Πηγή: εφημερίδα Εποχή
Ομοφοβία, σχολείο και θέατρο
Η μεγάλη ανάγκη να ανοίξει το σχολείο στα πραγματικά θέματα που απασχολούν τα παιδιά
της Μαρώς Τριανταφύλλου
Είναι μεγάλη ανάγκη να ανοίξει το σχολείο στα πραγματικά θέματα που απασχολούν τα παιδιά, να τα βοηθήσει να εκφράσουν τις απορίες τους, τους φόβους τους, τους προβληματισμούς τους, να τα απαλλάξει από τις οικογενειακές και κοινωνικές προκαταλήψεις και τα στερεότυπα, να τα οδηγήσει στην κριτική σκέψη και τη δημιουργία. Αλλιώς, ό,τι κι αν κάνουμε, θα παραμείνει μια αποστεωμένη δομή, βαθύτατα συνδεδεμένη με τις εξουσίες.
Ίσως ο τίτλος να είναι μεγαλεπίβολος. Θα ήθελα να μιλήσω σε πρώτο πρόσωπο για μια ουσιαστική και γόνιμη εμπειρία που είχα πριν από μερικές ημέρες, όταν παρακολούθησα ένα εργαστήριο για την ομοφοβία και την τρανσφοβία που διοργάνωσαν οι ψυχολόγοι Αλεξάνδρα Βασιλείου και Λένα Ασλανίδου. Η όλη εκδήλωση έλαβε χώρα στην αίθουσα εκδηλώσεων του 76ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών, στα Πετράλωνα, υπό την αιγίδα ενός φωτισμένου σχολικού συμβούλου της πρωτοβάθμιας, του Χάρη Παπαδόπουλου. Ήταν η δεύτερη παρόμοια εκδήλωση στα σχολεία της περιοχής, επιστέγασμα και οι δυο ενός πολύμηνου προγράμματος ενημέρωσης και προβληματισμού της τοπικής εκπαιδευτικής κοινότητας υπό τον τίτλο «Η σεξουαλική αγωγή στο δημοτικό. Χτίζοντας υγιείς σχέσεις ανάμεσα στα δύο φύλα».
Δύο ακραία περιστατικά σχολικού εκφοβισμού τους τελευταίους μήνες «ξύπνησαν» απότομα την ελληνική κοινωνία και την έβαλαν να ασκηθεί για άλλη μια φορά στο αγαπημένο της σπορ, «να πέφτει από τα σύννεφα». Η υπόθεση του νεαρού Βαγγέλη στα Γιάννενα -με ένα ακόμα παιδί νεκρό- θύμισε από μια άλλη πλευρά το νεαρό Άλεξ στη Βέροια πριν από κάποια χρόνια, ενώ την ίδια πάνω κάτω εποχή ένα 22χρονο κορίτσι, μαθήτρια σχολής του ΟΑΕΔ στο Ρέντη, απείλησε με μαχαίρι τις συμμαθήτριές της που διασκέδαζαν κοροϊδεύοντάς την. Οι συζητήσεις έδωσαν και πήραν για μερικές εβδομάδες και, όπως συνήθως συμβαίνει, το θέμα επισκιάστηκε από άλλες ειδήσεις και ήδη άρχισε να ξεχνιέται.
Αλλά η ενδοσχολική βία είναι εδώ, δεν έχει πάψει. Κι ανάμεσα στις κατηγορίες των παιδιών που μπαίνουν στο στόχαστρο, «προνομιακή» θέση έχουν εκείνα που δεν έχουν αποφασίσει τη φυλετική τους ταυτότητα είτε έχουν ήδη διαφορετικό ερωτικό προσανατολισμό. Έτσι, λαμπρή ήταν η πρωτοβουλία των εκπαιδευτικών στα Πετράλωνα να συζητήσουν επί μακρόν γι’ αυτό και να προσπαθήσουν να βρουν τρόπους να μιλήσουν με ειλικρίνεια στους μαθητές τους, να τους ενημερώσουν σωστά και χωρίς φόβο και προκαταλήψεις, κυρίως όμως με τέτοιο τρόπο που να δημιουργήσουν συνειδήσεις ανοιχτές στη διαφορετικότητα και την ανάγκη σεβασμού της. Μολονότι, κατά τη γνώμη μου, το δυσκολότερο για ένα εκπαιδευτικό είναι να βοηθήσει τους μαθητές του να αποδεχτούν τον εαυτό τους και να κάνουν την επιλογή που θα τους κάνει ολοκληρωμένες προσωπικότητες και ευτυχισμένους ανθρώπους.
Συνείδηση ελευθερίας
Ένας τρόπος να πλησιάσουν παιδιά και έφηβοι έννοιες όπως η διαφορετικότητα, η ελευθερία και το δικαίωμα τις επιλογής, η ανάγκη της αγάπης και της αποδοχής, το κοινωνικό και το βιολογικό φύλο, αλλά και να δουν σε βάθος τα προβλήματα που έχει ο άνθρωπος που τολμάει να δηλώνει τη διαφορετικότητά του, τους δρόμους και τις δυσκολίες που πέρασε ως να φτάσει σ’ αυτό, είναι το θέατρο.
Οι κυρίες Ασλανίδου και Βασιλείου -που ανήκουν σε μια προσέγγιση η οποία ονομάζεται Process Work, και βρίσκεται κοντά στην γιουνγκιανή σχολή- συγκέντρωσαν προσωπικές μαρτυρίες ομοφυλόφιλων ατόμων, αλλά και του περιβάλλοντός τους -κυρίως γονέων- και με μια ομάδα ηθοποιών (στην οποία συμμετείχαν και οι ίδιες) παρουσίασαν εν είδει αναλογίου αυτές τις μαρτυρίες, συγκλονιστικές στην απλότητά και την ειλικρίνειά τους, οι οποίες κάλυπταν ένα μεγάλο εύρος αντιδράσεων και προβληματισμών σχετικών με την ομοφυλοφιλία και τη διαφυλικότητα. Έπειτα δραματοποίησαν επιλεγμένες καταστάσεις από αυτές τις μαρτυρίες, που κινητοποίησαν συναισθηματικά και νοητικά ποικιλότροπα το κοινό. Ιδιαίτερα όταν, στο τέλος τις περφόρμανς, ένα άτομο κλείνεται σε κιβώτιο και σφραγίζεται εκεί μέσα -ένα εξαιρετικά εύληπτο και δυνατό σύμβολο της αποσιώπησης και της καταδίκης της διαφορετικότητας.
Η ελληνική κοινωνία έχει εθιστεί σε μια τηλεοπτική παρουσίαση της ομοφυλοφιλίας -για τη διαφυλικότητα έχουμε πολύ μακρύτερο δρόμο να διανύσουμε- που ισορροπεί με δυσκολία ανάμεσα στη φαιδρότητα, την επιφανειακότητα και τη γελοιοποίηση, ο πιο απλός τρόπος να διαγράψεις ένα ζήτημα αντί να το αναδείξεις και να το κοιτάξεις κατάματα. Έτσι δημιουργείται μια ψευδαίσθηση προοδευτισμού και δημοκρατικότητας, ενώ στην πραγματικότητα, η αντιμετώπιση είναι βαθύτατα συντηρητική και ομοφοβική. Παρόλ’ αυτά, και είναι παρήγορο, οι δύο ψυχολόγοι επέλεξαν να παρουσιάσουν αντιδράσεις γονέων -ιδίως μητέρων- που άφηναν χαραμάδες αλλαγής και ελπίδας. Δεν είναι λίγο.
Στο τέλος, το κοινό χωρίστηκε σε ομάδες για να συζητήσει τις αντιδράσεις του καθενός ξεχωριστά, όταν έπρεπε να δεχτεί στο περιβάλλον του ή να υπερασπίσει ένα ομοφυλόφιλο ή διαφυλικό άτομο και ακολούθησε μεγάλη συνολική συζήτηση.
Το θέατρο ως έκφραση και λύτρωση
Για άλλη μια φορά, φάνηκε η θεραπευτική δύναμη του θεάτρου. Τόσο στη δραματοθεραπεία, όσο και γενικά στην ψυχοθεραπευτική ως βοηθητικό μέσο έκφρασης (creatives), αλλά και στην αποεντατικοποίηση των συγκρούσεων, την απενοχοποίηση, ως πηγή ενδυνάμωσης και ως μέσο κατανόησης των μελών μιας ομάδας και επίλυσης σοβαρών κοινωνικών προβλημάτων με παράλληλη ανάπτυξη σχέσεων και κοινωνικής συνείδησης (π.χ. το Θέατρο του Αουγκούστο Μπάαλ). Ο ρόλος του μέσα στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι σημαντικός και γόνιμος και το παράδειγμα δουλειάς των δύο ομάδων που δούλεψαν για να προετοιμάσουν το όλο δρώμενο, της Processwork Hub και της Amate Performance, εμπνευστικό.
Σε μια εποχή που αβασάνιστα κατεβαίνουν ως πρωτοποριακές οι μεγαλύτερες μετανεωτεριστικές «μπούρδες», προκαλώντας στο νου των παιδιών σύγχυση (όπως η ανοιχτή δυνατότητα του αναγνώστη να παρεμβαίνει στο λογοτεχνικό κείμενο και να το αλλάζει!) είτε δημιουργώντας την ψευδαίσθηση πως η παραγωγή τέχνης είναι μια εύκολη διαδικασία και κάθε τι που δημιουργεί κάποιος είναι τέχνη (!!!), τέτοιου τύπου χρήση της τέχνης είναι λυτρωτική. Και για τον μαθητή και για τον εκπαιδευτικό. Αρκεί να υπάρχει τόλμη και ευθύνη.
Είναι μεγάλη ανάγκη να ανοίξει το σχολείο στα πραγματικά θέματα που απασχολούν τα παιδιά, να τα βοηθήσει να εκφράσουν τις απορίες τους, τους φόβους τους, τους προβληματισμούς τους, να τα απαλλάξει από τις οικογενειακές και κοινωνικές προκαταλήψεις και τα στερεότυπα, να τα οδηγήσει στην κριτική σκέψη και τη δημιουργία. Αλλιώς, ό,τι κι αν κάνουμε, θα παραμείνει μια αποστεωμένη δομή, βαθύτατα συνδεδεμένη με τις εξουσίες.
Σημειώνουμε τα ονόματα της ομάδας: Χρυσή Βιδαλάκη, Νόπη Κεχάογλου, Βέρα Λάρδη, Βασιλική Λεκού, Στέφανος Παπαθανασίου, Βασίλης Σκαρμούτσος.
Υπεύθυνοι παραγωγής: Αντιγόνη Αυγερινού, Γιάννος Ηλιάδης.
Στη δουλειά αυτή θα επανέλθουμε το συντομότερο.