“Το Ελληνικό Θαύμα”
Η αρχή του τέλους της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης στην Ελλάδα
Περισσότερα από είκοσι χρόνια πέρασαν από τη δημοσιοποίηση της απαράδεκτης κατάστασης του ιδρύματος της Λέρου και κατ’ επέκταση των τραγικών συνθηκών διαβίωσης των ψυχικά πασχόντων, οι οποίοι παρέμεναν για δεκαετίες έγκλειστοι στα ψυχιατρικά ιδρύματα της χώρας μας, προκαλώντας τη διεθνή κατακραυγή και τις έντονες αντιδράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Εκείνη την εποχή οι φωτογραφίες από το άσυλο της Λέρου προβάλλονταν και από τα εγχώρια Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Το θέμα “πουλούσε”. Οι Έλληνες πολίτες έβλεπαν για πρώτη φορά τις τραγικές φιγούρες των ξεχασμένων από την πολιτεία – και όχι μόνο – τροφίμων των ψυχιατρικών ιδρυμάτων. Άνθρωποι δεμένοι με αλυσίδες, στοιβαγμένοι σε θαλάμους μισογκρεμισμένων στρατιωτικών κτιρίων, γυμνοί ή καλυμμένοι με κουρέλια, ξαπλωμένοι στα γεμάτα ακαθαρσίες δάπεδα του ασύλου. Είχε χορτάσει το μάτι του Έλληνα πολίτη από τις “εικόνες της ντροπής”.
Τότε η χώρα μας υποχρεώθηκε – γιατί η χώρα αυτή θυμάται ότι έχει χρέος μόνο όταν υποχρεώνεται – να εγκαταλείψει τις “μεσαιωνικές“ μεθόδους αντιμετώπισης των ψυχικά ασθενών και να εκσυγχρονίσει τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Στα χαρτιά ξεκίνησε η ψυχιατρική μεταρρύθμιση και η αποασυλοποίηση με έναν κανονισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Τότε και ο Έλληνας πολίτης ανακάλυψε, έστω και καθυστερημένα, ότι στα ανθρώπινα δικαιώματα συμπεριλαμβάνονται και αυτά των ψυχικά ασθενών.
Όμως, πέντε χρόνια αργότερα οι “εικόνες της ντροπής” εμφανίστηκαν και πάλι στο διεθνή τύπο. Το 1989 ο Observer του Λονδίνου παρομοίασε το άσυλο της Λέρου με στρατόπεδο συγκέντρωσης και μετά από ένα χρόνο το ντοκιμαντέρ του BBC (Channel 4) “Island of Outcasts” κατέγραφε συγκλονιστικές σκηνές από την καθημερινότητα των τροφίμων. Οι νέες εικόνες, οι οποίες ήταν ίδιες με τις παλιές, θύμισαν στην πολιτεία ότι είχε ξεχάσει την ψυχιατρική μεταρρύθμιση – τη μνήμη πρέπει να τη βοήθησε και η “απειλή” ότι θα χαθούν τα Ευρωπαϊκά κονδύλια – και ότι τίποτα δεν είχε αλλάξει στα Ελληνικά ιδρύματα, εκτός ελαχίστων μεμονωμένων προσπαθειών.
Κάτω από τις νέες πιέσεις, το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας, όπως λεγόταν όταν δεν ήταν ακόμα και “Κοινωνικής Αλληλεγγύης”, ενέκρινε προγράμματα ψυχιατρικής αποκατάστασης και αποασυλοποίησης, συγχρηματοδοτούμενα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, κυρίως για το ίδρυμα της Λέρου που αποτελούσε τη “ντροπή” της χώρας. Το Υπουργείο ανέθεσε την υλοποίηση των προγραμμάτων αυτών στις διοικήσεις των ίδιων των ιδρυμάτων και σε επιστημονικούς φορείς – μη κυβερνητικές οργανώσεις, με επικεφαλής ψυχιάτρους με ήδη αναγνωρισμένο επιστημονικό έργο. Βέβαια υπήρχαν και άλλα ιδρύματα στην ίδια απαράδεκτη κατάσταση, αλλά δεν τα ανακάλυψαν οι Ευρωπαίοι δημοσιογράφοι και συνεπώς ούτε και η πολιτεία. Παρεμπιπτόντως, ακόμα και στις μέρες μας λειτουργούν τέτοια ιδρύματα, τα οποία “ανακαλύπτονται” κατά καιρούς και “ξεχνιούνται” στη συνέχεια.
Επίσης….
(ευχαριστώ τη Νάνσυ Παπαθανασίου που μου έστειλε τα link)