Το φονικό στο Orlando αποκαλύπτει μια δυναμική που πολλοί γνωρίζουμε, αλλά λίγοι συζητάμε. Ο δράστης του φονικού μοιάζει, από τα στοιχεία που βγαίνουν στην επιφάνεια, να ήταν άνθρωπος που ο ίδιος πάλευε με δικά του θέματα σεξουαλικού προσανατολισμού, χωρίς καμία στήριξη, προσωπική ή πολιτισμική. Ήταν ένας άνθρωπος που πάνω από όλα δεν ήξερε πώς να αγαπήσει τον εαυτό του και όλες τις εμπειρίες του.
Αν είναι αλήθεια όλα αυτά που βγαίνουν στην επιφάνεια, ο δράστης/δολοφόνος, θύμα της ομοφοβίας αυτοκτόνησε και ταυτόχρονα έγινε ο ίδιος φονιάς, παίρνοντας άλλους πενήντα μαζί του. Δεν αρκεί η εσωτερικευμένη ομοφοβία για να γίνει κάποιος φονιάς. Χρειάζονται κι άλλες επιρροές, απαιτούνται βιώματα κι ένας τρόπος αντίληψης και σκέψης που αποσυνδέει από τον «άλλον», που απανθρωποποιεί τον οποιονδήποτε «άλλον» και κάνει πιο πιθανή μια τέτοια πράξη.
Το κοινωνικό περιβάλλον ομοφοβίας και τρανσφοβίας μέσα στο οποίο ζούμε ξεκινάει από μικρά ‘αθώα’ ανέκδοτα, στερεότυπες και αγκυλωμένες αντιλήψεις και καταλήγει σε φονική βία. Η εκπαίδευση ξεκινάει μέσα από τα σπίτια και τα σχολεία μας. Η πρόληψη χρειάζεται να ξεκινήσει από εκεί. Η κοινωνική αλλαγή απαιτεί χρόνο. Είναι μέγιστης σημασίας η επίγνωση της επιρροής της ομοφοβίας και τρανσφοβίας πάνω στους ανθρώπους, είτε είναι lgbt, είτε είναι μέλη της οικογένειας τους, της ανθρώπινης κοινότητας που ανήκουν. Δυστυχώς, συχνά χρειάζονται αδικοχαμένοι άνθρωποι για να επιταχυνθεί…
Στο πλαίσιο της προφεστιβαλικής διοργάνωσης του Athens Pride οι επιστημονικοί συνεργάτες της Γραμμής Ψυχολογικής Στήριξης “11528-ΔΙΠΛΑ ΣΟΥ” συντόνισαν συζήτηση με θέμα: “Από τη Ντροπή στην Υπερηφάνεια”. Η εκδήλωση έγινε στο στο six d.o.g.s. την Τρίτη 7 Ιουνίου. Μετά από μια σειρά παρουσιάσεων των ψυχολόγων της γραμμής, κάναμε μια πλούσια συζήτηση με το κοινό, φτιάξαμε ένα μεγάλο κύκλο, μοιραστήκαμε ιστορίες, σκέψεις και εμπειρίες. Παρ’ όλο ότι η εκδήλωση τελείωσε ‘επισήμως’ μετά από δυο ώρες, πολύς κόσμος έκατσε μετά στα τραπεζάκια του six d.o.g.s. στο πεζοδρόμιο της Αβραμιώτου και για άλλες δυο ώρες συνέχιζε την κουβέντα. Ήταν μια συγκινητική βραδιά, η συμμετοχή του κόσμου αυθεντική και με λόγια εκτίμησης για το πρόγραμμα και αυτά που προσφέρει.
ΑΘΗΝΑ – ΔΙΠΛΑ ΣΟΥ “Από τη Ντροπή στην Υπερηφάνεια” Συζήτηση με τους επιστημονικούς συνεργάτες του 11528 – ΔΙΠΛΑ ΣΟΥ
Στο πλαίσιο της προφεστιβαλικής διοργάνωσης του Athens Pride οι επιστημονικοί συνεργάτες της Γραμμής Ψυχολογικής Στήριξης “11528-ΔΙΠΛΑ ΣΟΥ” ανοίγουν συζήτηση με θέμα:
“Από την ντροπή στην Υπερηφάνεια” την Τρίτη 07 Ιουνίου 2016, στο six d.o.g.s. στις 7:15 μ.μ.
Φέρνουν το συναίσθημα της ντροπής και την κουλτούρα που την συνοδεύει και θέτουν στο επίκεντρο την διαδρομή που διανύει κανείς μέχρι να φτάσει στην υπερηφάνεια. Η συζήτηση θα κυλήσει διαδοχικά μέσα από σύντομες τοποθετήσεις με στόχο την αφύπνιση των μηχανισμών που ενεργοποιούνται κατά το βίωμα αυτών των συναισθημάτων και θα ακολουθήσει συζήτηση με το κοινό, όπου θα θέσουμε ερωτήσεις, θα κάνουμε παρεμβάσεις και θα μοιραστούμε εμπειρίες.
Η εκδήλωση πραγματοποιείται στο πλαίσιο του “Προγράμματος καταπολέμησης των διακρίσεων βάσει του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου: πρόληψη και παρέμβαηση”. Φορείς υλοποίησης του Προγράμματος είναι η Ομοφυλοφιλική και Λεσβιακή Κοινότητα Ελλάδας (ΟΛΚΕ) και οι οργανώσεις «Thessaloniki Pride», «Athens Pride» και «Θετική Φωνή». Το Πρόγραμμα έχει ακόμη την αλληλεγγύη και τη στήριξη των οργανώσεων: “Οικογένειες Ουράνιο Τόξο”, “Queertrans”, “Πολύχρωμο Σχολείο” (πρώην Ομοφοβία και Τρανσφοβία στην Εκπαίδευση), “ΛΟΑΤ-ΑμεΑ”, “ThessΔΙΚΤΥΟ”, “Thessaloniki Rainbow Youth”, “Proud Seniors Greece”, “ΑΜΚΕ Κλίμακα” και “Generation 2”.
Το 11528–ΔΙΠΛΑ ΣΟΥ έχει την ηθική στήριξη της Περιφέρειας Αττικής. Η χρηματοδότηση γίνεται εξολοκλήρου με την υποστήριξη της οργάνωσης «αλληλεγγύη-SolidarityNow». Η Γραμμή Ψυχολογικής Στήριξης 11528-ΔΙΠΛΑ έχει την στήριξη από το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων. Χορηγός επικοινωνίας ΕΡΤ ΑΕ και Πρώτο Πρόγραμμα.
Πληροφορίες: Ημέρα: Τρίτη 7 Ιουνίου 2016 Ώρα: 19:15 Τόπος: Πολιτιστικός Χώρος six d.o.g.s. Διεύθυνση: Αβραμιώτου 6-8, Μοναστηράκι, 105 51, Αθήνα Είσοδος: Ελεύθερη
Την συζήτησή μας θα συνοδεύσουν δροσερά soft drinks και εκλεκτά εδέσματα.
Υπεύθυνη Έργου & Επικοινωνίας για το “ΔΙΠΛΑ ΣΟΥ”: Κλεοπάτρα Οικονομίδου
Tel.: 2108829969 – 6989763773, management@11528.gr
Αδυνατώ αυτή τη στιγμή να γράψω γι’ αυτά που αισθάνθηκα βλέποντας τους χώρους στους οποίους μεταφέρθηκαν οι πρόσφυγες από την Ειδομένη. Είμαι πολύ κουρασμένος, περισσότερο ψυχικά παρά σωματικά, και μόνον η οργή με κρατάει ενεργό και δραστήριο. Λίγες γραμμές μόνον ως αναγκαίο συνοδευτικό κείμενο σε κάποιες φωτογραφίες που υποσχέθηκα στους/στις πρόσφυγες ν’ αναρτήσω. Κι’ αυτές ακόμη οι φωτογραφίες λίγες, καθώς ντρεπόμουν να φωτογραφίσω, αλλά η δική τους παρότρυνση ήταν πιο ισχυρή.
Σήμερα κατάλαβα γιατί δυσπιστούσαν -τόσο πολύ περισσότερο από εμένα- στα λόγια αυτής της Πολιτείας, και προτιμούσαν να μένουν στις λάσπες της Ειδομένης. Στην ερώτηση που δέχτηκα παρά πολλές φορές τους τελευταίους μήνες, αν θεωρώ ότι θα ήταν καλύτερα γι’ αυτούς/ες αν έφευγαν από εκεί και επέλεγαν την παραμονή σε κάποιες από τις επίσημες δομές, απαντούσα ότι μάλλον θα ήταν προτιμότερο να το κάνουν.
Η δική μας απόφαση ν’ ανοίξουμε το σπίτι μας δεν ήταν «μήνυμα προς την κοινωνία» (όπως σχολίασε κάποιος δημοσιογράφος κι έσπευσα να τον διορθώσω), ήταν μήνυμα προς τους ανθρώπους στην Ειδομένη ότι πολλοί και πολλές από εμάς δεν αντέχουμε να τους βλέπουμε να ζουν σε τέτοιες συνθήκες, ότι τους θέλουμε κοντά μας να μοιραστούμε τα προβλήματά τους, να διεκδικήσουμε από κοινού λύσεις, να υπερασπιστούμε με επιτυχία την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Άκουγαν την άποψή μου με ευγένεια, δυσκολεύονταν όμως να την ακολουθήσουν. «Να οφείλεται άραγε αυτό στο γεγονός ότι δικές τους γνώσεις και πληροφορίες είναι λιγότερες από τις δικές μου», αναρωτιόμουν. Σήμερα επισκέφτηκα δύο από τα Κέντρα Φιλοξενίας όπου μεταφέρθηκαν. Ομολογώ: αυτοί είχαν δίκιο με τη δυσπιστία τους. Ναι υπάρχουν και χειρότερα μέρη από την Ειδομένη, και είναι (κάποια από) αυτά που τους προσφέρει η Ελληνική Πολιτεία. Πως κατάφεραν και τα βρήκαν, αφού πόδια επισήμου ποτέ δεν πάτησαν στα μέρη εκείνα; Μέσα από ποια μονοπάτια της σκέψης οδηγήθηκαν σ’ αυτές τις αποφάσεις; Ποια να είναι άραγε η εικόνα που έχουν για τους/τις πρόσφυγες και τις ανάγκες τους, είναι ακόμα εικόνα ανθρώπων σαν κι εμάς;
Μακριά, πολύ μακριά από το δικό μας κόσμο, να μην ερχόμαστε σ’ επαφή, ούτε να βλεπόμαστε, ούτε ν’ ακουγόμαστε, ούτε καν να γεννιέται η σκέψη ότι κάπου εδώ είναι κι αυτοί. Μόνο η αδιάκοπη κυκλοφορία στην εθνική οδό, που περνάει πάνω από το κεφάλι τους, θα θυμίζει σ’ αυτούς/ες και τα παιδιά τους ότι υπάρχει ο δικός μας κόσμος, όμοιος μ’ αυτόν που είχαν κι εκείνοι πριν τον πόλεμο και όμοιος μ’ αυτόν που επιθυμούν και πάλι να βρουν. Εμείς όμως θα περνούμε από δίπλα τους με ταχύτητα 120 χιλιομέτρων, πώς να προσέξουμε στο βάθος τον άλλο, τον εντελώς διαφορετικό κόσμο που ετοίμασε γι’ αυτούς η δική μας πολιτική ηγεσία!
Από τις λάσπες της Ειδομένης μεταφέρθηκαν στη μέρα-νύχτα σκοτεινή, εγκαταλελειμμένη από χρόνια αποθήκη της SOFTEX, οι έξι τουαλέτες έξω, για εκατοντάδες προσφύγων. Δεν μπορούσα μέχρι προχθές να φανταστώ ότι θα ερχόταν μια στιγμή που οι πρόσφυγες θα νοσταλγούσαν τις συνθήκες διαβίωσης της Ειδομένης. Nάτη όμως που ήρθε.
Και χαρακτηριστική για την εποχή μας είναι η διαμετρικά αντίθετη άποψη του αλλοδαπού μέλους μιας νεότευκτης «Μη Κερδοσκοπικής Οργάνωσης» ότι «ο χώρος αυτός δίνει πολλές δυνατότητες παρέμβασης». Την εκφράζει με ενθουσιασμό, διαβεβαιώνει ότι θα καταφέρει να κάνει την αποθήκη παράδεισο, και στην ερώτηση αν έχει τέτοια άδεια, παραπέμπει στις εξαιρετικές σχέσεις της ηγεσίας της δικής τους οργάνωσης με τη δική μας κυβέρνηση. GONGO (Government Oriented NGO)!
Εκατό μέτρα παραπέρα μερικές δεκάδες σκηνές στημένες επάνω σε χοντρό χαλίκι. Λάσπες ασφαλώς δεν θα υπάρχουν, αλλά ούτε δυνατότητα να περπατήσεις χωρίς χοντρά παπούτσια. Για θέα απέναντι τα διυλιστήρια της ΕΚΟ. Παντού σκόνη από τις χωματουργικές εργασίες που γίνονται για τη διεύρυνση του στρατοπέδου.
«Έτοιμα όλα», είπε ο υπουργός, που πάει να πει: «γι’ ανθρώπους προφανώς δεν κάνουν, αλλά για πρόσφυγες αρκούν».
Λένε «μη βιάζεστε, όλα θα γίνουν καλύτερα», αλλά σήμερα κατάλαβα για άλλη μια φορά: Τίποτε το καλό δεν γίνεται, αν δεν το κάνουμε εμείς! Συνεπώς, θα είμαστε εκεί, όπως είμασταν και στην Ειδομένη. Μέρα και νύχτα.
ΤΑΙΝΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Ιερά Οδός 48 & Μεγάλου Αλεξάνδρου 134-135
104 35 Κεραμεικός, Αθήνα (Μετρό Κεραμεικός)
Προβολή του ντοκιμαντέρ «Ο πιο μακρύς δρόμος»
της Μαριάννας Οικονόμου
Δευτέρα 30 Μαΐου, 20:00 στην Ταινιοθήκη
Θα ακολουθήσει συζήτηση με τους: Αντιεισαγγελέα του Αρείου Πάγου Ξένη Δημητρίου, σκηνοθέτιδα Μαριάννα Οικονόμου, Πρόεδρο της ΜΕΤΑδρασης Λώρα Παππά και τον φωτογράφο Ενρί Τσανάι.
«Ο πιο μακρύς δρόμος» παρακολουθεί την ιστορία δύο προσφύγων στις φυλακές ανηλίκων του Βόλου και στη αίθουσα του δικαστηρίου της Κομοτηνής.
Η εκδήλωση είναι μέρος του αφιερώματος ‘Πρόσφυγες: Απόδραση προς την ελευθερία;’ που οργανώνει η Ταινιοθήκη σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και την Περιφέρεια Αττικής, 29 Μαΐου – 1 Ιουνίου 2016.
Άλλο ένα ταξίδι για τη συμμετοχή του Processwork Hub στη θεματική ημερίδα του Radicalization Awareness Network για τις προκλήσεις της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης για την Ευρώπη. Συγκεκριμένα, πως αυτή επηρεάζει την αύξηση του βίαιου εξτρεμισμού στις χώρες υποδοχής. Ογδόντα επαγγελματίες πεδίου από το χώρο της εκπαίδευσης, της δουλειάς στην κοινότητα, της κοινωνικής πρόνοιας, της αστυνομίας και των ΜΚΟ μοιραστήκαμε εμπειρίες και προβληματισμούς για τους καλές πρακτικές πρόληψης και αντιμετώπισης.
Σε αυτά τα ταξίδια μου κάνει πάντα εντύπωση η στάση συναδέλφων από το βορρά σχετικά με την Ελλάδα. Ακούω ευχαριστίες για όλα όσα κάνουμε εδώ, αισθήματα ντροπής για τη στάση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, προβληματισμό για την ‘εγκατάλειψη’ της Ελλάδας στην αντιμετώπιση της κρίσης.
Κοινή άποψη ότι δεν έχουμε επαρκή κατανόηση της δυναμικής του βίαιου εξτρεμισμού, ότι δεν υπάρχει μια αιτία και μια λύση, αλλά ένα σύμπλεγμα δυναμικών που χρειάζονται πολλαπλά είδη παρεμβάσεων.
Σε λίγες μέρες θα δημοσιευτεί και το policy paper του RAN για τον βίαιο εξτρεμισμό στις χώρες υποδοχής.
Μερικά από τα ερωτήματα στα οποία εστιάσαμε σε αυτήν τη συνάντηση:
ποιες είναι οι άμεσες συνέπειες της προσφυγικής κρίσης στη δημιουργία πολιτικών και στρατηγικών που στοχεύουν στην πρόληψη του βίαιου εξτρεμισμού; Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στα κράτη μέλη στην προσέγγιση τους;
τι προσπάθειες χρειάζονται στην επικοινωνία για την αποφυγή εξτρεμισμού και την αντιστροφή της πόλωσης σε σχέση με την προσφυγική κρίση;
με πιο τρόπο οι εξτρεμιστές ενάντια στους Μουσουλμάνους και η ακροδεξιά εκμεταλλεύονται την προσφυγική κρίση για την επίτευξη των σκοπών τους; Ποιες είναι οι δυναμικές αυτής της πόλωσης και γιατί εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο σε διαφορετικά κράτη μέλη; Ποιες οι διαφορές βορρά-νότου και ανατολής-δύσης; Τι προωθεί την κλιμάκωση και τι την αποκλιμάκωση;
Η ενδυνάμωση του διαπολιτισμικού διαλόγου αποτελεί πρωταρχική ανάγκη των καιρών. Οι εύκολες γενικεύσεις, οι αδιαπραγμάτευτες ‘αλήθειες’ δεν οδηγούν σε βιώσιμες λύσεις. Οδηγούν σε αύξηση του βίαιου εξτρεμισμού και σε κοινωνική απομόνωση.
Σήμερα είδαμε ανάρτηση για αυτό το ενδιαφέρον βιωματικό σεμινάριο.
«Ενδυνάμωση του διαπολιτισμικού διαλόγου και ενίσχυση των κοινοτήτων Υπηκόων Τρίτων Χωρών για την προάσπιση και άσκηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους»
υλοποιεί
Βιωματικό σεμινάριο 4 δίωρων συναντήσεων για γονείς, εκπαιδευτικούς και άλλα μέλη της ευρύτερης κοινότητας της περιοχής του κέντρου της Αθήνας με θέμα την προώθηση της επικοινωνίας, την εμψύχωση και την ενδυνάμωση, μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της ανάδειξης και της αξιοποίησης της ποικιλομορφίας στις ανθρώπινες σχέσεις.
Συμμετέχοντες/-ουσες: Ενήλικα μέλη της ευρύτερης κοινότητας της περιοχής του κέντρου της Αθήνας
Αριθμός : 30 ατομα (μέγιστο). Βασική προϋπόθεση της συμμετοχής η δέσμευση για συμμετοχή και στις 4 συναντήσεις.
Επιμέρους θεματικές
Δημιουργία ασφαλούς πλαισίου – Θέτοντας τα όρια (μέσα μας και γύρω μας)– Συμβόλαιο ομάδας
Αναγνώριση προσωπικού συναισθήματος και ενσυναίσθηση – Έμφαση στις θετικές δεξιότητες – Εμψύχωση
Ενεργητική ακρόαση και δεξιότητες επικοινωνίας – Η σημασία του πλαισίου και του περιεχομένου στην επικοινωνία
Ανάπτυξη του συνδέεσθαι και του σχετίζεσθαι – Η εμπειρία του ανήκειν σε μια ομάδα – Ενθάρρυνση και ενδυνάμωση της συνεργασίας – Ρόλοι
Την Πέμπτη 17 Μαρτίου 2016 θα πραγματοποιηθεί η επίσημη παρουσίαση του “Προγράμματος για την Καταπολέμηση των Διακρίσεων βάσει του Σεξουαλικού Προσανατολισμού και της Ταυτότητας Φύλου: Πρόληψη και Παρέμβαση”, το οποίο αποτελεί συνέχιση και εξέλιξη του προγράμματος “Ζούμε όπως κι εσύ”, που σχεδιάστηκε το 2011 και υλοποιήθηκε την περίοδο 2011-2013 από την Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων. Η εκδήλωση φιλοξενείται στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση στις 11:30 π.μ. Δίπλα μας θα βρίσκονται επικεφαλής θεσμικών φορέων, ακαδημαϊκοί, αλλά και εκπρόσωποι οργανώσεων. Θα παρουσιαστούν οι στόχοι και τα δύο βασικά έργα του προγράμματος:
Η Γραμμή Ψυχολογικής Στήριξης 11528-ΔΙΠΛΑ ΣΟΥ για λεσβίες, γκέι, αμφί, τρανς, τις οικογένειές τους και για εκπαιδευτικούς. Λειτουργεί εργάσιμες ημέρες, Δευτέρα έως Παρασκευή, από τις 13:00 έως 21:00. Οι κλήσεις είναι ανώνυμες, εμπιστευτικές και όσες πραγματοποιούνται από σταθερό τηλέφωνο ΟΤΕ έχουν χρέωση αστικής μονάδας*. Στις κλήσεις απαντούν εξειδικευμένες και εξειδικευμένοι ψυχολόγοι.
Η 1η πανελλήνιας εμβέλειας Καμπάνια με στόχο την καταπολέμηση των διακρίσεων βάσει του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου. Μέσα από τη διοργάνωση ημερίδων ανά την επικράτεια και την προβολή επικοινωνιακού υλικού, αναδεικνύεται η συντροφικότητα μεταξύ ζευγαριών του ίδιου φύλου ως όχημα για την διεκδίκηση ίσων δικαιωμάτων και ευκαιριών για όλους τους πολίτες της χώρας μας (ανεξάρτητα από τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό ή την ταυτότητα ή έκφραση φύλου), αλλά και για την εξοικείωση της κοινής γνώμης με τις ανωτέρω θεματικές.
Αρμόδιοι φορείς υλοποίησης του προγράμματος είναι η Ομοφυλοφιλική και Λεσβιακή Κοινότητα Ελλάδας (ΟΛΚΕ) και οι οργανώσεις «Thessaloniki Pride», «Athens Pride» και «Θετική Φωνή». Το Πρόγραμμα έχει την αλληλεγγύη και τη στήριξη των οργανώσεων: “Οικογένειες Ουράνιο Τόξο”, “Queertrans”, “Ομοφοβία και Τρανσφοβία στην Εκπαίδευση”, “ΛΟΑΤ-ΑμεΑ”, “ThessΔΙΚΤΥΟ”, “Thessaloniki Rainbow Youth”, “Proud Seniors”, “ΑΜΚΕ Κλίμακα” και “Generation 2”. Το 11528–ΔΙΠΛΑ ΣΟΥ έχει την ηθική στήριξη του Δήμου Αθηναίων και της Περιφέρειας Αττικής. Το πρόγραμμα χρηματοδοτείται εξολοκλήρου με την υποστήριξη του «αλληλεγγύη-SolidarityNow».
Σημειώνεται, ότι ο χώρος της ΣΓΤ είναι προσβάσιμος και φιλικός σε ανθρώπους με αναπηρία και εμποδιζόμενα άτομα. Υπάρχει η δυνατότητα διερμηνείας στην ελληνική νοηματική γλώσσα κατόπιν έγκαιρης συνεννόησης. Οι σκύλοι-βοηθοί είναι ευπρόσδεκτοι.
Η Αυθεντική Αντίδραση: ένας διάλογος για την ομοφοβία και τρανσφοβία
της Λένας Ασλανίδου, της Αλεξάνδρας Βασιλείου και της Βέρας Λάρδη
Τα τελευταία χρόνια, ολοένα και περισσότερα περιστατικά ομοφοβικής και τρανσφοβικής βίας αναφέρονται στα μίντια. Το γεγονός οφείλεται στην αύξηση αυτού του είδους βίας αλλά και στο ότι τα θύματα ίσως νιώθουν μεγαλύτερη στήριξη, κι έτσι τα καταγγέλλουν ευκολότερα. Σημαντικό ρόλο στην πρόληψη και αντιμετώπιση της ομοφοβικής και τρανσφοβικής βίας παίζει το σχολείο, βασικός χώρος κοινωνικοποίησης και αναπαραγωγής στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Οι τρεις μας λοιπόν, η Αλεξάνδρα Βασιλείου και η Λένα Ασλανίδου από το Processwork Hub και η Βέρα Λάρδη από την ομάδα Amaté Performance αποφασίσαμε να σχεδιάσουμε μια δράση/επιμόρφωση που να απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς και θα εξερευνά την ομοφοβία και την τρανσφοβία. Έτσι γεννήθηκε «Η Αυθεντική Αντίδραση», ένα θεατρικό δρώμενο που ακολουθείται από συζήτηση με το κοινό, με σκοπό να δημιουργηθεί ένας δίαυλος επικοινωνίας ανάμεσα στις διαφορετικές φωνές και εμπειρίες γύρω από τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου.
Μαζέψαμε μια ομάδα lgbtq ανθρώπων για μια βραδιά αφηγήσεων στιγμών αποδοχής και διάκρισης, ιστοριών που αφορούν τη δική τους lgbtq εμπειρία. Με βάση αυτό το υλικό σχεδιάσαμε ένα θεατρικό δρώμενο στο οποίο συμπεριλάβαμε αυτούσιες τις ιστορίες, διαφυλάσσοντας την ανωνυμία αφηγητών και αφηγητριών. Στο επόμενο στάδιο, σχηματίστηκε μια ομάδα εθελοντών ηθοποιών. Ενδιαφέρον είναι ότι και η ίδια η ομάδα των ηθοποιών, κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της δράσης, διαπραγματεύτηκε το θέμα της προσωπικής και κοινωνικής ομοφοβίας και τρανσφοβίας, όπως αυτή εμφανιζόταν στην επεξεργασία του υλικού επηρεάζοντας τις σχέσεις μέσα στην ομάδα.
Παρότι η δράση σχεδιάστηκε για δουλειά με εκπαιδευτικούς, στην πορεία συνειδητοποιήσαμε ότι ήταν κατάλληλη και για το ευρύ κοινό. Έτσι, εκτός από τα σχολεία, αποφασίσαμε να την παρουσιάσουμε στο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ Αθήνας, στο Studio Κινητήρας και το θέατρο Vault, στην ΕΣΗΕΑ (ως συνεχιζόμενη επιμόρφωση δημοσιογράφων) και στο ΚΕΘΕΑ-Διάβαση (για το προσωπικό, τα μέλη και τους γονείς της κοινότητας). Ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο παρουσιαζόταν η δράση, διαμορφωνόταν το ύφος και το περιεχόμενο της συζήτησης που ακολουθεί μετά το θεατρικό.
Ζητήσαμε από μερικούς αφηγητές και αφηγήτριες, που παρακολούθησαν αργότερα τη δράση, να μοιραστούν μαζί μας την εμπειρία τους από τη συμμετοχή τους τόσο από τον ρόλο του αφηγητή/ της αφηγήτριας όσο και από το ρόλο τους ως θεατές.
Η εμπειρία των αφηγητών και των αφηγητριών
Η Λουκία και η Ελένη περιέγραψαν τη συνάντηση για τις αφηγήσεις ως μια μάζωξη που έγινε σε χαλαρό κλίμα, με διάθεση γέλιου. Αντίθετα, όταν παρακολούθησαν τη δράση συνειδητοποίησαν το βάρος που κουβαλούν οι ιστορίες! Λέει η Λουκία: «Μου είχε κάνει εντύπωση ότι είχα περάσει εξαιρετικά, και μου άρεσε και το μοίρασμα! Και την πρώτη φορά που μας φωνάξατε να μας το παρουσιάσετε… τρόμαξα! Και κατάλαβα ότι δεν ίσχυε το “τι ωραία και χαλαρά που τα λέμε!”. Όταν το έφαγα στη μούρη, σοκαρίστηκα από το τι έλεγα… Ενώ όταν το μοιραζόμουνα, δεν υπήρχε σοκ”».
Και η Ελένη περιγράφει την πρώτη φορά που παρακολούθησε το θεατρικό δρώμενο «σαν να πετάγεται ένας κουβάς νερό”… “είχε ένα “oops”, σα να καταλαβαίνω ότι πετάγεται ένας κουβάς με νερό γι’ αυτούς που το βλέπουν. Είχε μια ένταση. Ενώ τη μέρα της αφήγησης των ιστοριών, λίγο γελάς, λίγο μαγκώνεσαι, λίγο ενώ έχεις ακούσει τόσα ακούς άλλη μια και λες “όχι ρε πούστη μου, δες τι του έτυχε κι αυτουνού!”. Είναι ωραίο [να μοιράζεσαι ιστορίες] είναι θεραπευτικό, αλλά μετά το δρώμενο… έχει μεταμορφωθεί σε κάτι άλλο.”
Η συνάντηση για τις αφηγήσεις δεν ήταν το ίδιο χαλαρή για όλους και όλες. Η Μάρθα λέει: «Στο μοίρασμα είχα μια αίσθηση απίστευτης αμηχανίας γιατί δεν θεωρούσα τον εαυτό μου μέλος της γκέι κοινότητας και δεν έχω ζήσει πράγματα στην lgbt κοινότητα. Είμαι bisexual και το ξέρουν λίγοι καλοί φίλοι. Σιγά-σιγά αισθάνθηκα ασφάλεια και xαιρόμουν να ακούω τις ιστορίες των άλλων γιατί έβλεπα ανθρώπους που είναι σαν κι εμένα. Γιατί το coming out είναι για μένα ένα μελανό σημείο».
Η Κατερίνα συμπληρώνει: «Ήταν πολύ μεγάλη εμπειρία που μοιραστήκαμε τις εμπειρίες μας. Εκείνη την ημέρα άκουσα και ιστορίες πολύ πονετικές σε σχέση με τη δική μου αίσθηση της ομοφοβίας. Εγώ έχω βιώσει μόνο το αόρατο.”
Ο Γιώργος προσθέτει άλλη μια διάσταση, λέγοντας: «Κι εγώ έλεγα “ποια είναι τώρα η θέση μου μέσα εκεί;” Εγώ μέσα από τον ακτιβισμό χρόνια τώρα, έχω συνηθίσει να μιλάμε για πολύ βίαια πράγματα, αλλά κάπως γενικά και για τρίτους. Μετά, καθώς μιλούσαμε, έβλεπα ότι υπάρχουν απλές στιγμές στην καθημερινότητα που νιώθεις την ομοφοβία και τη διάκριση που είναι κατά βάση βίαιες. Είχα ξεχάσει πως είναι να μιλάς γι’ αυτό».
Ο Νικόλας αναφέρθηκε στη διαφορετική αίσθηση που είχε αφηγούμενος τις ιστορίες του από την αίσθηση του όταν τις ακούει μέσα στο θεατρικό δρώμενο: «Θυμάμαι είχα αφηγηθεί τις ιστορίες με μια ελαφράδα, κάπως αστεία, όπως το συνηθίζω γενικότερα στη ζωή μου. Ποιος ξέρει γιατί; Για να αντέχω ίσως. Και κάθε φορά που τις ακούω, αν και γκρινιάζω μέσα μου –όχι πάλι, είναι πολύ πίσω όλα αυτά, είμαι αλλού πια, βλέπω το φως– είναι σαν να μου ξύνεται μια παλιά πληγή. Και μαθαίνω ν’ αγαπάω τις πληγές μου. Μου θυμίζουν πού είμαι, πού ήμουν και προς τα πού θέλω να πάω».
Σε μια από τις δράσεις κάποια μέλη του κοινού αισθάνθηκαν ότι το θεατρικό δρώμενο ήταν αρκετά επιθετικό. Ρωτήσαμε τους αφηγητές και τις αφηγήτριες για τη δική τους αντίδραση σε αυτά τα σχόλια.
Λέει η Ελένη: «Όταν το είδα πρώτη φορά, κατάλαβα ότι αυτό το φορτίο το καταλαβαίνει ο καθένας αλλιώς. Εγώ; Τότε ήμουν στο “καταλαβαίνω ότι κάποιοι δυσκολεύεστε που το είδατε, αλλά δεν πειράζει. Να δυσκολευτείτε πρέπει.” Στην πορεία το έχω ξανασκεφτεί αυτό. Μετά το ξαναείδα. Εκεί κατάλαβα ότι είναι πολλές ισορροπίες. Δηλαδή, η δική μου συναισθηματική αντίδραση, “έτσι είναι για μένα! Ακούτε;” είναι λίγο παιδική…».
Η Λουκία είχε διαφορετική αντίδραση: «Εγώ την πρώτη φορά που το είδα και το κοινό είχε κάποιες αντιδράσεις [ότι είναι πολύ επιθετικό], δεν με θύμωσαν καθόλου… Εγώ περισσότερο τους ανθρώπους που τσιτώσανε λίγο, τους συμπόνεσα. Ένα κομμάτι που σοκάρει [στο έργο]επί της ουσίας, πέρα από το ομοφοβικό κομμάτι, δείχνει και για παραδόσεις βαθιά ριζωμένες στην ελληνική οικογένεια και το σκληρό κομμάτι της ελληνικής οικογένειας, που το βιώνουν όλοι στο σπίτι τους. Για να φτάσει να τσιτώσει έτσι ένας άνθρωπος με αυτό, βάλε πώς έχει μεγαλώσει μέσα στο σπίτι του. Τους έχει αγγίξει άλλα πράγματα, πέραν από το κομμάτι το ομοφοβικό. Εντάξει, εστιάζανε μόνο στο τι είναι οι λεσβίες και τι είναι οι πούστηδες, αλλά και γιατί τους συνέφερε λίγο. Δεν βλέπανε παρακάτω…».
Η Ελένη συμφώνησε: «Εγώ νομίζω ότι ενώ λέγανε αυτά, αυτό που τους έχει κάνει άνω-κάτω είναι αυτή η πλατφόρμα: οικογένεια, μάνα, το παιδί, τι λέει, κρύβεσαι, εμφανίζεσαι, αυτά… Αν βγάλεις αυτά τα στοιχεία που μιλάνε για την “παράνομη” την “άρρωστη” σεξουαλικότητα ή το φύλο, θα μπορούσες να βάλεις στη θέση τους διάφορα άλλα και να στέκει πάλι». Και συνεχίζει: «Η Λουκία μπορεί να έχει πιο πολύ αυτό το “συμπάσχω-συμπονώ”, εγώ την πρώτη φορά που το είδα ήμουν σε αυτό το πολεμικό… “A, δεν κατάλαβα! Θιχτήκαμε; Σκίστηκε το καλσόν;”. Τη δεύτερη φορά όμως και την τρίτη, δεν ήταν έτσι. Αυτό το δρώμενο εμφανίζει το τραύμα που μπορεί εγώ να κουβαλάω και άλλοι άνθρωποι που είμαστε αυτοί που είμαστε. Επιτυγχάνεται αυτή η ορατότητα. Ταυτόχρονα, μπορώ να σκέφτομαι με μεγαλύτερη τρυφερότητα, ότι είναι κάποιος στο κοινό που του ανοίγεις κάτι, για το οποίο φταίει –δεν θεωρώ ότι είναι άμοιρος ευθυνών– αλλά δεν έχει καταλάβει τι γίνεται. Τη σκέφτομαι αυτή τη δράση, ίσως επειδή ήμουνα από την αρχή σε αυτήν. Σα να μου δίνει αυτό το χώρο να θεραπευτώ εγώ με αυτό το μοίρασμα και με αυτήν την έκθεση μετά εκεί και να μπορώ να είμαι και πιο τρυφερή ακόμη και σε αυτούς που δημιουργούν αυτήν την καταπίεση. Θεωρώ ότι όλοι μαζί βράζουμε σε ένα πράγμa».
Οι αντιδράσεις του κοινού μετά το δρώμενο
Ρωτήσαμε τους αφηγητές και τις αφηγήτριες για την αίσθηση τους σχετικά με τη συζήτηση που ακολουθεί το θεατρικό δρώμενο.
Η Δάφνη τονίζει ότι «έχει ενδιαφέρον η αντίδραση του κοινού, διαφορετική κάθε φορά. Σε κάποιες περιπτώσεις ήταν σα να ακούγανε τη λέξη ομοφοβία για πρώτη φορά. Και λες… εσύ το βιώνεις σαράντα τόσα χρόνια και οι άλλοι πρώτη φορά ακούν τη λέξη! Συνειδητοποίησα το πάγωμα κάποιων ανθρώπων που δεν είχαν ιδέα και μου έβγαινε και θυμός κάποιες στιγμές».
Λέει η Μάρθα: «Εγώ χαίρομαι πάρα πολύ γιατί εκτός του ότι ακούγονται κάτι ρουκέτες –που μπορεί να τις έχω πει κι εγώ στο παρελθόν– όντως κάτι ανοίγεται και πάντα φεύγω με μια αίσθηση ότι χρειάζεται κι άλλο». Η Ελένη συμφωνεί, προσθέτοντας: «Η δράση είναι η απόδειξη ότι έχει τεράστια σημασία να φτιάχνεται χώρος για να μπορείς να πεις τις ιστορίες σου. Η αφήγηση είναι και προνόμιο. Παίρνει το χώρο της, ακόμη κι αν το ακροατήριο είναι σαν κι εσένα ή διαφορετικοί. Πόση σημασία έχει να λέμε τις ιστορίες μας και να τις ακούει ένας άνθρωπος!».
Και η Λουκία συμπληρώνει: «Έχει μεγάλη δύναμη η διεργασία ολόκληρη. Το θεατρικό και η συζήτηση μετά. Είναι σημαντικό ότι είναι μία διαδικασία ομάδας βιωματική. Όταν κάτι είναι τόσο ζωντανό, τόσο βιωματικό ο άλλος μπαίνει μέσα συναισθηματικά, δεν γίνεται να μη μπει!».
Ο Γιώργος λέει: «Ακούς ρουκέτες που σε θυμώνουν πολύ. Πράγματα που τα έχεις ακούσει και στο παρελθόν και αυτό είναι πολύ κουραστικό. Από την άλλη, δίνεται η ευκαιρία κάτι να ανοιχτεί. Κάθε φορά πέφτει ένας μικρός σπόρος και εκεί έρχεται η αλλαγή. Σιγά-σιγά».
Το πρότζεκτ της «Αυθεντικής Αντίδρασης» είναι μια δουλειά σε εξέλιξη. Η εμπειρία μας έως τώρα έχει δείξει ότι οι συζητήσεις με το κοινό, σε συνδυασμό με το θεατρικό δρώμενο, λειτουργούν καταλυτικά στην αύξηση της επίγνωσης για την κοινωνική περιθωριοποίηση και τον αποκλεισμό με τρόπο που συμβάλλει στον κοινωνικό μετασχηματισμό. Η ανατροφοδότηση από μέλη του κοινού είναι ότι για μήνες μετά την παρακολούθηση της δράσης αναγνώριζαν ομοφοβικές και τρανσφοβικές συμπεριφορές δικές τους και του περιβάλλοντος τους, που μέχρι εκείνη τη στιγμή τους ήταν αόρατες. Επιπλέον, παρότι το θέμα της δράσης είναι η ομοφοβία/τρανσφοβία, μέλη του κοινού έκαναν τις δικές τους αναγωγές σε προσωπικά θέματα συνδεδεμένα με την αποδοχή ή τον αποκλεισμό που δεν αφορούσαν στο συγκεκριμένο θέμα. Αναγνώρισαν δυναμικές και εμπειρίες από την προσωπική τους ζωή, κι αυτό συνέβαλλε στην κατανόηση της ομοφοβίας και τρανσφοβίας και την ευαισθητοποίησή τους.
Η Λένα Ασλανίδου είναι κοινωνική λειτουργός. Η Αλεξάνδρα Βασιλείου είναι κοινωνική ψυχολόγος. Η Βέρα Λάρδη είναι θεατρολόγος. Και οι τρεις είναι εκπαιδεύτριες ενηλίκων.
Ευχαριστούμε θερμά την Λίλη Βασιλείου για την ανατροφοδότηση στην πορεία του σχεδιασμού, την Αντιγόνη Γύρα και τον Κινητήρα Studio για τη φιλοξενία, το θέατρο Vault για τη φιλοξενία, τον Μάριο Λώλο για τη φωτογράφιση, τον Χρήστο Λάρδη για την κατασκευή του σκηνικού, την Μάγδα Πλευράκη για την επιμέλεια των αντικειμένων.
Συνοπτική εκδοχή άρθρου, το οποίο στην πλήρη του μορφή θα δημοσιευτεί στο επόμενο τεύχος της ‘Νταλίκας‘ (φεμινιστικό περιοδικό της Λεσβιακής Ομάδας Αθήνας). Μπορείτε να βρείτε παλαιότερα τεύχη του περιοδικού εδώ.
Χθες το βράδυ γυρίσαμε σπίτι από το Σαββατιάτικο ποτό κάπου κοντά στη 1 π.μ. Εξω έριχνε καρέκλες, τραπέζια και τραπεζαρίες -από τη βροχή δεν έβλεπες μπροστά σου. Κάτω από τη μικροσκοπική τέντα του υπαίθριου μανάβικου συνωστίζονταν μια 50αριά πρόσφυγες, ανάμεσά τους πολλές μανάδες με μωρά στην αγκαλιά τους.
Η εξώπορτα στο σπίτι άνοιξε, το νεύμα έγινε και οι πρόσφυγες μπήκαν μέσα. 50 άνθρωποι στα σκαλιά, από την εξώπορτα μέχρι τον ημιόροφο. Εξω από την πόρτα μας μια οικογένεια με μωρά: η μικρή είχε 37,4. Δώσαμε παιδικό ντεπόν και μπανάνες, η Δήμητρα έφτιαξε τοστάκια και η Πέγκυ από δίπλα έπλυνε σταφύλια, βγάλαμε κουβέρτες και μαξιλάρια.
Ξαπλώσαμε, αλλά δεν μας ερχόταν ύπνος. Ωσπου γύρω στις 2:30 διακρίναμε το καρούμπαλο ενός περιπολικού να φωτίζει στο δρόμο και βγήκαμε να δούμε τι συμβαίνει. Ενας χίπστερ, όχι πάνω από 30 χρονών, από τον 4ο είχε καλέσει την αστυνομία για να τους διώξει. Ακούσαμε έκπληκτοι τους αστυνομικούς να του ζητούν να δείξει κατανόηση και να τους αφήσει να ξημερώσουν στην είσοδο λέγοντάς του “Είναι μητέρες με παιδιά, δεν πρόκειται να σας κλέψουν. Σας ζητάμε να αποσύρετε την καταγγελία και αν φοβάστε να κλειδώσετε δύο φορές”. Επέμενε: δεν ήταν δικό του πρόβλημα λέει. Κατεβήκαμε κάτω, κάναμε καβγά. Εφυγε όταν έφυγαν και οι πρόσφυγες. Εμειναν μόνο δύο ή τρεις οικογένειες μπροστά στην πόρτα μας.
Η νύχτα είχε συνέχεια: στην πλατεία έφθασε ένα λεωφορείο της ΕΘΕΛ για να πάρει πρόσφυγες και να τους πάει κάπου κλειστά, χωρίς άδεια από τη διοίκηση. Το οδηγούσε ο Αποστόλης: «Ο προϊστάμενος είναι φασίστας, δε μου έδωσε άδεια να κινήσω το λεωφορείο. Το πήρα μόνος μου και ήρθα. Εδωσε εντολή σύλληψης. Θα πάω τους πρόσφυγες να κοιμηθούν και μετά ας με συλλάβουν». Νέες διαπραγματεύσεις. Ενας – δυο μπάτσοι επιμένουν ότι υπάρχει εντολή σύλληψης και πρέπει να τον πάρουν, οι υπόλοιποι προσπαθούν να βρουν μια συμβιβαστική λύση. Οι πρόσφυγες που διώχθηκαν από την είσοδο στρώνουν τα σλίπι-μπαγκ τους στη βροχή ή καταφεύγουν σε καρέκλες στις καφετέρειες.
Από τηλέφωνα εμφανίζεται στην πλατεία ο υπουργός Μεταφορών. Δεν υπάρχει κάτι κακό να πω: μας ρωτάει τι προτείνουμε, παίρνει τηλέφωνα και ανοίγει το σταθμό της Βικτώριας για να μπουν οι πρόσφυγες. Κάθεται εκεί μέχρι να μπουν οι πρόσφυγες μέσα. Παίρνουμε τον Αποστόλη και φεύγουμε, ο ράμπο που ήθελε να τον συλλάβει φεύγει τσατισμένος σπινιάροντας, ένας μπατσακος μας πλησιάζει απολογητικά: ”Εμείς δεν είμαστε ΜΑΤ. Θελουμε να βοηθήσουμε, το καλό είναι ότι οι εντολές είναι να το δούμε ανθρωπιστικά και αναγκάζονται να προσαρμοστούν και οι άλλοι”.
Καθόμαστε σπίτι με τον Αποστόλη τον οδηγό και καφέ, μέχρι τις 6. Μας λέει πώς πιάσανε πόστα οι Αυτόνομοι Εθνικιστές στο σωματείο και στην ΕΘΕΛ και πώς τους αντιμετωπίζουν. Τι γίνεται με τους κεφαλοκυνηγούς που βγαίνουν σεργιάνι για πρόστιμα και εισιτήρια. Οτι το αμαξοστάσιό του είναι στο Ελληνικό και πάει για ιδωτικοποίηση. Φεύγει κι αποκοιμιόμαστε.
Οταν ξυπνήσαμε ήταν σχεδόν μεσημέρι. Ανοίξαμε την πόρτα. Οι πρόσφυγες που κοιμήθηκαν έξω είχαν φύγει. Πριν φύγουν τακτοποίησαν τα πάντα: ποτήρια, μαξιλάρια, κουβέρτες, ό,τι τους είχαμε δώσει ήταν έξω από την πόρτα μας διπλωμένο.
Οταν θα τελειώσει αυτή η μεγάλη ιστορία με τους πρόσφυγες στη Βικτώρια, θέλω να γράψω κάτι για όλους. Να γράψω για τον ΑμΕΑ από το Γαλάτσι που ήρθε με τον γιο του και τους φίλους του να μοιράσει πίτσες και τον τραμπούκισαν τα καθάρματα του Κακλαμάνη από την ”επιτροπή” του Αγιου Παντελεήμονα. Να γράψω για τη κοπέλα εκείνη, που ήταν δεν ήταν 1.60 ύψος και όρμηξε στον αρχιταμπούκο που θα ταν τριπλάσιός της σε όγκο φωνάζοντας ”Φύγε παλιάνθρωπε, φύγε από την Ελλάδα, άσε μας να τους δώσουμε φαΐ”. Να γράψω για τον φούρνο από πίσω που έρχεται μέρα παρά μέρα και αφήνει δεκάδες μπαγκέτες ψωμί. Για τη συνέλευση της Βικτώριας που οργανώνει τα συσσίτια και φέρνει τους γιατρούς. Για τους γιατρούς που με έψαξαν επειδή κάτι έγραφα εδώ και με ρώταγαν πότε μπορούν να έρθουν. Για τον κόσμο που φέρνει ό,τι νομίζει και ό,τι μπορεί. Για τη Ρούσα, τον Στέλιο και τον Πάνο που φέρνουν τα παιχνίδια τους. Για τη γυναίκα που με αναγνώρισε και μου ζήτησε να πω στο ραδιόφωνο να φέρει ο δήμος χημικές τουαλέτες. Για τη Δήμητρα που έφτιαχνε τα τοστ και φώναζε “άσε ρε τους ανθρώπους να μείνουν, ντροπή σου” στον ρουφιάνο που φώναξε την αστυνομία. Για την Πέγκυ που άνοιξε την πόρτα της για να έχουν πρόσβαση στην τουαλέτα οι πρόσφυγες. Για την Εφη, που πήγε στον ακροδεξιό μανάβη της Βικτώριας και του είπε ότι θέλει μόνο καλά φρούτα και σε χαμηλότερη τιμή γιατί είναι για τους πρόσφυγες. Για τον Αποστόλη που πήρε με το ζόρι το λεωφορείο από το αμαξοστάσιο και ήρθε να μαζέψει τους πρόσφυγες που κάθονταν στη βροχή «κι ας τον συλλάβουν».
Αλλά πιο πολύ, θέλω να γράψω για τη γυναίκα από το Αφγανιστάν, με το παιδί που ανέβαζε πυρετό στη βροχή και το χάιδευε έξω από την πόρτα μου, που όταν ξύπνησε το πρωί θεώρησε απαραίτητο να τακτοποιήσει τις κουβέρτες και τα μαξιλάρια και να μας τα αφήσει πίσω να τα πάρουμε.
Αναρωτιέμαι πόσο κρετίνος πρέπει να είναι ο χίπστερ του 4ου για να νομίζει ότι η κοινωνία κινδυνεύει από αυτή τη γυναίκα και όχι από αυτόν τον ίδιο.
Αλλά δεν αναρωτιέμαι και πολύ. Γιατί όλες αυτές οι μέρες επιβεβαίωσαν ότι ο κόσμος μας είναι γεμάτος υπέροχους ανθρώπους, που στο τέλος θα τον αλλάξουν.
Το Processwork Hub συμμετείχε για άλλη μια φορά στην ομάδα εργασίας RAN Prevent του Radicalisation Awareness Network σε συνάντηση που έγινε στην Ουτρέχτη της Ολλανδίας. Επαγγελματίες πρόληψης και αντιμετώπισης κρίσεων από την Αγγλία, Αυστρία, Γερμανία, Ισπανία, Γαλλία, Ολλανδία, Ουγγαρία, Βέλγιο, Νορβηγία, Σλοβακία και Ιρλανδία και Ελλάδα, συναντήθηκαν για ανταλλαγή καλών πρακτικών και σχεδιασμού πρόληψης στον βίαιο εξτρεμισμό.
Πλούσιο διήμερο με πολύ ουσιαστική συζήτηση για την πρόληψη και τη δημιουργία κοινότητας. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης για καλές πρακτικές το Processwork Hub παρουσίασε την Αυθεντική Αντίδραση ως μια από τις δράσεις στην κοινότητα, καθώς και την Ενδυνάμωση Εκπαιδευτικών, ως εργαλείο επιμόρφωσης για εκπαιδευτικούς που υποστηρίζει τη δουλειά τους στη σχολική κοινότητα.
Το Processwork Hub και η ομάδα κοινωνικού θεάτρου Amate Performance συνεργάζονται σε μία performance – διάλογο βασισμένη σε αληθινές ιστορίες που αφορούν ομοφυλόφιλους, λεσβίες, αμφιφυλόφιλους και τρανς ανθρώπους, γονείς κι εκπαιδευτικούς. Στόχος της “Αυθεντικής Αντίδρασης” είναι μέσα από τη θεατρική πράξη και το διάλογο να προβληματίσει γύρω από το πώς η ομοφοβία και η τρανσφοβία περιθωριοποιούν ομάδες ανθρώπων, δημιουργούν πόνο και εγκλωβίζουν όλους, ανεξαρτήτως φύλου και σεξουαλικής ταυτότητας. Η δράση χωρίζεται σε δυο μέρη: ένα θεατρικό δρώμενο και συζήτηση με το κοινό. Σε αυτό το βίντεο θα παρακολουθήσετε αποσπάσματα από το θεατρικό δρώμενο.
Δεν νομίζω πως υπήρξε άνθρωπος σ’ αυτή τη χώρα που να μη συγκλονίστηκε από τον φρικτό θάνατο της μικρής Άννυς. Η υπόθεση έχει τρεις διακριτές διαστάσεις. Η πρώτη είναι η ανθρώπινη και αφορά τις ψυχολογικές διαδρομές των πρωταγωνιστών του δράματος: Είχαν ενεργή ψυχοπαθολογία και τι είδους; Πώς οδηγήθηκαν στις μοιραίες αποφάσεις; Έπαιξε ρόλο η εξάρτηση από ουσίες ή η επήρειά τους τις κρίσιμες ώρες; Ποια η ατομική τους διαδρομή, ποια η προοδευτική ψυχοκοινωνική τους έκπτωση που οδήγησε σε αυτή την κατάληξη; Ερωτήματα τα οποία μπορούν να απαντηθούν μόνον ύστερα από καιρό και -ίσως μόνο εν μέρει- από τους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας και της δικαιοσύνης, που θα εμπλακούν. Τα υπόλοιπα, που λέγονται με ευκολία από γνωστούς τηλεψυχίατρους, τηλεψυχολόγους, πανελίστες εγκληματολόγους και νομικούς είναι εντελώς εκ του περισσού: ούτε διάγνωση ούτε πραγματογνωμοσύνη ούτε δικαστική απόφαση εκδίδεται με μια ματιά ή εξ αποστάσεως. Η κωμικοτραγική ιστορία της αυτόκλητης ψυχίατρου-μαϊμού τα λέει όλα επ’ αυτού.
Κι αυτό μας πάει στη δεύτερη διάσταση, την επικοινωνιακή, που αφορά τη διαχείριση του συμβάντος. Αυτή η διάσταση είναι πιο σημαντική όσο περισσότερο μια κοινωνία προχωράει στον δρόμο της «κοινωνίας του θεάματος». Οι δημοσιογράφοι ζητούν «να χυθεί άπλετο φώς», οι επαγγελματίες της κλειδαρότρυπας κοινοποιούν φρικιαστικές λεπτομέρειες του ειδεχθούς φονικού, οι νοσταλγοί της θανατικής ποινής βρίσκουν ξανά ευκαιρία να προπαγανδίσουν λυσσαλέα τη δολοφονία ανθρώπων από το κράτος, οι ανθρωπιστές αναμασούν κοινοτοπίες περί της κοινωνίας που διαφθείρει τους αρχικά καλούς καγαθούς ανθρώπους, οι φιλάνθρωποι σπεύδουν να δηλώσουν παρόντες στο εγχείρημα της προστασίας των παιδιών. Όλοι αυτοί δεν αποτελούν πλέον ένα χωριστό φαινόμενο από το αρχικό (το στυγερό έγκλημα), αλλά μάλλον την ουσία του για τον δημόσιο διάλογο. Με αφορμή μια ανθρώπινη τραγωδία, προωθεί ο καθένας την προαποφασισμένη ατζέντα του, αδιαφορώντας αν αυτό περνάει μέσα από την επίταση ενός γενικευμένου πανικού στην κοινωνία, είτε ηθικού («πού οδηγούμαστε;») είτε πραγματικού («πώς θα προστατέψουμε τα παιδιά μας;»).
Με μια πιο ψύχραιμη αντιμετώπιση όλα τα παραπάνω φαίνονται εντελώς άστοχα. Είναι άλλωστε πλέον δεδομένο (βλ. και τις περιπτώσεις του μικρού Άλεξ και του Β. Γιακουμάκη) πως η υπερβολική δημοσιότητα και η εμπλοκή άσχετων δεν βοηθούν καθόλου στη διερεύνηση τέτοιων υποθέσεων, ούτε από ψυχοκοινωνική πλευρά ούτε από ανακριτική, αλλά μάλλον τη δυσχεραίνουν. Ο δημόσιος λόγος είναι επίσης ενδεικτικός. Οι χαρακτηρισμοί «τέρας» δώσανε και πήρανε, εξυπηρετώντας βασικά τον καθησυχασμό των νοικοκυραίων πως «αυτοί» σε καμία περίπτωση δεν θα έφταναν ως εκεί. Οι ιστορίες των μεγάλων πολέμων του 20ού αιώνα, οι γενοκτονίες και πλείστα άλλα, ωστόσο, έχουν αποδείξει πως ο καθένας μας έχει μέσα του σε κάποιο βαθμό τη δυνατότητα να μεταστραφεί σε σαδιστική, καταστρεπτική μηχανή. Γι αυτό οι κοινωνίες οφείλουν να διαθέτουν νόμους, θεσμούς και ιδεολογίες συνύπαρξης, διαλόγου, ανοχής και σεβασμού της ανθρώπινης ζωής και αξιοπρέπειας.
Γι’ αυτό, άλλωστε, η θανατική καταδίκη καταργήθηκε στις ευρωπαϊκές χώρες. Γιατί η δημοκρατία δεν παίρνει κάτι που δεν μπορεί να δώσει πίσω. Στις ΗΠΑ, σε αρκετές αναδρομικές έρευνες, βρέθηκε πως εκτελεσμένοι θανατοποινίτες είχαν πέσει θύματα δικαστικής πλάνης, αλλά πλέον ήταν πολύ αργά… Μερικοί μάλιστα, ιδιαίτερα έγχρωμοι, είχαν κατηγορηθεί για ιδιαζόντως ειδεχθή εγκλήματα ενάντια σε μικρά παιδιά. Η επιλεκτική στοχοποίηση ατόμων που ανήκουν σε μειονότητες και η συνειρμική επικύρωση ρατσιστικών στερεοτύπων («μόνο αυτοί οι μαύροι/μετανάστες/χρήστες/γύφτοι κ.ο.κ. τα κάνουν αυτά στα παιδιά τους») δεν απουσίασε και στην περίσταση που συζητάμε. Ο δράστης αναφερόταν ως «27χρονος Βούλγαρος» ή «27χρονος χρήστης». Βέβαια, ξεχάστηκε ότι θανάτους και κακοποιήσεις παιδιών από τους γονείς έχουμε δυστυχώς κάθε χρόνο στη χώρα μας, με δράστες όλων των φυλών και των κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων.
Μιλώντας για τις ευθύνες μιας συντεταγμένης δημοκρατικής πολιτείας φτάνουμε στην τρίτη διάσταση, την κοινωνική. Τι θα μπορούσε να είχε κάνει μια αλληλέγγυα πολιτεία ώστε να μην είχε συμβεί ένα τέτοιο δράμα; Πώς μπορεί να προστατευτεί από παρόμοιες ενδοοικογενειακές τραγωδίες; Ετούτη η πολύ σημαντική διάσταση λίγο απασχόλησε τον δημόσιο λόγο. Παρόλο που στη χώρα μας ούτε συγκροτημένο σύστημα κοινωνικών υπηρεσιών υπάρχει ούτε εξειδικευμένες υπηρεσίες παιδικής προστασίας για όλο τον πληθυσμό.
Σε πρόσφατη έρευνά μας, στο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, σε μεγάλο αντιπροσωπευτικό δείγμα παιδιών 11, 13 και 16 χρόνων, ενώ τα παιδιά σε ανώνυμο ερωτηματολόγιο ανέφεραν πως είχαν μία τουλάχιστον εμπειρία έκθεσης σε σωματική βία σε ποσοστό 47% (πάνω από 5% αφορούσε πολλαπλές εμπειρίες σωματικής κακοποίησης) το σύνολο των αρμόδιων φορέων, κυβερνητικών και μη, είχαν γνώση αναφορών για μόνο 0,18% των παιδιών της ίδιας ηλικίας. Σχετικά με τις σοβαρές περιπτώσεις σεξουαλικής βίας, τα μεν παιδιά ανέφεραν τέτοιο ιστορικό σε ποσοστό 4,5%, ενώ οι φορείς γνώριζαν μόνο το 0,07%.
Φυσικά, το πρόβλημα της ενδοοικογενειακής βίας κατά των παιδιών και της γονεϊκής επάρκειας δεν επιλύεται με την απομάκρυνση του παιδιού από τους γονείς τους, με την πρώτη υπόνοια, αφού μιλάμε για πάνω από 4.000 περιστατικά κακοποίησης ή παραμέλησης παιδιών στην Ελλάδα ετησίως, ενώ η τοποθέτηση των παιδιών σε ιδρυματικά πλαίσια φιλοξενίας εγκυμονεί συχνά την περαιτέρω θυματοποίησή τους.
Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν λειτουργούν συγκροτημένα προγράμματα πρώιμου εντοπισμού των οικογενειών με παιδιά που αντιμετωπίζουν προβλήματα βίας ή παραμέλησης. Κατά τραγική σύμπτωση, την περίοδο αυτή επιχειρούμε ως Ινστιτούτο, σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας, την πιλοτική εφαρμογή ενός προγράμματος πρώιμης ανίχνευσης προβληματικών σχέσεων φροντίδας βρεφών και νηπίων στο 10% των Μονάδων Πρωτοβάθμιας Περίθαλψης της χώρας, με τη φιλόδοξη ελπίδα κάτι τέτοιο να γενικευτεί.
Σε άλλες πάντως χώρες του υπαρκτού καπιταλισμού, εδώ και δεκαετίες, αναγνωρίζουν την αξία που έχει η ζωή και η ευεξία ενός παιδιού, επομένως οι οικογένειες ήδη από τη γέννηση δέχονται την επίσκεψη, συνδρομή αλλά και εποπτεία των κοινωνικών υπηρεσιών. Ιδιαίτερα σε οικογένειες που ζουν σε συνθήκες κοινωνικού αποκλεισμού ή περιθωρίου ή με επιρρέπεια σε εγκληματικότητα, σε οικογένειες με προβλήματα χρήσης ουσιών, αλκοόλ ή ενεργού ψυχοπαθολογίας, οι επισκέψεις συνεχίζονται στο σπίτι μετά την έξοδο από το μαιευτήριο, για όσο χρειαστεί προκειμένου να διασφαλιστεί πως είναι δυνατή η ανατροφή του νεογέννητου παιδιού ή αλλιώς να ληφθούν μέτρα προστασίας του. Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι με την πλαισίωση αυτή, την υποστήριξη αλλά και την εποπτεία μιας συντεταγμένης πολιτείας, και τα παιδιά προστατεύονται και αρκετοί γονείς κινητοποιούνται, οριοθετούνται και, αντί της αυτοκαταστροφικής τους διαδρομής, μπορούν να οικοδομήσουν καινούργια ζωή. Γιατί η πλειοψηφία των γονέων αυτών –ίσως και οι γονείς της άτυχης Άννυς– δεν έχουν εξαρχής την πρόθεση να οδηγηθούν σε μια τραγική έκβαση, αλλά χάνονται βήμα-βήμα σε μια διαδρομή όπου ουδείς βρίσκεται να τους κρατήσει.
Φυσικά, ατομικές διαφοροποιήσεις πάντα υπάρχουν. Kάποιοι ανταποκρίνονται περισσότερο, κάποιοι ίσως καθόλου. Ωστόσο, από τη σκοπιά μιας συντεταγμένης κοινωνίας της αλληλεγγύης το ερώτημα είναι αν είναι διαθέσιμη κάθε δυνατότητα φροντίδας (ή και επιτήρησης) που θα έκανε, έστω και κάποιους, να αλλάξουν ρότα και να σωθούν ζωές βιολογικά και ψυχικά. Γιατί, κακά τα ψέματα, στο συγκεκριμένο συμβάν χάθηκαν τρεις ζωές. Ανεξάρτητα από οποιαδήποτε νομική έκβαση ή καταλογισμό ευθυνών, ποιος φαντάζεται πως οι γονείς αυτοί μπορούν να ζήσουν μια ζωή πια;
Ετούτο καθόλου δεν σημαίνει οποιαδήποτε επιείκεια ή συμψηφισμό των ευθυνών ούτε συνιστά ελαφρυντικό: η εξίσωση των κοινωνικών ευθυνών με την ατομική ατιμωρησία αποτελεί αυθαίρετο λογικό άλμα. Ωστόσο, το κοινωνικό σύνολο απέτυχε να αποτρέψει κάποια μέλη του να ακολουθήσουν διαδρομές καταστροφής, και δικής τους και άλλων, κάποιους ίσως απέτυχε να τους προστατέψει από τον ίδιο τους τον εαυτό. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, μάλιστα, η κοινωνία πιθανότατα ούτε καν προσπάθησε να τους αποτρέψει. Ενδεχομένως δεν γνώριζε καν την ύπαρξή τους και τη δυνητική επικινδυνότητα της κατάστασής τους.
Αντί λοιπόν να ζητάμε κρεμάλες, είναι προτιμότερο να σκεφτούμε πως πρέπει και στη χώρα μας να συγκροτηθεί ένα σύστημα κοινωνικών υπηρεσιών που θα αποτρέπει περιστατικά λιγότερο ή περισσότερο τραγικά στο μέλλον. Αλλιώς, αργά ή γρήγορα θα ζούμε εθισμένοι σε αυτά.
Ο Γιώργος Νικολαΐδης είναι ψυχίατρος, διευθυντής της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού.
Η μεγάλη ανάγκη να ανοίξει το σχολείο στα πραγματικά θέματα που απασχολούν τα παιδιά της Μαρώς Τριανταφύλλου
Είναι μεγάλη ανάγκη να ανοίξει το σχολείο στα πραγματικά θέματα που απασχολούν τα παιδιά, να τα βοηθήσει να εκφράσουν τις απορίες τους, τους φόβους τους, τους προβληματισμούς τους, να τα απαλλάξει από τις οικογενειακές και κοινωνικές προκαταλήψεις και τα στερεότυπα, να τα οδηγήσει στην κριτική σκέψη και τη δημιουργία. Αλλιώς, ό,τι κι αν κάνουμε, θα παραμείνει μια αποστεωμένη δομή, βαθύτατα συνδεδεμένη με τις εξουσίες.
Ίσως ο τίτλος να είναι μεγαλεπίβολος. Θα ήθελα να μιλήσω σε πρώτο πρόσωπο για μια ουσιαστική και γόνιμη εμπειρία που είχα πριν από μερικές ημέρες, όταν παρακολούθησα ένα εργαστήριο για την ομοφοβία και την τρανσφοβία που διοργάνωσαν οι ψυχολόγοι Αλεξάνδρα Βασιλείου και Λένα Ασλανίδου. Η όλη εκδήλωση έλαβε χώρα στην αίθουσα εκδηλώσεων του 76ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών, στα Πετράλωνα, υπό την αιγίδα ενός φωτισμένου σχολικού συμβούλου της πρωτοβάθμιας, του Χάρη Παπαδόπουλου. Ήταν η δεύτερη παρόμοια εκδήλωση στα σχολεία της περιοχής, επιστέγασμα και οι δυο ενός πολύμηνου προγράμματος ενημέρωσης και προβληματισμού της τοπικής εκπαιδευτικής κοινότητας υπό τον τίτλο «Η σεξουαλική αγωγή στο δημοτικό. Χτίζοντας υγιείς σχέσεις ανάμεσα στα δύο φύλα».
Δύο ακραία περιστατικά σχολικού εκφοβισμού τους τελευταίους μήνες «ξύπνησαν» απότομα την ελληνική κοινωνία και την έβαλαν να ασκηθεί για άλλη μια φορά στο αγαπημένο της σπορ, «να πέφτει από τα σύννεφα». Η υπόθεση του νεαρού Βαγγέλη στα Γιάννενα -με ένα ακόμα παιδί νεκρό- θύμισε από μια άλλη πλευρά το νεαρό Άλεξ στη Βέροια πριν από κάποια χρόνια, ενώ την ίδια πάνω κάτω εποχή ένα 22χρονο κορίτσι, μαθήτρια σχολής του ΟΑΕΔ στο Ρέντη, απείλησε με μαχαίρι τις συμμαθήτριές της που διασκέδαζαν κοροϊδεύοντάς την. Οι συζητήσεις έδωσαν και πήραν για μερικές εβδομάδες και, όπως συνήθως συμβαίνει, το θέμα επισκιάστηκε από άλλες ειδήσεις και ήδη άρχισε να ξεχνιέται.
Αλλά η ενδοσχολική βία είναι εδώ, δεν έχει πάψει. Κι ανάμεσα στις κατηγορίες των παιδιών που μπαίνουν στο στόχαστρο, «προνομιακή» θέση έχουν εκείνα που δεν έχουν αποφασίσει τη φυλετική τους ταυτότητα είτε έχουν ήδη διαφορετικό ερωτικό προσανατολισμό. Έτσι, λαμπρή ήταν η πρωτοβουλία των εκπαιδευτικών στα Πετράλωνα να συζητήσουν επί μακρόν γι’ αυτό και να προσπαθήσουν να βρουν τρόπους να μιλήσουν με ειλικρίνεια στους μαθητές τους, να τους ενημερώσουν σωστά και χωρίς φόβο και προκαταλήψεις, κυρίως όμως με τέτοιο τρόπο που να δημιουργήσουν συνειδήσεις ανοιχτές στη διαφορετικότητα και την ανάγκη σεβασμού της. Μολονότι, κατά τη γνώμη μου, το δυσκολότερο για ένα εκπαιδευτικό είναι να βοηθήσει τους μαθητές του να αποδεχτούν τον εαυτό τους και να κάνουν την επιλογή που θα τους κάνει ολοκληρωμένες προσωπικότητες και ευτυχισμένους ανθρώπους.
Συνείδηση ελευθερίας
Ένας τρόπος να πλησιάσουν παιδιά και έφηβοι έννοιες όπως η διαφορετικότητα, η ελευθερία και το δικαίωμα τις επιλογής, η ανάγκη της αγάπης και της αποδοχής, το κοινωνικό και το βιολογικό φύλο, αλλά και να δουν σε βάθος τα προβλήματα που έχει ο άνθρωπος που τολμάει να δηλώνει τη διαφορετικότητά του, τους δρόμους και τις δυσκολίες που πέρασε ως να φτάσει σ’ αυτό, είναι το θέατρο.
Οι κυρίες Ασλανίδου και Βασιλείου -που ανήκουν σε μια προσέγγιση η οποία ονομάζεται Process Work, και βρίσκεται κοντά στην γιουνγκιανή σχολή- συγκέντρωσαν προσωπικές μαρτυρίες ομοφυλόφιλων ατόμων, αλλά και του περιβάλλοντός τους -κυρίως γονέων- και με μια ομάδα ηθοποιών (στην οποία συμμετείχαν και οι ίδιες) παρουσίασαν εν είδει αναλογίου αυτές τις μαρτυρίες, συγκλονιστικές στην απλότητά και την ειλικρίνειά τους, οι οποίες κάλυπταν ένα μεγάλο εύρος αντιδράσεων και προβληματισμών σχετικών με την ομοφυλοφιλία και τη διαφυλικότητα. Έπειτα δραματοποίησαν επιλεγμένες καταστάσεις από αυτές τις μαρτυρίες, που κινητοποίησαν συναισθηματικά και νοητικά ποικιλότροπα το κοινό. Ιδιαίτερα όταν, στο τέλος τις περφόρμανς, ένα άτομο κλείνεται σε κιβώτιο και σφραγίζεται εκεί μέσα -ένα εξαιρετικά εύληπτο και δυνατό σύμβολο της αποσιώπησης και της καταδίκης της διαφορετικότητας.
Η ελληνική κοινωνία έχει εθιστεί σε μια τηλεοπτική παρουσίαση της ομοφυλοφιλίας -για τη διαφυλικότητα έχουμε πολύ μακρύτερο δρόμο να διανύσουμε- που ισορροπεί με δυσκολία ανάμεσα στη φαιδρότητα, την επιφανειακότητα και τη γελοιοποίηση, ο πιο απλός τρόπος να διαγράψεις ένα ζήτημα αντί να το αναδείξεις και να το κοιτάξεις κατάματα. Έτσι δημιουργείται μια ψευδαίσθηση προοδευτισμού και δημοκρατικότητας, ενώ στην πραγματικότητα, η αντιμετώπιση είναι βαθύτατα συντηρητική και ομοφοβική. Παρόλ’ αυτά, και είναι παρήγορο, οι δύο ψυχολόγοι επέλεξαν να παρουσιάσουν αντιδράσεις γονέων -ιδίως μητέρων- που άφηναν χαραμάδες αλλαγής και ελπίδας. Δεν είναι λίγο.
Στο τέλος, το κοινό χωρίστηκε σε ομάδες για να συζητήσει τις αντιδράσεις του καθενός ξεχωριστά, όταν έπρεπε να δεχτεί στο περιβάλλον του ή να υπερασπίσει ένα ομοφυλόφιλο ή διαφυλικό άτομο και ακολούθησε μεγάλη συνολική συζήτηση.
Το θέατρο ως έκφραση και λύτρωση
Για άλλη μια φορά, φάνηκε η θεραπευτική δύναμη του θεάτρου. Τόσο στη δραματοθεραπεία, όσο και γενικά στην ψυχοθεραπευτική ως βοηθητικό μέσο έκφρασης (creatives), αλλά και στην αποεντατικοποίηση των συγκρούσεων, την απενοχοποίηση, ως πηγή ενδυνάμωσης και ως μέσο κατανόησης των μελών μιας ομάδας και επίλυσης σοβαρών κοινωνικών προβλημάτων με παράλληλη ανάπτυξη σχέσεων και κοινωνικής συνείδησης (π.χ. το Θέατρο του Αουγκούστο Μπάαλ). Ο ρόλος του μέσα στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι σημαντικός και γόνιμος και το παράδειγμα δουλειάς των δύο ομάδων που δούλεψαν για να προετοιμάσουν το όλο δρώμενο, της Processwork Hub και της Amate Performance, εμπνευστικό.
Σε μια εποχή που αβασάνιστα κατεβαίνουν ως πρωτοποριακές οι μεγαλύτερες μετανεωτεριστικές «μπούρδες», προκαλώντας στο νου των παιδιών σύγχυση (όπως η ανοιχτή δυνατότητα του αναγνώστη να παρεμβαίνει στο λογοτεχνικό κείμενο και να το αλλάζει!) είτε δημιουργώντας την ψευδαίσθηση πως η παραγωγή τέχνης είναι μια εύκολη διαδικασία και κάθε τι που δημιουργεί κάποιος είναι τέχνη (!!!), τέτοιου τύπου χρήση της τέχνης είναι λυτρωτική. Και για τον μαθητή και για τον εκπαιδευτικό. Αρκεί να υπάρχει τόλμη και ευθύνη.
Είναι μεγάλη ανάγκη να ανοίξει το σχολείο στα πραγματικά θέματα που απασχολούν τα παιδιά, να τα βοηθήσει να εκφράσουν τις απορίες τους, τους φόβους τους, τους προβληματισμούς τους, να τα απαλλάξει από τις οικογενειακές και κοινωνικές προκαταλήψεις και τα στερεότυπα, να τα οδηγήσει στην κριτική σκέψη και τη δημιουργία. Αλλιώς, ό,τι κι αν κάνουμε, θα παραμείνει μια αποστεωμένη δομή, βαθύτατα συνδεδεμένη με τις εξουσίες.
