blog

Πηγή: Το Βήμα

Θυμώνω και μου κάνει καλό!
Ο θυμός περιορίζει τις βλαβερές συνέπειες του άγχους, υποστηρίζουν οι επιστήμονες

Σας «ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι»; Μπορεί να έρχεται σε αντίθεση με την κοινή λογική, όπως όμως φαίνεται ο θυμός κάνει καλό στην υγεία. Σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξε νέα έρευνα επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο της Βαλένθια στην Ισπανία. Τουλάχιστον για όσους ανθρώπους δεν αντιμετωπίζουν άλλα προβλήματα υγείας, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το συναίσθημα του θυμού μειώνει τις συνέπειες του άγχους. Πώς; Κατ΄ αρχάς αυξάνει τη ροή του αίματος στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου το οποίο σχετίζεται με τα θετικά συναισθήματα.

Οταν θυμώνουμε αυξάνονται οι καρδιακοί παλμοί, η αρτηριακή πίεση και η τεστοστερόνη. Παράλληλα βγαίνει έξω από το εύθραυστο «παιχνίδι» της ψυχοσωματικής ισορροπίας η κατ΄ εξοχήν ορμόνη που προκαλεί το άγχος, η κορτιζόλη. Παρατηρείται μεγάλη μείωση της παραγωγής της. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ενεργοποιείται το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου το οποίο σχετίζεται με θετικά συναισθήματα όπως η οικειότητα και η χαρά.

Οι επιστήμονες ανέλυσαν τις αλλαγές στο αυτόνομο νευρικό σύστημα το οποίο επηρεάζει το καρδιαγγειακό και το ενδοκρινικό σύστημα. «Η πρόκληση συναισθημάτων οδηγεί σε σημαντικές αλλαγές στο αυτόνομο νευρικό σύστημα, το οποίο ελέγχει την καρδιαγγειακή λειτουργία, καθώς και το ενδοκρινικό σύστημα. Επιπροσθέτως παρατηρούνται αλλαγές στην εγκεφαλική δραστηριότητα, κυρίως στον πρόσθιο και κροταφικό λοβό» εξήγησε ο επικεφαλής της έρευνας δρ Neus Herrero.

Στη διάρκεια των πειραμάτων προκλήθηκε θυμός σε 30 άνδρες εθελοντές με μια απλή εργαστηριακή μέθοδο, χρησιμοποιώντας 50 φράσεις σε πρώτο πρόσωπο οι οποίες αναφέρονται σε καθημερινές καταστάσεις και ενεργοποιούν το συγκεκριμένο συναίσθημα. Πριν και αμέσως μετά την πρόκληση του θυμού μέτρησαν τους καρδιακούς παλμούς, την αρτηριακή πίεση και τα επίπεδα τεστοστερόνης και κορτιζόλης των ανδρών. Παράλληλα μέτρησαν την ασύμμετρη δραστηριότητα του εγκεφάλου, τη γενικότερη διάθεση των ατόμων και την υποκειμενική τους εμπειρία προς το συναίσθημα του θυμού. Τα αποτελέσματα, που δημοσιεύθηκαν στο επιστημονικό περιοδικό «Ηormones and Βehavior», αποκαλύπτουν ότι ο θυμός προκαλεί αύξηση των καρδιακών παλμών, της αρτηριακής πίεσης και της τεστοστερόνης.

Εδώ όμως βρίσκεται το «κλειδί» του… υγιεινού θυμού. Διότι έτσι ενεργοποιείται το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου. Το δεξιό αφορά τα αρνητικά συναισθήματα, όπως ο φόβος, η λύπη και η απομόνωση. «Η περίπτωση του θυμού είναι μοναδική. Διότι, αν και βιώνεται ως αρνητικό συναίσθημα, τελικά στους υγιείς ανθρώπους προκαλεί ένα αίσθημα οικειότητας» είπε ο δρ Χερέρο. Με άλλα λόγια, όταν θυμώνουμε η ασύμμετρη εγκεφαλική αντίδραση υπολογίζεται βάσει της προσπάθειάς μας να προσεγγίσουμε το ερέθισμα που μας προκαλεί θυμό και όχι βάσει του γεγονότος ότι θεωρούμε αυτό το ερέθισμα αρνητικό. «Συνήθως όταν θυμώνουμε εμφανίζουμε μια φυσική τάση να βρεθούμε πιο κοντά σε αυτό που μας έκανε να θυμώσουμε παρά να προσπαθήσουμε να το εξαλείψουμε» καταλήγει ο επιστήμονας. Είναι η πρώτη γενική έρευνα για τον θυμό η οποία λαμβάνει υπόψη όλες τις ψυχοβιολογικές παραμέτρους (την καρδιαγγειακή, την ορμονική και τη διαφορετική δραστηριότητα των δύο ημισφαιρίων του εγκεφάλου) και τις αλλαγές που προκαλούνται όταν μας «ανεβαίνει το αίμα στο κεφάλι».

(ευχαριστώ την Α.Σ. για το link στο άρθρο)

Πηγή: Καθημερινή

Του Γιαννη Κολοβου

Τελικά, υπάρχει λύση στα προβλήματά μας! «Για να διατηρήσετε το πνεύμα σας ανοιχτό και να νιώσετε απόλυτα εναρμονισμένοι με τους γύρω σας», γράφει ο διακεκριμένος νευροεπιστήμονας Αντριου Νιούμπεργκ, «το μόνο που απαιτείται σε νευρολογικό επίπεδο είναι η συνειδητή μείωση της δραστηριότητας στους δύο μετωπιαίους και στους δύο βρεγματικούς λοβούς, καθώς και η αναστολή της στεφανιαίας δραστηριότητας του εγκεφάλου, η οποία σχετίζεται με τον θυμό και τον φόβο». Το πράγμα, δηλαδή, ακούγεται σχετικά απλό!

Ο Αντριου Νιούμπεργκ είναι αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Ραδιολογίας και Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια και λέκτορας στο τμήμα Θεολογίας, έγραψε δε –σε συνεργασία με τον Μαρκ Ρόμπερτ Γουόλντμαν, θεραπευτή και επιστημονικό συνεργάτη στο Κέντρο Πνευματικότητας και Νου του ίδιου πανεπιστημίου– το εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο «Γιατί πιστεύουμε: Πώς η επιστήμη του εγκεφάλου εξηγεί την ανάγκη μας για τον Θεό», το οποίο κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αβγό. Και αντικείμενό του δεν είναι μόνον η θρησκευτική πίστη, αλλά το πώς συγκροτούνται οι πεποιθήσεις μας μέσα από τη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου. Και φυσικά, κάπου εδώ εγείρεται η πρώτη απορία μας, την οποία απευθύναμε στον διακεκριμένο ερευνητή: Μήπως η «μέτρηση» της θρησκευτικότητας και η ερμηνεία της, από την οπτική της νευρολογίας, οδηγήσει σε εκ νέου αποδόμηση της θρησκείας, η οποία θα συμπαρασύρει και το ηθικό αξιολογικό μας σύστημα; Ή για να το θέσουμε αλλιώς: είναι η επιστήμη σε θέση να κατασκευάσει μια νέα ηθική στη θέση εκείνης που θα καταβαραθρωθεί, αν αποδειχθεί ότι η θρησκευτική πίστη είναι ένα παιχνίδι που απλώς συμβαίνει στον εγκέφαλό μας; «Η επιστήμη συνέβαλε στην αποδυνάμωση κάθε ηθικού συστήματος που βασιζόταν στη θρησκεία», απαντά ο καθηγητής. «Πολλοί στρέφονται στην επιστήμη επειδή νομίζουν ότι παρέχει μια πιο αντικειμενική και λογική προσέγγιση του κόσμου, επομένως και ένα πιο λογικό και αντικειμενικό σύστημα ηθικών αξιών. Παρ’ όλα αυτά, διατηρώ κάποιες επιφυλάξεις για το αν η επιστήμη παρέχει όντως κάποιο ηθικό σύστημα αξιών. Στην ουσία, αποτελεί ένα εργαλείο μελέτης του κόσμου και ο ρόλος της δεν είναι να κρίνει τι είναι σωστό και τι λάθος. Στην ιδανική της μορφή, η επιστήμη θα έπρεπε να αξιολογεί αν μια ιδέα λειτουργεί σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η εν λόγω ιδέα είναι και ηθικά σωστή».

Στο βιβλίο του ο καθηγητής Νιούμπεργκ υποστηρίζει, χρησιμοποιώντας εκλαϊκευμένη γλώσσα, ότι η αρχιτεκτονική του μυαλού μας είναι τέτοια που «εκ φύσεως» κατασκευάζουμε και πρεσβεύουμε πνευματικές αντιλήψεις. Και η κάθε λογής θρησκευτικότητα είναι η παλαιότερη και πιο κοινή έκφανσή τους. «Δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να πιστεύουμε» και η πίστη μας συνδέεται πρακτικά με την ηθικότητα, οι λειτουργίες της οποίας εδράζονται στους μετωπιαίους λοβούς του εγκεφάλου. Ομως, παραδέχεται ότι τελικά αυτό που βιώνουμε ως ηθικό σύστημα αποτελεί συνδυασμό διδαγμένων πιστεύω, νευρολογικής ανάπτυξης και ομαδικής συναίνεσης. Η λειτουργία της πίστης δηλαδή μπορεί μόνο εν μέρει να αποκρυπτογραφηθεί από τη νευροεπιστήμη. Αλλωστε, όπως αναφέρει στη συνομιλία που είχαμε μαζί του: «Ενα άλλο ζήτημα είναι ότι οι επιστήμονες συνήθως αντιμετωπίζουν κι αυτοί τα ηθικά διλήμματα που στοιχειώνουν κάθε απλό άνθρωπο. Συχνά είναι μικροπρεπείς, ανταγωνιστικοί κι εκδικητικοί. Η καλύτερη προσέγγιση είναι να βρούμε τρόπους να συνδυάσουμε ό, τι καλύτερο έχει να προσφέρει η επιστήμη με ό, τι καλύτερο προσφέρουν οι θρησκευτικές και πνευματικές παραδόσεις».

Η προσευχή του άθεου

Πώς όμως του ήρθε να αναζητήσει τον Θεό; «Δεν θα έλεγα ότι προσπαθώ να προσεγγίσω τον Θεό! Παρ’ όλα αυτά, η έννοια του θείου, της θρησκείας και της πνευματικότητας αγγίζει βαθιά όλα τα ανθρώπινα όντα. Κάθε πολιτισμός, από την εποχή του Νεάντερταλ έως τους Ελληνες φιλοσόφους και τον σύγχρονο άνθρωπο, έχει αναρωτηθεί “γιατί είμαστε εδώ;” “Ποιο είναι το νόημα της ζωής μας;” Είναι φυσικό να καταφεύγουμε σε όλες τις δυνατές προσεγγίσεις, συμπεριλαμβανομένης και της επιστημονικής».

Ο καθηγητής Νιούμπεργκ, λοιπόν, απεικόνισε, χρησιμοποιώντας τομογραφία απλού φωτονίου (SPECT), την εγκεφαλική λειτουργία βουδιστών μοναχών πριν και μετά τον διαλογισμό, την προσευχή μιας ομάδας Φραγκισκανών μοναχών, Πεντηκοστιανές γυναίκες σε φάση «πολυγλωσσίας», ακόμα κι έναν δηλωμένο άθεο (ο οποίος πίστευε στις δυνατότητες του εγκεφάλου) που συνήθιζε να αυτοσυγκεντρώνεται χρησιμοποιώντας ασκήσεις αναπνοής. Σε όλους κατέγραψε αυξημένη δραστηριότητα στον προμετωπιαίο φλοιό και μείωση στους βρεγματικούς λοβούς, όπου βρίσκεται το «κέντρο προσανατολισμού» του εγκεφάλου. Συνέβαινε δηλαδή κάτι παρόμοιο με αυτό που στη νευροεπιστήμη ονομάζουν «απώλεια προσαγωγών αισθητικών ερεθισμάτων». Είτε την κατάσταση αυτή την ονομάσουμε σύνδεση με το θείο είτε νευρική παραίσθηση, το σίγουρο είναι πως η πολύχρονη «προπόνηση» του εγκεφάλου μας σε ένα τέτοιο φαινόμενο δημιουργεί μια νέα δομή ενώ, γενικά, συνοδεύεται από αύξηση του επιπέδου σεροτονίνης, η οποία δρα σαν φυσικό αγχολυτικό.

Ο εγκέφαλος έχει την προδιάθεση να απορρίπτει κάθε πιστεύω που έρχεται σε αντίθεση με την ήδη δομημένη κοσμοθεωρία του, γράφει στο βιβλίο του ο δρ Νιούμπεργκ. Ομως, ο άνθρωπος έχει τη βιολογική δύναμη να επιβάλλεται στα καταστροφικά πιστεύω του και να παράγει νέες ιδέες, οι οποίες άλλωστε είναι σε θέση να αλλοιώνουν το νευρικό δίκτυο. Τελικά, είναι οι νευροεπιστήμονες οι φιλόσοφοι της μεταμοντέρνας εποχής; «Είναι δύσκολο να μελετήσεις τον εγκέφαλο», απαντά, «χωρίς να επηρεάζεσαι από το ποιος είσαι, πώς βλέπεις τον κόσμο και το πώς αντιλαμβάνεσαι τη φύση της πραγματικότητας. Γι’ αυτό πολλοί νευροεπιστήμονες επηρεάζονται από τις φιλοσοφικές ιδέες. Στην ουσία όμως, όλες οι επιστήμες έχουν κάτι να προσφέρουν στα μεγάλα ερωτήματα». Τα μεγάλα ερωτήματα! Ποιο είναι το δικό σας υπέρτατο ερώτημα, κύριε καθηγητά; «Για μένα το υπέρτατο ερώτημα είναι το εξής: Πώς ξέρουμε τι είναι αλήθεια; Από εκεί πηγάζουν όλα τα υπόλοιπα»! Και φυσικά, δεν θα μπορούσε να μην τεθεί και το ερώτημα των ορίων της ερμηνείας της ανθρώπινης συμπεριφοράς από μια τέτοια οπτική. Ποια είναι δηλαδή η επόμενη πρόκληση για τον δρα Νιούμπεργκ; «Θα συνεχίσω να εξερευνώ τις διαφορετικές μορφές θρησκευτικών και πνευματικών πρακτικών και εμπειριών. Σκοπός μου είναι να δημιουργήσω έναν πλήρη χάρτη του γονιδιώματος της θρησκείας (religionomes), ανάλογο με το σύνολο των χρωμοσωμάτων του ανθρώπου. Ετσι θα είχα την ευκαιρία να κατηγοριοποιήσω και να αξιολογήσω τις θρησκευτικές παραδόσεις με βάση τα δεδομένα του τομέα μου, χωρίς να εξαιρέσω, βέβαια, τις φιλοσοφικές απόψεις που υπάρχουν».

Ο ζωντανός τρισδιάστατος κόσμος που αντιλαμβανόμαστε (μέσω των αισθήσεων) είναι στην πραγματικότητα φτιαγμένος από νευροχημικές και νευροηλεκτρικές διεγέρσεις, οι οποίες χρησιμοποιούν τον «έξω κόσμο» για να κατασκευάσουν μια εικόνα μέσα στο ανθρώπινο μυαλό. Αυτή είναι η βασική αρχή της επιστήμης του εγκεφάλου και αντικείμενό της το πώς εφάπτονται όλα αυτά στον εγκέφαλο. Εκεί όπου όλα είναι έννοιες – κάτι τέτοιο είναι και ο Θεός… Τελικά, δρ Νιούμπεργκ, είστε πιστός – κι αν ναι, σε τι; «Πιστεύω ότι το σύμπαν (άσχετα με το αν περιλαμβάνει τον Θεό ή όχι) θα μας αποκαλυφθεί αν είμαστε προσεκτικοί και επίμονοι όταν το εξερευνούμε. Η παρατήρησή μας, όμως, θα πρέπει είναι πολύμορφη: επιστημονική, φιλοσοφική, πνευματική»!

Πηγή: Ελευθεροτυπία

Η παραπλανητική αίσθηση του χρόνου
του Σπύρου Μανουσέλη

Η ιδέα ενός ενιαίου και μοναδικού «βέλους του χρόνου» που υποτίθεται ότι μετρά αδυσώπητα τις ζωές μας ίσως, εν τέλει, αποδειχτεί μια αυταπάτη. Γιατί όταν πλήττουμε έχουμε την αίσθηση ότι ο χρόνος δεν περνά, ενώ όταν κάνουμε κάτι ενδιαφέρον ή όταν διασκεδάζουμε ο χρόνος κυλά χωρίς να το καταλαβαίνουμε; Και γιατί τα άτομα που υποφέρουν από νευροψυχολογικές παθήσεις (κατάθλιψη ή νόσο Πάρκινσον) έχουν μια εμφανώς διαφορετική αντίληψη του χρόνου; Πρόσφατα, χάρη σε κάποιες πρωτοποριακές έρευνες, η επιστήμη άρχισε να κατανοεί τις υποσυνείδητες ψυχολογικές διεργασίες και τους αδιαφανείς εγκεφαλικούς μηχανισμούς που μπορούν να επιβραδύνουν ή να επιταχύνουν το βέλος του χρόνου της ζωής μας.

Με ένα κλικ εδώ, θα διαβάσεις τη συνέχεια του άρθρου…

Σε ένα άρθρο του Wired για το φαινόμεο placebo, διάβασα αυτό το απόσπασμα…

Placebos Are Getting More Effective. Drugmakers Are Desperate to Know Why.

….
These new findings tell us that the body’s response to certain types of medication is in constant flux, affected by expectations of treatment, conditioning, beliefs, and social cues. For instance, the geographic variations in trial outcome that Potter uncovered begin to make sense in light of discoveries that the placebo response is highly sensitive to cultural differences.

Anthropologist Daniel Moerman found that Germans are high placebo reactors in trials of ulcer drugs but low in trials of drugs for hypertension—an undertreated condition in Germany, where many people pop pills for herzinsuffizienz, or low blood pressure.

Moreover, a pill’s shape, size, branding, and price all influence its effects on the body. Soothing blue capsules make more effective tranquilizers than angry red ones, except among Italian men, for whom the color blue is associated with their national soccer team—Forza Azzurri!

But why would the placebo effect seem to be getting stronger worldwide? Part of the answer may be found in the drug industry’s own success in marketing its products.
…

διαβάστε το υπόλοιπο άρθρο με ένα κλικ εδώ…

Δεν ξεχνάμε αυτούς που φύγαν… Αρχές της δεκαετίας του ’80, μια φιλη μου έφερε ένα τεύχος του περιοδικού ‘Discover‘ της Αμερικής, κι εκεί -για πρώτη φορά- διάβασα για τον ‘καρκίνο των ομοφυλόφιλων’. Μεγάλη ιστορία, το πως στην αρχή της εμφάνισης του, το AIDS θεωρήθηκε άσθένεια των ομοφυλόφιλων’ με όλες τις συνέπειες αυτής της ταξινόμησης (αδιαφορία του κοινού, έλλειψη πόρων για έρευνα, τροφή για περισσότερη ομοφοβία, κλπ…). Σιγά- σιγά καταλάβαμε οτι μας αφορά όλους. Αλλά ήταν ήδη αργά. Ο ιός HIV εξαπλώθηκε, φίλοι αρχίσαν να φεύγουν… Σήμερα γίνονται πολλές και αξιόλογες προσπάθειες για την αντιμετώπιση του ιού, το AIDS έχει γίνει χρόνια ασθένεια και όχι θανάσιμη ασθένεια. Αλλά το στίγμα παραμένει βαρύ και η προκατάληψη επώδυνη. Ψάχνοντας στο διαδίκτυο να βρω πληροφορίες, βρήκα και αυτό το πολύ κατατοπιστικό site: HIV/AIDS in Greece.

Πηγή: The Independent

Scientists have discovered a remarkable similarity between the genetic faults behind both schizophrenia and manic depression in a breakthrough that is expected to open the way to new treatments for two of the most common mental illnesses, affecting millions of people.

Previously doctors had assumed that the two conditions were quite separate. But new research shows for the first time that both have a common genetic basis that leads people to develop one or other of the two illnesses.

Διάβασε το άρθρο εδώ…

Πηγή: Το Βήμα

Κοινωνικός νους: ο ναός του Θεού

Είτε πιστεύουμε στον Θεό είτε όχι, οι περιοχές του εγκεφάλου μας που επεξεργάζονται το «θείο» είναι οι ίδιες και αφορούν συναίσθημα και κοινω νικότητα
της Θεοδωρας Τσωλη

Είναι κάτι τόσο άπιαστο αλλά συνάμα και τόσο απτό για ορισμένους ανθρώπους. Για κάποιους αποτελεί βάλσαμο και στήριγμα, ενώ για άλλους ξένη έννοια. Οπως και αν αντιδρά ο καθένας στην έννοια της θρησκευτικής πίστης, η αντίδρασή του αποτελεί μια διαδικασία καθαρά… εγκεφαλική, σύμφωνα με νέα μελέτη η οποία φέρει μάλιστα ελληνική υπογραφή. Η μελέτη που δημοσιεύτηκε αυτήν την εβδομάδα στην έγκριτη επιστημονική επιθεώρηση «Ρroceedings of the Νational Αcademy of Sciences» αποτύπωσε για πρώτη φορά την «κατοικία» του Θεού και της θρησκευτικής πίστης στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Είναι χαρακτηριστικό ότι, όπως ανέφερε στο «Βήμα» ο πρώτος συγγραφέας της μελέτης, γνωσιακός νευρολόγος κ. Δ.Καπογιάννης, κλινικός ερευνητής από το Εθνικό Ινστιτούτο για τη Γήρανση των ΗΠΑ, η «κατοικία» αυτή φαίνεται ότι αποτελείται τελικώς από πολλά και διαφορετικά… δωμάτια, ορισμένα εκ των οποίων «χτίστηκαν» παλαιότερα, ενώ κάποια άλλα είναι εξελικτικώς… νεόδμητα.

Πού κατοικεί η «θεία σκέψη»;

Οι έδρες της θρησκευτικής πίστης στον εγκέφαλο είναι τελικώς πολλές και μάλλον άμεσα συνυφασμένες με τον άνθρωπο ως κοινωνικό ον, αναφέρει η ερευνητική ομάδα από τις ΗΠΑ στην οποία συμμετείχαν επίσης ειδικοί του αμερικανικού Εθνικού Ινστιτούτου για τις Νευρολογικές Διαταραχές και τα Εγκεφαλικά καθώς και ερευνητές του Τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Τζορτζτάουν. Πιστοί και άπιστοι κάνουν ασυνείδητα μια αυτόματη βόλτα από τα… δωμάτια του μυαλού τους ώστε να καταλήξουν στις απόψεις τους για τη θρησκεία. Και για πρώτη φορά κατέστη δυνατή η «χαρτογράφηση» αυτών των εγκεφαλικών περιοχών που δείχνουν πώς ο κάθε άνθρωπος τείνει το χέρι στον Θεό του, με τη… χείρα βοηθείας της πιο εξελιγμένης τεχνολογίας- για την ακρίβεια με χρήση λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fΜRΙ) η οποία έχει τη δυνατότητα να αποτυπώνει με ακρίβεια, σε πραγματικό χρόνο, ποιες περιοχές του εγκεφάλου δραστηριοποιούνται με διαφορετικά ερεθίσματα.

Ο έλληνας ερευνητής εξηγεί ότι το βασικό κίνητρο για τη διεξαγωγή της μελέτης ήταν να εντοπιστούν τα κυκλώματα του εγκεφάλου που δραστηριοποιούνται όταν κάνουμε σκέψεις για τον Θεό και για θρησκευτικά ζητήματα, καθώς αυτό δεν είχε καταστεί δυνατόν ως σήμερα. «Οι προηγούμενες μελέτες είχαν διεξαχθεί σε ανθρώπους με συγκεκριμένη παθολογία όπως επιληπτικοί ή σχιζοφρενείς ασθενείς,οι οποίοι παρουσίαζαν υπερθρησκευτικότητα λόγω του προβλήματός τους.Για παράδειγμα,είχε φανεί ότι πολύ έντονη θρησκευτικότητα εμφανίζουν άτομα με επιληψία του κροταφικού λοβού.Αλλες μελέτες αφορούσαν συγκεκριμένες ομάδες που είχαν έντονες και ασυνήθιστες θρησκευτικές εμπειρίες.Είχαν μελετηθεί π.χ. καθολικές μοναχές στις οποίες είχε ζητηθεί να προσεύχονται ενώ υποβάλλονταν σε μαγνητική τομογραφία.Εμείς για πρώτη φορά μελετήσαμε ανθρώπους χωρίς κάποια συγκεκριμένη παθολογία ή ιδιαίτερες θρησκευτικές εμπειρίες.Θελήσαμε να δούμε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι- είτε δηλώνουν πιστοί είτε άπιστοι- επεξεργάζονται τα θρησκευτικά ερεθίσματα και κωδικοποιούν τη θρησκευτική πίστη».

Για να επιτευχθεί ο στόχος μελετήθηκαν 20 εθελοντές που δήλωναν μη θρησκευόμενοι καθώς και αντίστοιχος αριθμός ατόμων που πίστευαν σε κάποια μονοθεϊστική θρησκεία (περιλαμβάνονταν καθολικοί, προτεστάντες, μουσουλμάνοι και μια χριστιανή ορθόδοξη εθελόντρια). Οι επιστήμονες υπέβαλαν και τους 40 εθελοντές σε fΜRΙ ενώ παράλληλα τους έθεταν ερωτήματα θρησκευτικής φύσεως. Ο εγκέφαλος των ερωτηθέντων ανέλυσε τα ερωτήματα που του ετέθησαν σύμφωνα με τρεις βασικούς άξονες με τους οποίους επεξεργάζεται αυτόματα ζητήματα θρησκευτικής πίστης: αν ο Θεός εμπλέκεται στα εγκόσμια ή αν είναι απομακρυσμένος από αυτά, αν ο Θεός είναι Θεός αγάπης και επιβράβευσης ή είναι Θεός εξαγριωμένος και τιμωρός, καθώς και αν το κάθε άτομο μπορεί να συνδέσει τα ερωτήματα με συγκεκριμένες δικές του εμπειρίες ή πρέπει να βασιστεί σε ένα θεωρητικό δόγμα της εκάστοτε θρησκείας στην οποία πιστεύει για την ανάλυσή τους.

Πίστη και συναίσθημα

Τι προέκυψε; Οτι τόσο τα θρησκευόμενα όσο και τα μη θρησκευόμενα άτομα είχαν τον ίδιο τρόπο επεξεργασίας των ερωτημάτων στον εγκέφαλό τους ενεργοποιώντας τις ίδιες περιοχές- ασχέτως του αν το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας κατέληγε σε εκ διαμέτρου αντίθετες απαντήσεις για την πίστη. Το σημαντικότερο όμως ήταν ότι, όπως φάνηκε από την ανάλυση, ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται τα του Θεού με τον ίδιο τρόπο που προχωρεί σε επεξεργασία σχετικά με τα… γήινα ζητήματα. Προκειμένου να δώσουν απάντηση στα ερωτήματα που τους ετέθησαν, τόσο οι θρησκευόμενοι όσο και οι μη θρησκευόμενοι έκαναν χρήση οπτικών περιοχών (όπως αυτές που ενεργοποιούνται όταν βλέπουμε μια εικόνα ή μια ταινία), κινητικών περιοχών αλλά και περιοχών που μας κάνουν να κατανοούμε τις σκέψεις και τις πράξεις των συνανθρώπων μας (αυτές οι τελευταίες περιοχές του εγκεφάλου που είναι και εξελικτικώς πιο… νεαρές σχετίζονται με την αποκαλούμενη «Θεωρία του Μυαλού»- «Τheory of Μind» -, την ικανότητα δηλαδή των ανθρώπων να αντιλαμβάνονται ότι οι άλλοι άνθρωποι αποτελούν όντα με δικές τους σκέψεις και προθέσεις). Είναι πάντως αξιοσημείωτο ότι στο τελικό στάδιο της επεξεργασίας του μυαλού σχετικά με τη θρησκευτική πίστη, στο τελικό εκείνο δίλημμα που δίνει την απάντηση στο αν το άτομο είναι πιστό ή όχι, δραστηριοποιούνταν περιοχές που σχετίζονται με τα ανθρώπινα συναισθήματα στην πιο πρωτόγονη μορφή τους, με λειτουργίες οι οποίες συνδέονται με το αυτόνομο νευρικό σύστημα. Μάλιστα όταν κάποιο άτομο είχε έντονη διαφωνία με κάποια θρησκευτική θέση που του ετίθετο, φαινόταν να «ανάβει» το κέντρο του εγκεφάλου που σχετίζεται με την αηδία και την αποστροφή σε ό,τι αφορά τις άλλες εκφάνσεις του.

Τι δείχνουν όλα αυτά με απλά λόγια; Οπως το εκφράζει ο ίδιος ο κ. Καπογιάννης «τα επίπεδα του εγκεφάλου που εμπλέκονται στην επεξεργασία των θρησκευτικών πεποιθήσεων είναι πολλά και στενά συνυφασμένα σαν ένα πολυεπίπεδο δίχτυ.Στην όλη διαδικασία εμπλέκονται τόσο παλαιότερες περιοχές του εγκεφάλου όσο και περιοχές που εξελίχθηκαν αργότερα».

Ο άυλος επιβλέπων

Ο έλληνας επιστήμονας τονίζει ότι επί έτη το κεντρικό ζήτημα τριβής μεταξύ των ειδημόνων είναι το αν η θρησκεία αποτελεί ένα ερέθισμα για το οποίο αναπτύχθηκαν ειδικώς περιοχές του εγκεφάλου ή αν για την επεξεργασία των θρησκευτικών ζητημάτων χρησιμοποιούνται ήδη υπάρχουσες περιοχές που επιτελούν και άλλες ευρύτερες λειτουργίες στο πλαίσιο του ανθρώπου ως κοινωνικού όντος. «Καταλήγουμε ότι η θρησκευτική πίστη που αποτελεί αποκλειστικό ίδιον του ανθρώπου αφορά σε αλληλεπίδραση παλαιότερων και νεότερων,στενά συνυφασμένων περιοχών του εγκεφάλου οι οποίες συνδέονται με το άτομο ως μέρος μιας κοινωνικής ομάδας.Είναι πιθανό ότι χωρίς την κοινωνικότητα του ανθρώπου δεν θα υπήρχε πίστη ούτε θρησκεία».

Για ποιον λόγο μπορεί να συμβαίνει αυτό; Κανένας δεν γνωρίζει. Ο κ. Καπογιάννης εκτιμά, πάντως, ότι «οι ανθρώπινες ομάδες που λειτουργούν ως σύνολο,εισάγοντας την έννοια του Θεού αισθάνονται ότι έχουν ένα κοινό σημείο αναφοράς,έναν άυλο επιβλέποντα που διασφαλίζει πιο εναρμονισμένες επίγειες σχέσεις και πράξεις.Οτιδήποτε έχει να κάνει με τη θρησκευτική πίστη είναι συνυφασμένο με τις κοινωνικές περιοχές του εγκεφάλου. Αυτό δεν μπορεί να είναι τυχαίο».

Φαίνεται ότι ο άνθρωπος έχει ανάγκη να πιστεύει στην εκάστοτε άνωθεν δύναμη για να βρίσκει τη δική του δύναμη να επιβιώνει στα καθ΄ ημάς, σε όλες εκείνες τις στιγμές της ζωής του που πρέπει να λειτουργήσει μέσα στην κοινωνική «κατοικία» του. Η επιστήμη δείχνει σε κάθε περίπτωση μια σίγουρη «κατοικία» του Θεού: η διεύθυνσή της βρίσκεται μέσα στον κοινωνικό εγκέφαλό μας…