Η διάσωση του φυσιολογικού
της Έλενας Χατζηγιωργάκη
Ο Allen Frances μας εισάγει στην σημερινή ψυχιατρική προβληματική με ένα αρκετά αιρετικό τρόπο στο βιβλίο του «Η διάσωση του φυσιολογικού» (Τραυλός). Εν έτη 1952, δημοσιεύεται από την Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση για πρώτη φορά το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ι (DMS-I, The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders I) το οποίο κάλυπτε μια βασική ανάγκη: να αναγνωρισθούν και να ταξινομηθούν οι ψυχικές ασθένειες. Η ανάγκη αυτή ήταν επιτακτική γιατί μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου οι ψυχιατρικές ασθένειες ήταν ένα σύνηθες αίτιο ακαταλληλότητας για θητεία, μια μορφή απώλειας στη μάχη και πηγή συνεχούς ανικανότητας για όσους τελικά επέστρεφαν στο σπίτι τους. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1968, δημοσιεύεται το DMS-II ως μια βελτιωμένη εκδοχή του DMS-I, αλλά και το DMS-I και το DMS-II δεν διαβάστηκαν και δεν χρησιμοποιήθηκαν. Αντίθετα επικρίθηκαν με το αιτιολογικό ότι δεν ήταν επαρκώς επιστημονικά και προωθούσαν μια αρνητική ταυτοποίηση των ασθενών χωρίς παράλληλα να στοχεύουν στην εξυγίανσή τους.
Από το 1970 όμως και μετά η ψυχιατρική αναγνωρίζεται πλέον ως πλήρως ανεπτυγμένη ειδικότητα της ιατρικής, και έπρεπε να καλυφθούν τα κενά που οδηγούσαν σε εσφαλμένες διαγνώσεις. Το 1975 ο Ρόμπερτ Σπίτζερ αναλαμβάνει αυτό το φιλόδοξο σχέδιο και υπό την προεδρία του στην Ομάδα Κρούσης του DMS-III (το οποίο δημοσιεύθηκε το 1980), γεφυρώνεται η κλινική έρευνα με την κλινική ψυχιατρική ̇η προσεκτική διάγνωση καθίσταται προαπαιτούμενο για την ακριβέστερη και πιο εξειδικευμένη επιλογή θεραπείας. Διεύρυνε όμως το σύνολο των διαταραχών περιλαμβάνοντας νέες ψυχικές διαταραχές οι οποίες περιέγραφαν ήπια συμπτώματα που απαντώνται σε ένα μεγάλο ποσοστό του «φυσιολογικού» πληθυσμού. Έκτοτε οι φαρμακευτικές εταιρίες ανακαλύπτουν μια τεράστια αγορά, με αποτέλεσμα το DMS-III να κατηγορηθεί για «διαγνωστικό πληθωρισμό» διότι αύξησε την πιθανότητα να διαγιγνώσκονται πολύ περισσότεροι άνθρωποι και να ακολουθούν θεραπείες που ίσως να μην ήταν απαραίτητες.
Το 1987 δημοσιεύεται η αναθεωρημένη έκδοση του DMS-III, το DMS-IIIR. To DMS-IIIR καλύπτει παραλείψεις και διορθώνει σφάλματα για τα οποία επικρίθηκε το DMS-III, αξιοποιεί αποτελέσματα κλινικών ερευνών, κάτι που το καθιστά πιο εδραιωμένο επιστημονικά, αλλά εγείρονται ερωτήματα ως προς αξιοπιστία του, την πιθανά διαστρεβλωμένη χρήση του, τη δυνητικά κακή διάγνωση που μπορεί να επιφέρει καθώς και ζητήματα ηθικής. Την ίδια χρονιά κυκλοφορεί το πλέον γνωστό αντικαταθλιπτικό Prozac (Ladose), του οποίου οι πωλήσεις απογειώνονται, εν μέρει επειδή ο ορισμός της «μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής» κατά DSM ήταν πολύ χαλαρός. Το διαγνωστικό σύστημα είχε μετατραπεί αθέλητα σε εργαλείο μάρκετινγκ των φαρμακευτικών εταιρειών.
Λίγα χρόνια αργότερα ο συγγραφέας και διακεκριμένος ψυχίατρος Allen Frances καλείται απ’τον ιατρικό διευθυντή της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (ΑΨΕ) ως επικεφαλής της Ομάδας Κρούσης του DSM-IV. Έχοντας εργαστεί σε δύο προηγούμενα DSM, αποδέχεται την πρό(σ)κληση. Το DSM-IV δημοσιεύεται το 1994 βασιζόμενο σε 500 κλινικές δοκιμές και περιλαμβάνει πρόσθετες πολιτισμικές πληροφορίες, διαγνωστικά τεστ και αιτιολογήσεις των ειλημμένων αποφάσεων. Τρία χρόνια μετά τη δημοσίευσή του οι Ηνωμένες Πολιτείες έγιναν η μόνη χώρα στον κόσμο που επιτρέπει τη διαφήμιση των φαρμακευτικών προϊόντων κατευθείαν στον καταναλωτή. Οι προωθητικές ενέργειες των φαρμακοβιομηχανιών προβάλουν απλά καθημερινά προβλήματα των ανθρώπων ως ψυχικές διαταραχές που δεν είχαν ακόμα αναγνωρισθεί. Οι αλλαγές του εγχειριδίου τελικά συνεισέφεραν άμεσα στις ψευδο-επιδημίες αυτισμού, ελλειμματικής προσοχής και διπολικής διαταραχής των ενηλίκων αποφέροντας μεγάλα κέρδη στις φαρμακοβιομηχανίες.
Με βάση το DSM οι περισσότερες παρεκκλίνουσες ανθρώπινες συμπεριφορές χαρακτηρίζονται ως διαταραχές. Για παράδειγμα, ένα παιδί που δεν προσέχει όσο πρέπει στο σχολείο ίσως έχει «σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής» που αντιμετωπίζεται με Ritalin. Ένας άνθρωπος που βιώνει μελαγχολία μετά την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου έχει κατάθλιψη και πρέπει να το αντιμετωπίσει παίρνοντας φάρμακα. Κάποιος που παίρνει ναρκωτικά και έχει διαταραχές στη διάθεση του έχει «διπολική διαταραχή» και πρέπει να παίρνει φάρμακα εφ’ όρου ζωής. Κάπως έτσι λειτουργεί ο διαγνωστικός πληθωρισμός και το ερώτημα που εγείρεται είναι πώς ορίζεται τελικά ο ψυχικά φυσιολογικός;
Στα λεξικά η λέξη φυσιολογικός μπορεί μέσα στο εννοιολογικό περιβάλλον που βρίσκεται να σημαίνει: κανονικός, ορθός, τυπικός, τετριμμένος, συνήθης, μέσος. Ταυτολογίες που δεν δίνουν όμως μια συγκεκριμένη περιγραφή του τι είναι φυσιολογικό. Για να μάθουμε τι είναι φυσιολογικό πρέπει να γνωρίζουμε τι είναι το μη φυσιολογικό και εδώ έχουμε ένα κλασικό παράδειγμα «κυκλικού ορισμού»: κάθε όρος ορίζεται αποκλειστικά ως αντίθετος ενός άλλου και τελικά κανένας από αυτούς δεν ορίζεται πραγματικά. Στον κόσμο της ψυχιατρικής αυτόν ακριβώς το σκοπό εξυπηρετεί το DMS: να ορίσει το ψυχικά μη φυσιολογικό.
Ιστορίες ανθρώπων που διαγνώστηκαν εσφαλμένα και ταλαιπωρήθηκαν άδικα. Ιστορίες ανθρώπων που έχουν όντως πρόβλημα και δεν λαμβάνουν τη σωστή φαρμακευτική περίθαλψη. Φάρμακα που προσφέρουν ελάχιστα και επιβαρύνουν έναν οργανισμό με αρκετές παρενέργειες. Ψυχίατροι που έκαναν βιαστικές διαγνώσεις. Φαρμακοβιομηχανίες που εκμεταλλεύτηκαν τα χαλαρά διαγνωστικά κριτήρια του DSM βγάζοντας τεράστια κέρδη. Το 7% των Αμερικανών είναι σήμερα εθισμένο σε κάποιο νόμιμο ψυχοτροπικό φάρμακο. Κάθε χρόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες συνταγογραφούνται 300 εκατομμύρια συνταγές για ψυχιατρικά φάρμακα. Τα ψυχοφάρμακα σήμερα είναι η κυριότερη πηγή εσόδων για τις φαρμακευτικές εταιρείες. Το 2011, κέρδισαν περισσότερα από 18 δισεκατομμύρια δολάρια από τα αντιψυχωσικά, 11 δισεκατομμύρια δολάρια από τα αντικαταθλιπτικά και σχεδόν 8 δισεκατομμύρια δολάρια από τα φάρμακα για την διαταραχή ελλειμματικής προσοχής σε μια αγορά που συνεχώς διογκώνεται.
Στις μέρες μας το DMS-5 έχει πάρει τη θέση των προκάτοχών του έχοντας τρεις φιλοδοξίες: η ψυχιατρική διάγνωση να βασίζεται με κάποιον τρόπο στα συναρπαστικά ευρήματα της νευροεπιστήμης, να διευρύνει τα σύνορα της κλινικής ψυχιατρικής με στόχο την έγκυρη ταυτοποίηση της ασθένειας και να γίνει η ψυχιατρική διάγνωση πιο ακριβής μέσω της ποσοτικοποίησης των διαταραχών. Το επιτυγχάνει όμως; Και ποιο είναι το μέλλον της ψυχιατρικής διάγνωσης;
Ο Allen Frances M.D. είναι καθηγητής στο τμήμα Ψυχιατρικής και Επιστημών της Συμπεριφοράς στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ντιούκ στη Βόρεια Καρολίνα των ΗΠΑ. Σήμερα δημοσιοποιεί σε όλα τα έγκριτα Μέσα (Times, Wired, The New York Times, Washington Post, The L.A. Times, Economist, ABC News, PBC’S NewsHour κ.α.). Το βιβλίο αυτό είναι μια κραυγή αγωνίας του συγγραφέα για το μέλλον της ψυχιατρικής ο οποίος τεκμηριώνει τους φόβους του για το μέλλον της ανθρωπότητας. Υπέρμαχος της ομοιόστασης, αυτής της εξαιρετικής ικανότητας του εγκεφάλου να τείνει προς την ισορροπία και την κανονικότητα, στοχεύει στο να ευαισθητοποιήσει και να αφυπνίσει ανθρώπους που εργάζονται στο χώρο της ψυχιατρικής, της ψυχολογίας, κοινωνικούς λειτουργούς και άλλες συγγενείς ειδικότητες, αλλά και ανθρώπους που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές ή έχουν γενικότερες κοινωνικές ευαισθησίες. Ένα βιβλίο επιστημονικά τεκμηριωμένο με πλούσια βιβλιογραφία.
Πηγή: www.oanagnostis.gr