν και συχνά δεν αναγνωρίζονται ως τέτοιες από τους/τις εκπαιδευτικούς και αυτό συμβαίνει ανεξάρτητα από την ύπαρξη θεσμοθετημένου μαθήματος σεξουαλικής ή διαφυλικής αγωγής.
Να μη ξεχνάμε βέβαια ότι αυτά που συζητάμε και συμβαίνουν στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, επηρεάζονται από τους κυρίαρχους / ηγεμονικούς ετεροσεξουαλικούς και ομοφυλοφοβικούς Λόγους που βρίσκονται εκτός σχολείου, όπως παρουσιάζονται στη δημόσια σφαίρα της μαζικής κουλτούρας, της πολιτικής και της πολιτείας.
Συνοψίζοντας: Η αντι-ετερο-σεξιστική εκπαιδευτική πολιτική ως μέσον για την καταπολέμηση του σεξισμού, του ρατσισμού και της ομοφοβίας
Το σχολείο μπορεί να αποτελέσει ένα προνομιακό πεδίο προς την κατεύθυνση της άρσης του σεξισμού, του ρατσισμού και της ομοφοβίας –σε συνεργασία και με άλλους θεσμούς – προς όφελος των ίδιων των υποκειμένων και γενικότερα της κοινωνίας. Για την επίτευξη αυτών των στόχων απαιτείται πολιτική βούληση και κατάλληλη τεχνογνωσία για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας αντι-ετερο-σεξιστικής εκπαιδευτικής πολιτικής –παράμετροι εντελώς αλληλένδετοι.
[1] Αναφέρω ενδεικτικά ερωτήματα:
Γίνονται αναφορές στην οικογενειακή ζωή των ατόμων; Πώς κατανέμονται οι ευθύνες, τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις στα μέλη της οικογένειας; Ποιος τύπος οικογένειας προβάλλεται κυρίως; Πώς σκιαγραφούνται οι γονεϊκοί ρόλοι σε όλες τις μορφές οικογενειακής οργάνωσης; Πώς κατανέμεται ο ελεύθερος χρόνος στα μέλη της οικογένειας; Σε ποιους τομείς της οικογενειακής ζωής δραστηριοποιούνται οι άνδρες και οι γυναίκες; Εμπεριέχονται εναλλακτικές θεωρήσεις, ακριβείς και ρεαλιστικές, χαρακτήρων των μητέρων και πατέρων και εναλλακτικοί τρόποι οργάνωσης της οικογενειακής ζωής σε όλα τα επίπεδα; Αν ναι, ποιες αξιολογικές κρίσεις και σχόλια διατυπώνονται;
[2] Κογκίδου Δ. Υποστηρικτικό διδακτικό υλικό για τα σχολικά εγχειρίδια μαθημάτων θεωρητικής κατεύθυνσης –Δημοτικό Σχολείο. Πρόκειται για υλικό που εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου: «Παραγωγή βοηθητικού εκπαιδευτικού υλικού για την εισαγωγή θεμάτων σχετικά με τα φύλα στην εκπαιδευτική διαδικασία». ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ, (Πράξη 4.1.1.δ), ΥΠΕΠΘ. 2004 -2007.
Για την επίτευξη του συγκεκριμένου στόχου εκπονήθηκε έντυπο, οπτικοακουστικό και ηλεκτρονικό βοηθητικό εκπαιδευτικό υλικό. Όλο το υλικό είναι ανηρτημένο στο διαδικτυακό τόπο www.isotita-epeaek.gr
[3] Επιλογή παραδειγμάτων σχετικά με τη δομή, τις λειτουργίες της οικογένειας και το ρόλο των μελών της.:
«Η μαμά σου έχει φτιάξει ένα μικρό ορθογώνιο κέικ…»
«Για ένα πετυχημένο ρόφημα σοκολάτα η μαμά βάζει 1 κουταλιά κακάο…..»
«Η γιαγιά έδωσε από μια σοκολάτα 120 γραμμαρίων στις δύο εγγονές της…»
«Οι γυναίκες τάιζαν τα μωρά, τα τύλιγαν με χράμια και τα’ αποκοίμιζαν»
«Κάθε φορά όλο και κάποιος βρισκόταν και μετάνιωνε την τελευταία στιγμή, κι εκεί που πήγαινε ν’ ανέβει στο τρένο, ξανάπαιρνε τα μπογαλάκια του, έπαιρνε τη φαμίλια του και γύριζε σπίτι»
«…και το πρωί που ξύπνησα, στο κρεβάτι μου κοιμόταν η μαμά καθιστή»
«…έχει κοντά του και την αγαπημένη του γυναίκα, που τον εμπνέει και του ομορφαίνει τη ζωή»
«Οικογένεια δημιουργείται όταν ένας άνδρας και μια γυναίκα αποφασίζουν να ζήσουν μαζί ως νόμιμο ζευγάρι», «οικογένεια, σύμφωνα με το νόμο, δημιουργείται μόνο μετά το γάμο»
«Ο πατέρας (είναι) ανάγκη να είναι το σύμβολο της ενότητας και να διακρίνεται για το κύρος του. Η μητέρα να διακρίνεται για τη σεμνότητα και τη στοργή της» (Βιβλίο για το δάσκαλο)
[4] Βλ. Φ. Πολίτης (2006) Οι «Ανδρικές Ταυτότητες» στο Σχολείο -Ετεροσεξουαλικότητα, Ομοφυλοφοβία και Μισογυνισμός, Προλογικό Σημείωμα: Δ. Κογκίδου. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.
[5] Τα αγόρια συγκροτούν ετεροσεξιστικούς ανδρισμούς μέσα από ένα σύστημα στιγματισμού, το οποίο περιπολεί και αστυνομεύει κάθε τι το θηλυκό ή/και μη-ανδρικό με την απειλή της ομοφυλοφοβίας Οι ετεροσεξουαλικές, λοιπόν, μορφές ανδρισμού θεωρούνται ως οι μόνες «κανονικές», «ορθές», υγιείς και «φυσιολογικές», ενώ οι υπόλοιπες αυτόματα θεωρούνται «αποκλίνουσες», με συνέπεια όχι μόνο να μη-διεκδικούνται από τα υποκείμενα, αλλά και να επιτηρούνται και να αστυνομεύονται.
[6] Άμεση είναι η διασύνδεση ομοφυλοφοβίας και μισογυνισμού. «Αποτελεί βρισιά για ένα αγόρι να αποκαλεστεί ‘γυναίκα’», γιατί «με το να είναι όμοιο με τα κορίτσια συνδέεται με μια χαμηλότερης κοινωνικής θέσης ομάδα’’. Η ομοφυλοφοβία, λοιπόν, αποτελεί μέσο παγίωσης της σεξουαλικότητας και του φύλου, μέσω της συκοφάντησης της θηλυκότητας και του συσχετισμού της με την ομοφυλοφιλία.
*Η Δήμητρα Κογκίδου είναι Καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΑΠΘ
Feb 072014
Ο Εντ, μέλος μιας βίαιης συμμορίας, είναι ακόμη πολύ νέος όταν αρχίζει επί σκηνής να ξετυλίγει το κουβάρι της ζωής του. Κι όμως οι ιστορίες που διηγείται, αφού έχει υποστεί επίθεση από τους πρώην συντρόφους του, δείχνουν μια πρώιμη κατανόηση του τι είναι δύναμη και ταπείνωση, θύτης και θύμα, αλληλεγγύη και αδιαφορία. Ο Εντ περιγράφει τη ζωή του απ” όταν ήταν δώδεκα ετών, όταν η βία κυρίευσε την καθημερινότητά του, κι εκθέτει σε όλο τους το μεγαλείο την ασχήμια και τον παραλογισμό της.
Η ιστορία του ήρωα της παράστασης «Γδαρμένος» (Blästrad) βασίζεται σ” ένα πραγματικό περιστατικό: στον απάνθρωπο κι αδικαιολόγητο ξυλοδαρμό ενός νέου ανθρώπου από μια ομάδα παιδιών, που τον κυνήγησαν για τον χτυπήσουν βάναυσα μέσα στο ίδιο του το σπίτι. Το περιστατικό έλαβε χώρα στη Σουηδία, όμως θα μπορούσε έχει συμβεί παντού, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας της παράστασης Ματς Σιέλμπυ. Έτσι εξηγείται, πιθανότατα, και η ευρεία απήχησή της –από τη Γερμανία μέχρι τη Ρουάντα και από τη Μ. Βρετανία μέχρι την Ελλάδα, όπου παρουσιάζεται από το θεατρικό οργανισμό «Κοχύλι», σε σκηνοθεσία Στρατή Πανούριου και μετάφραση Εύας Στυλάντερ. Το έργο, που γράφτηκε το 2008, έχει επίσης περιοδεύσει στα περισσότερα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Σουηδίας.
Στην Ελλάδα, το έργο προβάλλεται αυτή την περίοδο και στο πλαίσιο του προγράμματος «Συμβίωση», για την προώθηση της ανεκτικότητας και την καταπολέμηση του ρατσισμού στα σχολεία, που υλοποιεί η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, με την υποστήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Η επόμενη προβολή, η οποία είναι ανοιχτή στο κοινό, έχει προγραμματιστεί, σε συνεργασία με την Ένωση Γονέων Μαθητών του Δήμου Ηρακλείου Αττικής, για την Τετάρτη 26 Φεβρουαρίου, στις 6 μ.μ. στο Πολιτιστικό Κέντρο «Ηλέκτρα Αποστόλου» (Κουντουριώτου & Νεότητας, Νέο Ηράκλειο).
Ο Ματς Σιέλμπυ βρέθηκε το φθινόπωρο στην Ελλάδα, προσκεκλημένος από το «Κοχύλι» και το Σουηδικό Ινστιτούτο Αθηνών, και μίλησε για τα αίτια της ρατσιστικής βίας με θύτες νέους και παιδιά στο 1againstracism.gr, την πλατφόρμα της εκστρατείας κατά της ρατσιστικής βίας της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. «Είναι εύκολο να είσαι ρατσιστής», σημειώνει ο Ματς Σιέλμπυ. Ο συγγραφέας εξηγεί τη σημασία για τους νέους της ένταξης σε κάποια ομάδα, ενώ επίσης αναλύει τα κοινωνικά και οικονομικά αίτια των διακρίσεων.
Jan 282014
Σε περιόδους κρίσης το σχολείο γίνεται δέκτης της έντασης που υπάρχει στην κοινότητα. Οι εκπαιδευτικοί καλούνται να ανταποκριθούν στο έργο τους σε συνθήκες ιδιαίτερα απαιτητικές. Στις συνθήκες αυτές, ακόμη περισσότερο, δοκιμάζονται οι ικανότητές τους να επικοινωνήσουν αποτελεσματικά, να κατανοήσουν τον άλλο, να αλληλοϋποστηριχθούν, ξεπερνώντας με δημιουργικό τρόπο, πολώσεις και αδιέξοδα. Ταυτόχρονα με την παροχή γνώσης, καλούνται να αναπτύξουν δεξιότητες επικοινωνίας και επίλυσης συγκρούσεων, φροντίζοντας τον εαυτό τους, αλλά και τη σχολική κοινότητα.
Σήμερα, το πρόγραμμα είχε επίσκεψη στο Μενίδι. Ολοκληρώσαμε και τη δεύτερη επιμορφωτική συνάντηση με τους εκπαιδευτικούς του 8ου Γυμνασίου Αχαρνών. Θέμα της επιμόρφωσης «Ενδοσχολική βία και κοινωνική ένταξη των μαθητών». Η επιμόρφωση έγινε στο πλαίσιο του προγράμματος Εκπαίδευση Αλλοδαπών και Παλιννοστούντων Μαθητών.
Εστιάσαμε στη βία και την επιθετικότητα και τον τρόπο που εμφανίζονται στο σχολείο. Αναγνωρίζοντας τη βία σαν συμπεριφορά αφύπνισης σε ανέκφραστες ανάγκες, εξερευνήσουμε τις πηγές της και τρόπους παρέμβασης.
Γεμάτες οι ώρες, πολύτιμη η ανταλλαγή και η συζήτηση στην ομάδα, φιλόξενο το σχολείο (και ανεπανάληπτη η σπιτική πορτοκαλόπιττα που μας περίμενε στο γραφείο καθηγητών, με πορτοκάλια από το κτήμα του Διευθυντή του σχολείου!) :-)
Ένα ευχαριστώ σε όλους και όλες σας, για τη φιλοξενία, την εμπιστοσύνη και τη συμμετοχή σας. Καλή δύναμη για τη συνέχεια της χρονιάς…
Post by Processwork Hub.
Jan 272014
Το σ/κ που μας πέρασε ήμουν με ομάδα εκπαιδευτικών στην Ελληνική Εταιρία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού. Με περίμενε ένα δώρο από τη συντοπίτισσα μου, την Αντιόπη Φραντζή, διευθύντρια του 70ου Δημοτικού Σχολείου. Το καινούργιο της βιβλίο… ένα βιβλίο για μικρούς κινηματίες ;-)
Ο Ίωνας αγαπά και θαυμάζει τα ζώα, γι’ αυτό και είναι φανατικός επισκέπτης του Πάρκου των Ζώων. Όμως τι θα κάνει τώρα που τα ζώα του εμπιστεύονται το μεγάλο τους μυστικό; Τι τρόπο θα βρει να βοηθήσει τους φίλους του που τον έχουν ανάγκη; Θα συμμετάσχει στην επιτροπή αγώνα για την απελευθέρωση τους; Τι σχέδιο θα καταστρώσουν; Μια ιστορία για το δικαίωμα στην ελευθερία, για το δικαίωμα των ζώων να ζουν και να απολαμβάνουν το φυσικό τους περιβάλλον, για την αξία της αλληλεγγύης και της ομαδικότητας.
Πίσω στο δάσος
Αντιόπη Φραντζή
εικονογράφηση: Γιώργος Καραχρήστος
Εκδόσεις Πατάκη, 2013
UPDATE (28/01/14):
… πάνω που ποστάραμε για το βιβλίο της Αντιόπης, ήρθε κι αυτό το εμαιλ:
Θέλουμε να μπει τέλος στην αιχμαλωσία άγριων ζώων σε ζωολογικούς κήπους!
Με την πεποίθηση ότι η άγρια ζωή είναι κομμάτι της ζωής μας υπερασπιζόμαστε το δικαίωμα της προστασίας και διατήρησης της άγριας ζωής στο φυσικό της βιότοπο, ενάντια σε οποιαδήποτε ανθρώπινη συμπεριφορά εκμετάλλευσης και αιχμαλωσίας των άγριων ζώων στους ζωολογικούς κήπους.
Απευθύνουμε δημόσια έκκληση στη Διεύθυνση του Ζωολογικού Κήπου Θεσσαλονίκης για τη μεταφορά των αρκούδων και των λύκων του Ζωολογικού Κήπου Θεσσαλονίκης στις εγκαταστάσεις του Περιβαλλοντικού Κέντρου του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ.
Προς: Ζωολογικό Κήπο Θεσσαλονίκης
Με αφορμή το θάνατο του Μίσα, ενός αρκούδου o οποίος γεννήθηκε αιχμάλωτος σε ζωολογικό κήπο και δεν γνώρισε ποτέ την ελευθερία της ζωής στη φύση, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ δηλώνει άλλη μια φορά την αντίθεσή του στην πρακτική της διαβίωσης και αναπαραγωγής άγριων ζώων σε αιχμαλωσία.
Με την πεποίθηση ότι η άγρια ζωή είναι κομμάτι της ζωής μας υπερασπιζόμαστε το δικαίωμα της προστασίας και διατήρησης της άγριας ζωής στο φυσικό της βιότοπο, ενάντια σε οποιαδήποτε ανθρώπινη συμπεριφορά εκμετάλλευσης των άγριων ζώων και αντιπροτείνουμε το καθεστώς διαβίωσης σε ημιελεύθερο περιβάλλον για άγρια ζώα που δεν μπορούν να επιστρέψουν στο φυσικό τους χώρο διαβίωσης.
Ζητάμε:
1) να μπει τέλος στην αιχμαλωσία άγριων ζώων σε ζωολογικούς κήπους που λειτουργούν εκτός νομοθετικού πλαισίου
2) τη μεταφορά των αρκούδων και των λύκων του Ζωολογικού Κήπου Θεσσαλονίκης στις εγκαταστάσεις του Περιβαλλοντικού Κέντρου του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ.
Πρόκειται για ένα αίτημα που ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ υποβάλλει στο Δήμο Θεσσαλονίκης από το 1995 και εξής.
Jan 252014
Σήμερα πραγματοποιήσαμε τη δεύτερη επιμορφωτική συνάντηση με εκπαιδευτικούς που συμμετέχουν στις προσπάθειες ανάπτυξης του Αειφόρου Σχολείου, της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (η πρώτη έγινε το Δεκέμβριο του 2013). Συμμετείχαν εκπαιδευτικοί με μεγάλη εμπειρία, σε θέσεις ευθύνης και διαχείρισης πολύπλοκων δομών και ανθρωπίνων δικτύων μέσα στη σχολική κοινότητα.
Εστιάσαμε στο σχολείο ως ζωντανό σύστημα. Εξερευνήσαμε τις αφετηρίες μας, την κατεύθυνση που παίρνουμε στις ομάδες, τη δυναμική του ‘πρέπει’ σε σχέση με το ‘επιλέγω’. Αναζητήσαμε στρατηγικές που αναδύονται μέσα από τις ιδιότητες των ζωντανών συστημάτων.
Μόλις που αγγίξαμε το ακανθώδες θέμα της αξιολόγησης και αυτό-αξιολόγησης. Όλο μπροστά μας βρισκόταν. Σαφής η ανάγκη για διάλογου γύρω από αυτό. Γεμάτη μέρα. Ένα ευχαριστώ στην Δρ. Αγγελική Τρικαλίτη, πρόεδρο του Συμβουλίου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της Ε.Ε.Π.Π., για την πρόσκληση συνεργασίας και τη ζεστή φροντίδα όλων μας στη διάρκεια της ημέρας.
Ένα κλικ εδώ για φωτογραφίες από την επιμόρφωση…